Czystość bez referendum

Biuro Związku Gmin Powiatu Dzierżoniowskiego apeluje o likwidację referendum śmieciowego. W tej sprawie związek skierował list do marszałka Sejmu Marka Jurka.

Polska jako kraj unijny od maja 2004 roku powinna zgodnie z art. 5 Dyrektywy Ramowej o odpadach – w celu prawidłowej realizacji tej Dyrektywy – ustanowić sieć zakładów do prawidłowego zagospodarowania odpadów. Minęły już dwa lata naszej obecności w strukturach Unii Europejskiej – i nie tylko nie widać postępów w stworzeniu takiej sieci, nawet nie można jednoznacznie stwierdzić kto w imieniu Państwa Polskiego jest odpowiedzialnym za realizację tego zapisu Dyrektywy. Zagraża to bolesnym konsekwencjom dla budżetu i prestiżu Rzeczpospolitej Polskiej.
Eksperci, którzy znają doświadczenia innych krajów UE twierdzą, że przyczyną takiego stanu rzeczy jest zły system zarządzania przyjęty w Polsce w tej dziedzinie. W „starych” krajach UE – odpowiedzialnym za usługi w zakresie usuwania i zagospodarowania odpadów komunalnych jest administracja samorządowa, która posiada dwa najważniejsze instrumenty zarządzania: pulę pieniędzy wpłacanych przez mieszkańców jako „zanieczyszczających” (za usuwanie i zagospodarowanie ich odpadów) oraz „właścicielstwo”-dysponowanie strumieniem odpadów komunalnych.
Posiadając te dwa podstawowe instrumenty prawidłowego zarządzania – gmina decyduje o kierunkach zagospodarowania odpadów i rozdziale strumienia odpadów komunalnych na poszczególne instalacje. Za czynności operatorskie związane z usuwaniem i zagospodarowaniem odpadów komunalnych płatnikiem jest gmina, która jest odpowiedzialna za prawidłowe zorganizowanie systemu na zasadzie „najlepszych dostępnych technik” – co oznacza, że również wysokość kosztów działania tego sytemu musi być racjonalna dla obsługiwanych mieszkańców-wyborców. Firmami operatorskimi w zakresie wykonywania czynności usuwania i zagospodarowania odpadów komunalnych są w większości tych krajów firmy prywatne, które z jakości wykonywanych usług muszą rozliczać się z administracja gminną według zasady „kto płaci – ten wymaga”. Firmy do obsługi poszczególnych obszarów administracyjnych są wyłaniane zgodnie z regułami udzielania zamówień publicznych.
Dzięki takim systemom organizacyjnym, które okazały się najbardziej adekwatne dla wypełnienia przez kraje członkowskie zapisów unijnej Dyrektywy Ramowej o odpadach – Unia Europejska systematycznie podnosi standardy jakościowe dotyczące zminimalizowania szkodliwego wpływu odpadów na środowisko i otoczenie człowieka.
Obecnie w Polsce zgodnie z art. 6a ust.1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach także jest możliwe ustanowienie takiego modelu zarządzania zagospodarowaniem odpadów komunalnych. Uwarunkowane jest to jednak uprzednim pozytywnym wynikiem przeprowadzonego referendum lokalnego w sprawie przejęcia od właścicieli nieruchomości obowiązków w zakresie odbierania odpadów przez gminę i przejęcia opłat od mieszkańców za usuwanie i zagospodarowanie odpadów komunalnych. To zaś, oprócz skomplikowanej i wymagającej zaangażowania wielu urzędników do nadzwyczajnych czynności procedury związanej ze zorganizowaniem i przeprowadzeniem referendum, wiąże się z:
-wymogiem udziału w referendum minimum 30% uprawnionych do głosowania, co jak pokazują doświadczenia jest w praktyce granicą niemożliwą do osiągnięcia. Poza tym wynik referendum – wobec nazwania dotychczasowej obowiązkowej opłaty wnoszonej za usuwanie odpadów „nowym podatkiem” – jest z zasady do przewidzenia na niekorzyść interesu publicznego,
-koniecznością poniesienia przez gminy kosztów kampanii referendalnej oraz kosztów zorganizowania i przeprowadzenia referendum, które już w średniej wielkości mieście sięgają co najmniej dziesiątki tysięcy złotych a w skali całego kraju oznaczałoby wiele miliardów złotych wydane na zadania nieinwestycyjne – co przy szczupłości budżetów publicznych byłoby niezrozumiałe dla przeciętnego obywatela.
Stąd też, już w poprzedniej kadencji Parlamentu pojawiały się propozycje odstąpienia od ustawowego wymogu przeprowadzania referendum w takich sprawach. Z takimi propozycjami występowała również Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego wskazując, że przecież Państwo także nie oddaje rozstrzygnięciu referendalnemu szereg spraw związanych z pozyskiwaniem środków na niezbędne wypełnianie zadań z zakresu zaspakajania publicznych potrzeb zbiorowych i na ustalenie kształtu organizacyjnego tych zadań.
Niestety, w składzie poprzedniego Sejmu, z całkowicie niezrozumiałych dla przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego przyczyn, propozycje te nie znalazły uznania i nie zostały włączone do treści nowelizacji ustawy. Jak czas pokazuje – naruszono przez to dobro interesu publicznego bo chaos interpretacyjno-prawny dotyczący kompetencji samorządów i administracji publicznej w zakresie organizacji systemu gospodarki odpadami komunalnymi jeszcze bardziej się pogłębił.
Przedmiotem zmian ustawowych winno być przekazanie wyłącznych uprawnień decyzyjnych w tych sprawach radom gmin, a tym samym odstąpienie od wymogu przeprowadzenia referendum aby administracja gminna mogła uzyskać odpowiednie instrumenty zarządzania. To właśnie organy gmin, wybrane w demokratycznych wyborach, winny mieć decydujący głos w sprawie przejęcia obowiązków od właścicieli nieruchomości w zakresie odbierania odpadów komunalnych. Kwestia ta ma ogromne znaczenie dla prawidłowej i racjonalnej gospodarki odpadami oraz dla jednego z obowiązkowych zadań własnych gminy jakim jest utrzymanie czystości i porządku na swoim terenie. Nie otrzymując narzędzi i mechanizmów będących w posiadaniu administracji samorządowych w krajach unijnych – trudno jest oczekiwać wypełniania przez te administracje standardów w takim stopniu jak oczekuje tego Wspólnota.
Jesteśmy zatem przekonani, iż wnioskowane przez nas zmiany prawne pozwolą na prawidłową i skuteczną realizację przez gminy ich obowiązkowych zadań własnych w zakresie utrzymania porządku i czystości. Wyposażenie administracji samorządowych w narzędzia i mechanizmy prawidłowego zarządzania w tej dziedzinie – stwarza też tytuł moralny dla centralnej administracji rządowej do rozliczania samorządów z prawidłowości wypełniania zadań publicznych w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi.
Dlatego ufamy, że nasz apel spotka się z pozytywnym przyjęciem i podjęciem stosownego procesu legislacyjnego w którym pierwszeństwo będzie miał interes publiczny a nie skuteczny i kosztowny lobbing tych którzy chcieliby utrzymania wygodnego im dotychczasowego status quo zagrażającemu interesom Państwa.

Piotr Furtak
Zdzisław Smolak