Segregacja zmieszanych odpadów komunalnych jako forma ich odzysku
Można stwierdzić, że pomimo członkostwa w Unii Europejskiej i wynikających z tego faktu zobowiązań w Polsce wciąż nie stworzono podwalin pod budowę zintegrowanego systemu gospodarki odpadami komunalnymi.
Tak wynika z oceny stanu gospodarki odpadami w Polsce, dokonanej na podstawie sporządzonego przez ministra środowiska „Sprawozdania z realizacji Krajowego Planu Gospodarki Odpadami za okres od 29 października 2002 r. do 29 października 2004 r.” oraz zakresu zadań przewidywanych do realizacji w projekcie Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2010.
W przyjętym w Polsce i opartym na uregulowaniach prawnych modelu gospodarki odpadami komunalnymi zakłada się pełne urynkowienie ich zbiórki i transportu. Przedsiębiorca wraz z odpadami pobiera opłaty za ich zagospodarowanie, czego efektem jest ograniczenie gospodarki odpadami głównie do odbioru zmieszanych odpadów (prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów jest działalnością nierentowną) i dążenie do ich przekazywania do najtańszych miejsc odbioru, czyli na składowiska. Stąd popularność tanich, niespełniających określonych przepisami prawa wymogów i przewidzianych do zamknięcia w najbliższym czasie wysypisk, traktowanych przez ich właścicieli przede wszystkim jako źródło przychodów.
W tej sytuacji nie ma szans na stworzenie zintegrowanego systemu, finansowanego z opłat pobieranych od „zanieczyszczających”, który byłby nowocześnie zarządzany i planowo rozwijany.
Alternatywne rozwiązanie
W związku z trudnościami z wdrożeniem systemu selektywnej zbiórki odpadów u źródła niektóre samorządy zdecydowały się na formę zastępczą – budowę instalacji służących do segregacji zmieszanych odpadów komunalnych. Ten sposób gospodarowania odpadami jest działaniem zmierzającym do odwrócenia procesu mieszania w zakresie, w jakim jest to technologiczne możliwe i ekonomicznie uzasadnione.
Proces segregacji najczęściej składa się z trzech etapów. Najpierw zmieszane odpady komunalne poddaje się segregacji wstępnej (w sekcji przyjęć) w celu wyodrębnienia odpadów wielkogabarytowych, budowlanych i niebezpiecznych, które nie powinny trafić na linię technologiczną ze względu na ich gabaryty, ciężar lub możliwość mechanicznego uszkodzenia odpadu, uniemożliwiającego poddanie go odzyskowi (rozbicie świetlówek, kineskopów itp.). Następnie odpady segreguje się mechanicznie – odsiewa się frakcję drobną, mineralną i organiczną (zanieczyszczoną metalami, tworzywami itp.) oraz mechanicznie separuje się metale. Ostatnim etapem jest segregacja ręczna, gdzie ze zmieszanych odpadów wybiera się głównie surowce wtórne (papier i tekturę, szkło, tworzywa, odpady niebezpieczne i ulegające biodegradacji itp.).
Efektywność segregacji zmieszanych odpadów komunalnych w porównaniu do prawidłowo zorganizowanego systemu selektywnej zbiórki jest zdecydowanie niższa, a odzyskane odpady surowcowe są gorszej jakości (dotyczy to zwłaszcza papieru ulegającego zabrudzeniu czy frakcji organicznej zanieczyszczonej metalami ciężkimi). Jednak dopóki selektywna zbiórka u źródła nie funkcjonuje lub jest mało skuteczna, prowadzenie segregacji zmieszanych odpadów znajduje uzasadnienie, zwłaszcza jako działanie stanowiące odzysk (w tym zbieranie poza miejscem wytwarzania) oraz operacje ograniczające ilość odpadów trafiających na składowisko (art. 56 ust. 1 ustawy o odpadach). Efektem tych działań jest m.in. znaczne ograniczenie ilości odpadów ulegających biodegradacji, zawartych w zmieszanych odpadach, oraz odzysk odpadów surowcowych (głównie opakowaniowych) na poziomie od 3 do 6% masy poddanej segregacji. Ponadto należy zakładać, że w miarę rozwoju selektywnej zbiórki instalacje do segregacji zmieszanych odpadów komunalnych nadal będą mogły służyć do sortowania odpadów zebranych selektywnie.
Interpretacja oparta na definicji wytwórcy odpadów
Niespójność uregulowań prawnych powoduje, że przepisy dotyczące gospodarowania zmieszanymi odpadami komunalnymi można interpretować w oparciu o zawartą w ustawie o odpadach definicję wytwórcy odpadów. Według niej przez wytwórcę odpadów rozumie się każdego, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów i każdego, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów; wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest także podmiot, który świadczy usługę, chyba że umowa o świadczeniu usługi stanowi inaczej.
