Odbiorca jako aktywny uczestnik rynku energii elektrycznej

W Polsce nie dokonano oceny potencjału reakcji strony popytowej (DSR – Demand Side Response), czyli gotowości strony odbiorczej do reagowania na sygnały ekonomiczne, prowadzące do zmiany (głównie redukcji) zapotrzebowania. 

Dotychczas przyjmowano, iż popyt na energię elektryczną jest nieelastyczny. Jednakże założenie to w najbliższym czasie będzie poddane istotnej próbie w związku z nadchodzącymi zmianami dotyczącymi Smart Grid i Smart Metering. Wpływ na zachowanie odbiorców, poza „rewolucją Smart”, będzie miał również rosnący koszt zaopatrzenia w energię elektryczną i zobowiązania związane z pakietem „3×20”. 

Cele mechanizmów DSR

Reakcja DSR to dobrowolne, tymczasowe działanie odbiorcy, powodujące zmianę wielkości jego zapotrzebowania pod wpływem różnorodnych bodźców, realizowane zasadniczo na podstawie umowy. Jako główne cele mechanizmów DSR należy wymienić: redukcję maksymalnych obciążeń szczytowych, przesunięcie obciążeń pomiędzy różnymi porami dnia lub roku oraz dopasowanie obciążenia do aktualnych warunków pracy systemu elektroenergetycznego.

Zależnie od kategorii odbiorców i ich wyposażenia w infrastrukturę pomiarową możliwe jest (nawet już dziś dla dużych odbiorców) wdrożenie programów DSR dedykowanych albo sprzedawcom, albo operatorowi systemu przesyłowego (OSP). W przypadku OSP istotne są te programy, których oddziaływanie na system można wykorzystać w trakcie planowania oraz prowadzenia ruchu systemu elektroenergetycznego. Są to tzw. programy bodźcowe: przeciwawaryjne, taryfy z wyłączeniem oraz bezpośrednie sterowanie odbiorem. 

 Program przeciwawaryjny przewiduje zachęty finansowe dla odbiorców za redukcję ich obciążenia podczas zdarzeń zagrażających niezawodności dostaw energii elektrycznej, przy czym samo przystąpienie do programu nie zobowiązuje odbiorcy do redukcji obciążenia.

Program oparty o taryfy z wyłączeniem charakteryzuje się umownym zobowiązaniem odbiorcy do dokonania redukcji obciążenia w przypadku, gdy ceny energii na rynku bilansującym przekroczą z góry ustaloną wartość progową. Program oparty o bezpośrednie sterowanie odbiorem charakteryzuje się zdalnym (wyłączeniem urządzeń odbiorcy przez gestora programu (w założeniach OSP). 

Motywacja PSE

Podstawową motywacją PSE Operator do wdrażania programów DSR jest poprawa stanu zbilansowania KSE i ograniczenie ryzyka wynikającego z braku zdolności wytwórczych w konsekwencji wyłączeń wyeksploatownych źródeł, niespełniających kryteriów emisji, przy istotnym ryzyku niezrealizowania inwestycji w nowe moce w wymaganym czasie. Sposobem przeciwstawienia się tym zagrożeniom jest aktywowanie potencjału strony popytowej i spopularyzowanie programów DSR.

W PSE Operator dokonano wstępnego typowania przedsiębiorstw przemysłowych, które mogłyby uczestniczyć w takich programach i w wyniku oceny ich potencjału redukcji i charakterystyki obciążenia wskazano przedsiębiorstwa, którym zostanie przedstawiona propozycja przystąpienia do programu pilotażowego. W jego ramach zweryfikowane zostaną wszystkie elementy procesu przygotowania, aktywacji i rozliczenia redukcji zapotrzebowania. W szczególności testowane będą sposoby i reżim czasowy komunikacji, realizacja podejmowania decyzji o redukcji, realizacja redukcji zapotrzebowania, pozyskiwanie danych koniecznych do rozliczeń, wymiana raportów handlowych, przeprowadzenie rozliczeń, a także infrastruktura pomiarowa i telekomunikacyjna, niezbędne do realizacji opisanych funkcji. 

Obecnie realny potencjał redukcji zapotrzebowania (w ramach programów DSR) wykazują wyłącznie duże przedsiębiorstwa przemysłowe o odpowiedniej charakterystyce procesów technologicznych (grupy taryfowe A i B) i odpowiedniej infrastrukturze pomiarowej oraz telekomunikacyjnej. Należy jednak podkreślić, iż po wdrożeniu na masową skalę inteligentnego opomiarowania będzie również możliwe wykorzystanie potencjału redukcji zapotrzebowania odbiorców pozostałych grup taryfowych, w tym odbiorców komunalnych, których liczniki będą wyposażane w układ ograniczenia mocy. To w znaczący sposób zwiększy potencjał redukcji w całym systemie elektroenergetycznym. Szacuje się, że po pełnym wdrożeniu inteligentnego opomiarowania wprowadzenie programów zarządzania stroną popytową (głównie programów taryfowych) umożliwi zmniejszenie szczytowego zapotrzebowania na moc o 2200 MW. Niezależnie od opisanych programów bodźcowych DSR, PSE Operator planuje również wprowadzenie możliwości składania ofert redukcji zapotrzebowania przez odbiorców na rynku bilansującym (opcja ta na rysynku oznaczona jest jako „Oferty strony popytowej”). W warunkach krajowych dopuszczenie strony odbiorczej do składania ofert bilansujących będzie kolejnym elementem rozwoju mechanizmu bilansowania. Możliwość ta jest immanentną cechą nowej architektury hurtowego rynku energii elektrycznej w Polsce, projektowanej w ramach prac prowadzonych w ramach realizacji Polityki energetycznej Polski do 2030 roku. 

Przedstawione możliwości pozwolą na aktywne działania odbiorców występujących samodzielnie bądź poprzez agregatorów. Efektem szerokiego wdrożenia programów DSR będzie wyrównanie krzywej zapotrzebowania na moc, co wyeliminuje konieczność przywoływania do pracy bloków wytwórczych o niskiej efektywności, a tym samym o dużej emisji gazów cieplarnianych. Przełoży się to na racjonalizację wykorzystania zasobów wytwórczych co będzie mieć olbrzymi wpływ na obniżenie emisji i ochronę środowiska naturalnego.  

Dla operatora systemu przesyłowego bodźcowe programy DSR zyskają charakter działań „ostatniej szansy”, których celem będzie zapewnienie bezpieczeństwa Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. Należy jednak pamiętać, że nie powinny być one traktowane jako alternatywa dla budowy nowych źródeł wytwórczych, lecz jako rodzaj „ubezpieczenia” na wypadek sytuacji nadzwyczajnych. 

Problematyka programów DSR została szeroko opisana w opracowaniach opublikowanych przez PSE Operator na stronie http://www.piio.pl/bszpre_produkty.php.

dr Henryk Majchrzak, prezes PSE Operator