CIP dla ekoinnowacji

Pod względem wdrażania wyników projektów badawczych w przemyśle Unia Europejska (UE) pozostaje w tyle, już nie tylko za USA i Japonią, ale nawet za Indiami, które utworzyły efektywny mechanizm państwowego wsparcia wdrażania innowacyjnych technologii. Potrzeba stworzenia mechanizmu komplementarnego do 7. Programu Ramowego na rzecz Badań, Rozwoju Technologicznego i Demonstracji oraz do funduszy strukturalnych i innych właściwych programów wspólnotowych, pozwalającego sfinansować wdrożenie wyników prac badawczych, stała się podstawą do przedłożenia 6 kwietnia 2005 r. przez Komisję Europejską wniosku w sprawie ustanowienia Programu Ramowego na rzecz Konkurencyjności i Innowacji na lata 2007-2013 (CIP). Stał się on główną podstawą prawną wszelkich działań wspólnotowych w dziedzinie innowacji i konkurencyjności. Procedura decyzyjna zakończyła się 12 października 2006 r., kiedy Rada UE Transportu, Łączności i Energii zaakceptowała wszystkie poprawki zaproponowane przez Parlament Europejski. Program wszedł w życie 1 stycznia 2007 r. z budżetem wynoszącym 3 mld 630 tys. euro, z czego 430 mln euro przypada na ekoinnowacje.

Podstawą prawną Programu na rzecz Konkurencyjności i Innowacji jest decyzja NR 1639/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 24 października 2006 r., ustanawiająca Program Ramowy na rzecz Konkurencyjności i Innowacji.

 

Podstawowymi celami CIP są: zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw ze szczególnym naciskiem na małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), promowanie wszelkich form innowacji, w tym tych ekologicznych, jak również przyśpieszenie tworzenia trwałego, konkurencyjnego, innowacyjnego społeczeństwa informacyjnego o charakterze integrującym. Program zakłada promowanie efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii we wszystkich sektorach, w tym w transporcie.

CIP zajmuje się technologicznymi i pozatechnologicznymi aspektami innowacji. W odniesieniu do innowacji technologicznej koncentruje się on na niższych poziomach procesu badawczego i innowacyjnego. W szczególności promuje usługi wspierania innowacji dla transferu i wykorzystania technologii, projekty na rzecz wdrożenia oraz rynkowego zbadania produktu (market validation), wykorzystania nowych technologii w takich dziedzinach jak ochrona środowiska, energia, ICT, jak również przewiduje wsparcie dla koordynacji krajowych i regionalnych programów i polityk w zakresie innowacji.

Zadaniem programu CIP jest poprawienie dostępu dla innowacyjnych MŚP do zewnętrznych źródeł finansowania, m.in. w zakresie badań i rozwoju. CIP będzie promował oraz wspierał udział MŚP w 7. Programie Ramowym.

W zakresie innowacji o charakterze ekologicznych działania CIP obejmują wspieranie wykorzystania technologii środowiskowych i innowacji technologicznych, jak również współinwestowanie w fundusze kapitału podwyższonego ryzyka, które zapewnią kapitał m.in. przedsiębiorstwom inwestującym w innowacje ekologiczne. Program ma ponadto promować sieci i klastry oraz partnerstwa publiczno-prywatne. Celem CIP w odniesieniu do innowacji ekologicznych jest też opracowanie innowacyjnych usług dla przedsiębiorstw oraz ułatwianie lub wspieranie, promowanie nowych i zintegrowanych sposobów podejścia tego rodzaju innowacji w dziedzinach, takich jak: zarządzanie środowiskiem, przyjazne dla środowiska projektowanie produktów, procesów i usług, z uwzględnieniem ich całego cyklu życia.

Program nie dotyczy i nie obejmuje działań w zakresie badań i rozwoju technologicznego przeprowadzanych zgodnie z art. 166 TEC.

 

Każdy z trzech programów szczegółowych CIP jest zarządzany przez tzw. Komitety Zarządzające (Entrepreneurship and Innovation Programme Management Committee – EIPC), odpowiedzialne za ustalanie programów działań, które zapewniają spójne podejście do nadrzędnych celów Programu. W skład Komitetów Zarządzających wchodzą przedstawiciele państw członkowskich. W ramach wszystkich programów szczegółowych realizowane są dwie polityki horyzontalne: małe i średnie przedsiębiorstwa oraz ekoinnowacje.

W Programie mogą uczestniczyć podmioty prawne z krajów członkowskich UE (Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Węgry, Irlandia, Włochy, Litwa, Łotwa, Luksemburg, Malta, Holandia, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Szwecja, Wielka Brytania), kraje stowarzyszone (Chorwacja, Lichtenstein, Norwegia, Turcja), jak również kraje trzecie, czyli podmioty prawne powołane w krajach EFTA, będących członkami EEA (European Economic Area). Z Programu mają też szansę skorzystać państwa kandydujące do UE z Bałkanów Zachodnich (np.: Czarnogóra i inne) oraz z krajów trzecich, zgodnie z postanowieniami zawartymi w odpowiednich porozumieniach.