Taka interpretacja powoduje, że segregację zmieszanych odpadów kwalifikuje się szerzej niż w definicji gospodarowania odpadami, tj. traktuje się te działania jako wytwarzanie odpadów z odpadów, co wiąże się z konkretnymi konsekwencjami.
Ze względu na fakt, że proces segregacji zmieszanych odpadów jest traktowany jako ich mechaniczna obróbka, gdzie są wytwarzane nowe rodzaje odpadów, wszystkie ich strumienie wypływające z linii technologicznej odzysku należy klasyfikować w grupie 19, a w sprawozdawczości należy wykazać wirtualny strumień wytworzonych w instalacji odpadów, którego masa odpowiada masie odpadów skierowanych do segregacji. Ponadto określenie jednego procesu technologicznego jednocześnie jako odzysku i wytwarzania rodzi sprzeczność – odzysk należy stosować na jak największą skalę, natomiast wytwarzaniu odpadów należy zapobiegać.
Z kolei wszystkie odzyskane w segregacji odpady niebezpieczne można sklasyfikować przy użyciu tylko dwu kodów: 19 12 06* i 19 12 11*, co powoduje, że tylko jeden z rodzajów odpadów niebezpiecznych pochodzących z odpadów komunalnych jest sklasyfikowany jednoznacznie, pozostałych 13 rodzajów zostaje sklasyfikowanych pod jednym kodem, który nic nie mówi o rodzaju tych odpadów ani o wymaganym sposobie ich zagospodarowania.
Również sklasyfikowanie w grupie 19 odpadów opakowaniowych powoduje, że nie jest możliwe uzyskanie dofinansowania odzysku surowców opakowaniowych ze środków pochodzących z opłat produktowych.
Konsekwentne wdrażanie powyższej interpretacji skutkować musi obowiązkiem stosowania jej do wszystkich rodzajów zmieszanych odpadów – również do zmieszanych odpadów opakowaniowych, które rozdziela się na poszczególne rodzaje na linii segregacji. Efektem jest m.in. podważenie ustawowych zasad finansowania odzysku odpadów opakowaniowych.
Jerzy Nędzusiak
Zakład Odzysku i Składowania Odpadów Komunalnych
Leśno Górne
Śródtytuły od redakcji
Tak wynika z oceny stanu gospodarki odpadami w Polsce, dokonanej na podstawie sporządzonego przez ministra środowiska „Sprawozdania z realizacji Krajowego Planu Gospodarki Odpadami za okres od 29 października 2002 r. do 29 października 2004 r.” oraz zakresu zadań przewidywanych do realizacji w projekcie Krajowego Planu Gospodarki Odpadami 2010.
W przyjętym w Polsce i opartym na uregulowaniach prawnych modelu gospodarki odpadami komunalnymi zakłada się pełne urynkowienie ich zbiórki i transportu. Przedsiębiorca wraz z odpadami pobiera opłaty za ich zagospodarowanie, czego efektem jest ograniczenie gospodarki odpadami głównie do odbioru zmieszanych odpadów (prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów jest działalnością nierentowną) i dążenie do ich przekazywania do najtańszych miejsc odbioru, czyli na składowiska. Stąd popularność tanich, niespełniających określonych przepisami prawa wymogów i przewidzianych do zamknięcia w najbliższym czasie wysypisk, traktowanych przez ich właścicieli przede wszystkim jako źródło przychodów.
W tej sytuacji nie ma szans na stworzenie zintegrowanego systemu, finansowanego z opłat pobieranych od „zanieczyszczających”, który byłby nowocześnie zarządzany i planowo rozwijany.
Alternatywne rozwiązanie
W związku z trudnościami z wdrożeniem systemu selektywnej zbiórki odpadów u źródła niektóre samorządy zdecydowały się na formę zastępczą – budowę instalacji służących do segregacji zmieszanych odpadów komunalnych. Ten sposób gospodarowania odpadami jest działaniem zmierzającym do odwrócenia procesu mieszania w zakresie, w jakim jest to technologiczne możliwe i ekonomicznie uzasadnione.
