Coraz więcej gmin decyduje się na odbiór odpadów w trybie zamówień in-house

Instytucja in-house pierwotnie ukształtowała się na bazie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (m.in. orzeczenia w sprawie Teckal oraz Stadt Halle). Jej istotą było uznanie, iż dyrektywy regulujące materię prawa zamówień publicznych nie znajdują zastosowania do zamówień udzielanych przez instytucje zamawiające podmiotom, nad którymi sprawują one kontrolę zbliżoną do kontroli nad własnymi jednostkami, gdy podmiot ten wykonuje istotną część swej działalności na rzecz instytucji zamawiającej, z uwzględnieniem konieczności, co do zasady, braku udziału kapitału prywatnego w strukturze właścicielskiej tego podmiotu. Zamówienia publiczne „in-house” są jednym z rodzajów zamówień w szczególnym trybie tzw. zamówień z wolnej ręki. Tryb ten nie jest typowy, ponieważ ustawa wyłącza konieczność stosowania w jego ramach kluczowej w innych przypadkach zasady konkurencyjności, co tym samym de facto uniemożliwia większości wykonawców z wolnego rynku dostęp do takiego zamówienia.

Przykład Bytowa

Na początku grudnia ubiegłego roku bytowski magistrat poinformował o zamiarze powierzenia wodociągom miejskim wywozu śmieci w ramach in-house (bez przetargu). Gmina zapowiadała to wiele miesięcy wcześniej, dlatego doszło do reorganizacji spółki wodociągowej. Z decyzją samorządu nie zgodziły się firmy, które zajmowały się wcześniej odbiorem odpadów w Bytowie. Do Krajowej Izby Odwoławczej wpłynęło odwołanie czterech przedsiębiorstw. Ponieważ umowa na wywóz odpadów skończyła się z ostatnim dniem 2021 roku, a KIO wyznaczyło rozprawę na 13 stycznia 2022 r., śmieci w gminie Bytów wodociągi odbierały od 3 stycznia w tzw. trybie awaryjnym. 13 stycznia KIO uznała, że gmina może w trybie bezprzetargowym przekazać odbiór odpadów komunalnej spółce.

– Krajowa Izba Odwoławcza wydała werdykt w sprawie powierzenia przez gminę Bytów swojej spółce wodociągowej w drodze in-house zadania polegającego na odbiorze i transporcie odpadów. Odwołanie dotyczące sposobu przeprowadzenia procedury zgłosiły Elwoz oraz trzy inne firmy. Wątpliwości nie miała za to KIO uznając, że bezprzetargowe powierzenie odbioru odpadów Wodociągom Miejskim było zgodne z prawem – mówi Ryszard Sylka, burmistrz Bytowa.

Większe zatrudnienie i obroty

Przygotowania do odbioru odpadów pochłonęły około 1 miliona złotych. W bytowskich wodociągach przeprowadzono szereg zmian, począwszy od utworzenia nowego pionu do gospodarki odpadami. Zmieniono też umowę spółki, jej PKD, firma uzyskała też wszelkie potrzebne pozwolenia.

– Wodociągi Miejskie w Bytowie przygotowały się sprzętowo i kadrowo, powiększając o połowę zatrudnienie. Poza tym zgodnie z zasadami in-house, ich przychody z działalności na rzecz gminy Bytów wyniosą co najmniej 90% –mówi Mateusz Oszmaniec, wiceburmistrz Bytowa.

Gmina zakłada się, że w tym roku wodociągi zwiększą swoje obroty z ok. 9 do ponad 12 mln zł. Liczba zatrudnionych w związku z nową działalnością zwiększyła się z 42 do 63 osób. Wodociągi dysponują siedmioma autami do wywozu śmieci. Nowe pojazdy zostały wzięte w leasing. Zainstalowano w nich GPS-y i kamery, które zarejestrują co robią pracownicy, czy na czas wystawiono pojemniki z odpadkami itd. Nagrania z kamer będą w tym celu archiwizowane.

Gminy przejmują obiór odpadów

Coraz więcej gmin decyduje się na utworzenia własnych spółek i przekazanie im w ramach zamówień in-house zadania odbioru odpadów. Początkowo zamówienia in-house budziły wiele kontrowersji, a nawet sporów prawnych z przedsiębiorstwami działającymi w branży, ale po korzystnych wyrokach coraz więcej gmin decyduje się na tego typu rozwiązania. Szczególnie ważna była decyzja Krajowej Izby Odwoławczej z 2020 r., która stwierdziła, że Zduńska Wola miała prawo powołać własną spółkę do odbioru odpadów i powierzyć jej zamówienie z wolnej ręki w procedurze in-house. Tak oceniła KIO, rozpatrując protest złożony przez kilka firm z branży. Od 1 stycznia 2021 roku obowiązek odbioru odpadów komunalnych z terenu Gminy i Miasta Grójec przejęła utworzona w tym celu Grójecka Spółka Komunalna. W listopadzie 2019 zrobiło to Jaworzno, gdzie zagospodarowywaniem odpadów zajęły się tamtejsze wodociągi. Również w Gdańsku od lat miejska spółka odbiera odpady z jednego z sektorów w ramach procedury in-house. Od listopada 2021 także w Wałbrzychu za odbiór i transport odpadów odpowiada komunalna spółka.