Raport "Przeglądu Komunalnego" i HSM Polska. Gospodarka odpadami coraz droższa

Minęły już dwa lata od wejścia w życie nowego ładu śmieciowego. Przez ten okres firma HSM Polska systematycznie i szczegółowo badała rynek odpadowy. W oparciu o te dane powstał – specjalnie dla „Przeglądu Komunalnego” – niniejszy raport, w którym przedstawiamy najnowsze dane.

Dwa lata po „rewolucji śmieciowej” idee i pomysły twórców reformy zostały już gruntownie skonfrontowane z praktyką funkcjonowania życia społeczno-gospodarczego, a zebrane na bazie różnych doświadczeń postulaty zostały przewartościowane i ocenione przez właściwe gremia decydenckie. Na ich podstawie przepisy regulujące system zostały częściowo zmodyfikowane, a dyskutowane obecnie zmiany, poza „in house”, jeśli nawet zostaną uchwalone, nie zmienią już zasadniczo całego systemu. Autorzy reformy oznajmili niedawno, że nie przewidują już dalszych znaczących zmian. Niechęć Ministerstwa Środowiska wobec postulatów wprowadzenia zamówień „in house” świadczy dobitnie, że wdrażanie nowego ładu uznano za zakończone, a intencją dalszych działań jest jedynie stabilizowanie nowego układu na warunkach już ukształtowanych.

Stabilizacja rynku

Z perspektywy przetargów śmieciowych (kluczowego elementu nowego ładu śmieciowego), które systematycznie od dwóch lat bada firma HSM, można dostrzec, że nowy system okrzepł i ulega stabilizacji. W tym czasie przetargowe rozstrzygnięcia zapadły po raz kolejny aż w 86% gmin/sektorów, z czego w 63% przypadków po raz drugi, a w 20% po raz trzeci i kolejny!

Jedynie w ok. 360 sektorach nadal obowiązują kontrakty zawarte po raz pierwszy od wejścia w życie nowelizacji ustawy, których termin jeszcze nie upłynął lub upłynął, ale został wydłużony w formie zamówień uzupełniających. W skali całego rynku takich przypadków jest niewiele (45), ale wydaje się, że stanowią istotny element rynkowej praktyki prowadzonej przez niektóre samorządy, które w ten sposób starają się odsunąć w czasie niedogodności związane z ewentualnymi procedurami odwoławczymi. Zgodnie z Prawem zamówień publicznych takie zamówienia mogą być udzielane do 50% szacowanej wartości usług.

Łączna wartość roczna pierwszych, ciągle trwających kontraktów sięga 1,4 mld zł, co stanowi ok. 40% wartości rynku. Jeszcze w tym roku nowe rozstrzygnięcia powinny zapaść w 228 gminach/sektorach (w większości z końcem grudnia – 188 przypadków). Łączny ich roczny potencjał wynosi ponad 500 mln zł rocznie. Największy występuje w woj. śląskim, gdzie w grudniu kończą się umowy w 26 gminach/sektorach o wartości ponad 100 mln zł. W ciągu dwóch lat wygasają kolejne z pierwotnie zawartych umów, wśród nich te największe, dotyczące obsługi Wrocławia oraz Warszawy. Jeden kontrakt, dotyczący opolskiego, kończy się w czerwcu 2018 r., a najdłuższy, 10-letni kontrakt dotyczący obsługi gminy miejskiej Lubin, w czerwcu 2023 r. Ta stosunkowo niewielka liczba gmin/sektorów, ale o znaczącej wartości (prawie 40% rynku), będzie mieć decydujący wpływ na określenie końcowej wartości polskiego rynku odpadów komunalnych.

Przetargowe odstępstwa

Prawie wszystkie samorządy zdołały zaakceptować obowiązek przeprowadzania śmieciowych przetargów. Na 2660 aktywnych obecnie sektorów zamówień udzielonych w innym trybie niż przetarg publiczny doliczono się jedynie w 134 przypadkach, licząc z zamówieniami uzupełniającymi. Ich wartość opiewa na ok. 160 mln zł, co stanowi niespełna 2% wartości wszystkich aktywnych umów. W gronie umów z wolnej ręki jest bardzo mało tzw. zamówień podprogowych, poniżej 30 tys. euro, co oznacza, że wiele małych gmin woli ogłaszać przetargi dla wyboru wykonawcy, choć formalnie nie muszą tego robić. Wśród zamówień uzupełniających wyróżniają się: Łódź (kontrakty na dziewięć miesięcy o wartości 53 mln zł), Siemianowice Śląskie (zamówienie o wartości prawie 9 mln zł na 14 miesięcy) i Skarżysko-Kamienna (zamówienie o wartości 2,8 mln zł na 11 miesięcy). Pozostałe „przetargowe odstępstwa” są wartościowo mało znaczące i zapewne w znacznej części wynikają z sytuacyjnej konieczności gminy lub taktyki negocjacyjnej konkretnych samorządów wobec firm śmieciowych niż ze świadomego ignorowania obowiązujących przepisów. Tylko w 22 gminach gospodarowanie odpadami komunalnymi powierzone zostało własnym zakładom komunalnym jako gminnym jednostkom budżetowym. Z tego powodu analizowane dane obejmują 2638 sektorów, czyli o 22 mniej niż jest obecnie aktywnych sektorów.

Rosną koszty…

Dzięki sformalizowaniu procesów wyboru wykonawców w postaci postępowań przetargowych na bazie Prawa zamówień publicznych uzyskano w miarę wysoką przejrzystość i porównywalność najważniejszych jego parametrów. Powtarzalny charakter prowadzonych postępowań umożliwia uchwycenie występujących prawidłowości i kierunków zachodzących zmian.

Na kolejnych stronach przedstawiamy wyniki analizy rozstrzygnięć wszystkich postępowań w celu udzielenia zamówienia publicznego na odbiór lub odbiór i zagospodarowanie odpadów, jakie odbyły się na przestrzeni ostatnich dwóch lat – do końca czerwca 2015 r., ze szczególnym uwzględnieniem zmian, które nastąpiły od września 2014 r.