Reforma hurtowego rynku energii elektrycznej i jej wpływ na środowisko

Jednym z głównych czynników przesądzających o efektywności funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, również w kontekście oddziaływania na środowisko, jest jakość stosowanych mechanizmów rynkowych, czyli tak zwanego modelu rynku.

Dzieje się tak, ponieważ model ten kształtuje decyzje podejmowane przez uczestników rynku oraz operatorów systemu, dotyczące realizacji dostaw energii do odbiorców, a ponadto determinuje zakres i tempo rozwoju źródeł wytwórczych. Dlatego dbałość o jego jakość ma pierwszoplanowe znaczenie.

Dążąc do zapewnienia odpowiedniej jakości tych mechanizmów, w październiku 2009 r. minister gospodarki, realizując zadania określone w Polityce energetycznej Polski do 2030 r., powołał Zespół Doradczy ds. Zmian w Funkcjonowaniu Rynku Energii Elektrycznej (Zespół ZDREE). W jego skład wchodzą przedstawiciele sektora elektroenergetycznego a zadaniem grupy jest przygotowanie nowego modelu hurtowego rynku energii elektrycznej. W ramach prac prowadzonych przez Zespół ZDREE, PSE Operator odpowiada za przygotowanie koncepcji mechanizmu bilansowania krajowych zasobów systemu, czyli rynku bilansującego. Projekt tego mechanizmu został już opracowany i przyjęty przez Zespół ZDREE. Obecnie stanowi on podstawę w realizacji zadań przez Zespół.

Najważniejszą cechą opracowanego przez PSE Operator mechanizmu bilansowania jest zachowanie spójności pomiędzy handlem a fizyczną naturą działania systemu elektroenergetycznego, by było możliwe jednoczesne uzyskanie bezpiecznej oraz efektywnej ekonomicznie pracy systemu. W związku z tym nowy model rynku uwzględnia w pełnym zakresie lokalizacyjne aspekty funkcjonowania systemu, zarówno w wymiarze technicznym, jak i ekonomicznym.

Rozwiązanie prowiatrakowe

Podstawą zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii do odbiorców są w nowym modelu rynkowe procesy planowania i sterowania pracą krajowego systemu, wykorzystujące węzłowy model wszystkich tych krajowych sieci, które pełnią funkcje przesyłowe (sieci 400 i 220 kV oraz fragmenty sieci 110 kV). Modele źródeł wytwórczych są bardziej dokładne, dzięki czemu podczas bilansowania systemu można łatwiej uwzględnić uwarunkowania ich pracy. Całkowicie nowym rozwiązaniem jest traktowanie w mechanizmie bilansowania sterowalnych odbiorów oraz magazynów energii jako zasobów, które mogą aktywnie uczestniczyć w bilansowaniu systemu. Ułatwi to w szczególności zarządzanie systemem w warunkach rosnącego poziomu generacji wiatrowej.

Od strony handlowej nowy model opiera się na mechanizmie kształtowania cen, odwzorowującym krańcowe wartości energii i rezerw mocy w poszczególnych lokalizacjach systemu. W cenach energii są przy tym uwzględniane koszty jej dostaw, wynikające ze strat przesyłowych oraz możliwości transportu mocy sieciami. Generalnie w ramach nowego modelu następuje istotne rozszerzenie zakresu indywidualnego rozliczania dostawy energii. Podstawową zasadą jest eliminowanie uśredniania kosztów wytwarzania i przesyłu energii, dzięki czemu ograniczeniu ulegnie ich wielkość pokrywana w ramach opłat taryfowych. Przyczyni się to do promowania indywidualnej efektywności, gdyż w znacznie większym niż obecnie zakresie koszty będą ponosili ich sprawcy, a korzyści uzyskają te podmioty, dzięki którym one powstały. Jednym z oczekiwanych tego efektów jest oszczędzanie energii.

Przeprowadzana reforma rynku energii elektrycznej wpłynie na sposób oddziaływania systemu elektroenergetycznego na środowisko. Bez wątpienia będzie to oddziaływanie pozytywne. Stanie się tak przede wszystkim wskutek zwiększenia poziomu konkurencji, poprawy efektywności wytwarzania energii oraz racjonalizacji zużycia energii, co z kolei będzie możliwe do uzyskania dzięki przeprowadzonej reformie. Oto kilka przykładów.

Spodziewane efekty reformy

W bilansowaniu systemu wg nowych zasad będzie brany pod uwagę dokładniejszy model kosztów dostaw energii do odbiorców. Dzięki temu koszty środowiskowe będą mogły być uwzględniane w sposób adekwatny do ich udziału w całkowitych kosztach dostaw energii. W konsekwencji korzystnie wpłyną na wykorzystywanie zasobów systemu do realizacji dostaw energii do odbiorców, czyli na to, które źródła powinny pracować, a które nie.

Ważnym zagadnieniem w kontekście ochrony środowiska jest również zwiększenie dokładności mechanizmu bilansowania w rozumieniu szczegółowości modelu sieci i źródeł wytwórczych oraz kształtowania cen w poszczególnych lokalizacjach. Pomoże to sprostać wyzwaniom dotyczącym zapewnienia bezpieczeństwa pracy systemu w warunkach większej niż obecnie generacji wiatrowej, czyli energii „czystej”, ale o trudnej do przewidzenia wielkości wytwarzania. Bez mechanizmów zawartych w nowym modelu rynku znaczący rozwój tego typu generacji byłby w systemie krajowym utrudniony, jeżeli w ogóle możliwy.

Kolejnym interesującym przykładem jest oczekiwany dzięki nowemu modelowi wzrost efektywności wytwarzania energii, w szczególności poprzez obniżanie kosztów środowiskowych. W ramach obecnych mechanizmów rynkowych stosuje się na dużą skalę uśrednianie rozliczeń w zakresie dostaw energii. Powoduje to osłabienie, a w niektórych przypadkach wyeliminowanie zachęt do działań proefektywnościowych. Nowy model zmieni tę sytuację, gdyż dzięki indywidualnym rozliczeniom będzie opłacało się poprawiać efektywność. Jedną z możliwości będzie redukowanie opłat środowiskowych.

Opisane przykłady obrazują wybrane obszary wpływu reformy hurtowego rynku energii elektrycznej na środowisko. Oczywiście cele reformy są znacznie szersze. Koncentruje się ona na: zapewnieniu bieżącego wykorzystywania źródeł wytwórczych oraz sieci w sposób najbardziej efektywny ze względu na bezpieczeństwo oraz koszty dostaw energii do odbiorców oraz na wspieraniu rozwoju zasobów systemu w zakresie optymalnym z punktu widzenia przyszłych potrzeb odbiorców.

Aktualnie Zespół ZDREE prowadzi prace nad uzupełnieniem koncepcji mechanizmu bilansowania zasobów systemu o rozwiązania w obszarach powiązanych, takich jak dostosowanie rynku detalicznego oraz systemu taryf. Po wykonaniu tych zadań oraz przygotowaniu planu i oceny skutków wdrożenia zmian program reformy hurtowego rynku energii elektrycznej w Polsce zostanie przedłożony do zatwierdzenia przez Radę Ministrów, a następnie przekazany do realizacji.

Skierowanie programu reformy do zatwierdzenia planowane jest w połowie 2011 r., po wcześniejszym uzyskaniu dla niego pozytywnych opinii ministra gospodarki oraz prezesa Urzędu Regulacji Energetyki.

dr Henryk Majchrzak, prezes PSE Operator