Proces segregacji najczęściej składa się z trzech etapów. Najpierw zmieszane odpady komunalne poddaje się segregacji wstępnej (w sekcji przyjęć) w celu wyodrębnienia odpadów wielkogabarytowych, budowlanych i niebezpiecznych, które nie powinny trafić na linię technologiczną ze względu na ich gabaryty, ciężar lub możliwość mechanicznego uszkodzenia odpadu, uniemożliwiającego poddanie go odzyskowi (rozbicie świetlówek, kineskopów itp.). Następnie odpady segreguje się mechanicznie – odsiewa się frakcję drobną, mineralną i organiczną (zanieczyszczoną metalami, tworzywami itp.) oraz mechanicznie separuje się metale. Ostatnim etapem jest segregacja ręczna, gdzie ze zmieszanych odpadów wybiera się głównie surowce wtórne (papier i tekturę, szkło, tworzywa, odpady niebezpieczne i ulegające biodegradacji itp.).
Efektywność segregacji zmieszanych odpadów komunalnych w porównaniu do prawidłowo zorganizowanego systemu selektywnej zbiórki jest zdecydowanie niższa, a odzyskane odpady surowcowe są gorszej jakości (dotyczy to zwłaszcza papieru ulegającego zabrudzeniu czy frakcji organicznej zanieczyszczonej metalami ciężkimi). Jednak dopóki selektywna zbiórka u źródła nie funkcjonuje lub jest mało skuteczna, prowadzenie segregacji zmieszanych odpadów znajduje uzasadnienie, zwłaszcza jako działanie stanowiące odzysk (w tym zbieranie poza miejscem wytwarzania) oraz operacje ograniczające ilość odpadów trafiających na składowisko (art. 56 ust. 1 ustawy o odpadach). Efektem tych działań jest m.in. znaczne ograniczenie ilości odpadów ulegających biodegradacji, zawartych w zmieszanych odpadach, oraz odzysk odpadów surowcowych (głównie opakowaniowych) na poziomie od 3 do 6% masy poddanej segregacji. Ponadto należy zakładać, że w miarę rozwoju selektywnej zbiórki instalacje do segregacji zmieszanych odpadów komunalnych nadal będą mogły służyć do sortowania odpadów zebranych selektywnie.
Interpretacja oparta na definicji wytwórcy odpadów
Niespójność uregulowań prawnych powoduje, że przepisy dotyczące gospodarowania zmieszanymi odpadami komunalnymi można interpretować w oparciu o zawartą w ustawie o odpadach definicję wytwórcy odpadów. Według niej przez wytwórcę odpadów rozumie się każdego, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów i każdego, kto przeprowadza wstępne przetwarzanie, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów; wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest także podmiot, który świadczy usługę, chyba że umowa o świadczeniu usługi stanowi inaczej.
Taka interpretacja powoduje, że segregację zmieszanych odpadów kwalifikuje się szerzej niż w definicji gospodarowania odpadami, tj. traktuje się te działania jako wytwarzanie odpadów z odpadów, co wiąże się z konkretnymi konsekwencjami.
Ze względu na fakt, że proces segregacji zmieszanych odpadów jest traktowany jako ich mechaniczna obróbka, gdzie są wytwarzane nowe rodzaje odpadów, wszystkie ich strumienie wypływające z linii technologicznej odzysku należy klasyfikować w grupie 19, a w sprawozdawczości należy wykazać wirtualny strumień wytworzonych w instalacji odpadów, którego masa odpowiada masie odpadów skierowanych do segregacji. Ponadto określenie jednego procesu technologicznego jednocześnie jako odzysku i wytwarzania rodzi sprzeczność – odzysk należy stosować na jak największą skalę, natomiast wytwarzaniu odpadów należy zapobiegać.
Z kolei wszystkie odzyskane w segregacji odpady niebezpieczne można sklasyfikować przy użyciu tylko dwu kodów: 19 12 06* i 19 12 11*, co powoduje, że tylko jeden z rodzajów odpadów niebezpiecznych pochodzących z odpadów komunalnych jest sklasyfikowany jednoznacznie, pozostałych 13 rodzajów zostaje sklasyfikowanych pod jednym kodem, który nic nie mówi o rodzaju tych odpadów ani o wymaganym sposobie ich zagospodarowania.
Również sklasyfikowanie w grupie 19 odpadów opakowaniowych powoduje, że nie jest możliwe uzyskanie dofinansowania odzysku surowców opakowaniowych ze środków pochodzących z opłat produktowych.
Konsekwentne wdrażanie powyższej interpretacji skutkować musi obowiązkiem stosowania jej do wszystkich rodzajów zmieszanych odpadów – również do zmieszanych odpadów opakowaniowych, które rozdziela się na poszczególne rodzaje na linii segregacji. Efektem jest m.in. podważenie ustawowych zasad finansowania odzysku odpadów opakowaniowych.
Jerzy Nędzusiak
Zakład Odzysku i Składowania Odpadów Komunalnych
Leśno Górne
Śródtytuły od redakcji