 

„Coś, co jest złe dla środowiska, nie może być dobre z gospodarczego punktu widzenia. Potrzebujemy najlepszych, najbezpieczniejszych i przyjaznych dla środowiska rozwiązań w każdej dziedzinie. Dalszy wzrost może być tylko wzrostem zrównoważonym” – powiedział G. Verheugen, wiceprzewodniczący KE ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu. Jego słowa wskazują, jak duże znaczenie mają w dzisiejszych czasach rozwiązania z zakresu ochrony środowiska, w tym ekoinnowacje.

Przyjmuje się, że ekoinnowacje zmierzają do rozwoju nowych produktów i procesów istotnie zmniejszających negatywne oddziaływanie na środowisko. Wyróżnia się wśród nich te o charakterze: technologicznym (produkty i procesy), społecznym (zachowania, nawyki konsumpcyjne), organizacyjnym (zielone B+R, ekoaudyty), instytucjonalnym (platformy współpracy, nieformalne grupy, sieci powołane w celu zajmowania się kwestiami środowiskowymi).

Zdaniem Timo Makrela z Dyrekcji Generalnej ds. Ochrony Środowiska w Komisji Europejskiej, następnej rewolucji technologicznej będą przewodzić ekoinnowacje. Termin ów stał się w ostatnich latach bardzo popularny dzięki rozmaitym inicjatywom UE i programom wsparcia, pozwalającym w praktyce na realizację założeń Strategii Lizbońskiej oraz Planu Działania na rzecz Technologii Środowiskowych (ETAP).

Ekoinnowacyjny biznes przynosi rocznie obroty w wysokości 227 mld euro, co stanowi 2,2% PKB. Jednak wyzwania są nadal duże. Eksperci szacują, że do 2050 r. emisja gazów cieplarnianych wzrośnie trzykrotnie w stosunku do teraz. Podobnie będzie ze zwiększeniem ilości śmieci w aglomeracjach (wzrost o 25%), plastiku na wysypiskach (więcej o 21%) czy zużyciem metali oraz minerałów (wzrost o 35-40% w ciągu najbliższych 10 lat).

 

Ekoinnowacje w ramach CIP EIP to temat priorytetowy. W latach 2007-2013 na ich wspieranie przewidziano ok. 200 mln euro. CIP EIP finansuje projekty, które pokazują, że zrównoważenie środowiskowe i konkurencyjny wzrost wzajemnie się nie wykluczają. Corocznie około kwietnia Komisja Europejska (KE) ogłasza konkurs na tzw. projekty pilotażowe oraz projekty powielania rynkowego ekoinnowacyjnych technik, produktów procesów i praktyk, które zakończyły się sukcesem w fazie demonstracji, ale z powodu zbyt dużego ryzyka nie zostały wprowadzone na rynek. Termin składania wniosków upływa we wrześniu. KE przeznacza ok. 30 mln euro na każdy konkurs, co daje ok. 700 tys. euro na jeden projekt. Preferowane są przede wszystkim wnioski od (MŚP). Beneficjentami konkursu mogą być również duże firmy oraz inne podmioty. Ważne, aby miały one swoją siedzibę w jednym z 27 państw członkowskich UE bądź w Islandii, Lichtensteinie, Norwegii, Macedonii, Chorwacji, Czarnogórze, Turcji, Izraelu lub innym kraju, o ile podpisał on stosowną umowę, która weszła w życie.

Dzięki uzyskanym z Programu środkom przedsiębiorcy mogą np. uzupełnić infrastrukturę niezbędną do wdrożenia ekoinnowacyjnych rozwiązań. W przeciwieństwie do innych konkursów przewidzianych w Programach Ramowych, w tym dotyczących ekoinnowacji, beneficjentem może być pojedyncza firma. Oznacza to, że małe lub średnie przedsiębiorstwo nie musi aplikować w międzynarodowym konsorcjum. Warunkiem koniecznym jest natomiast wartość dodana projektu na poziomie europejskim. Proponowane rozwiązanie powinno być nowatorskie w skali UE oraz muszą z niego wynikać znaczące korzyści wspierające europejskie polityki w dziedzinie ochrony środowiska.

Każdego roku KE wyznacza sektory, które wykazują znaczący potencjał innowacyjny. Zmieniają się one w zależności od rezultatów poprzednich konkursów oraz wyników projektów. Dotychczasowe priorytety obejmowały m.in. recykling materiałów, a tutaj udoskonalenie procesu sortowania odpadów, wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw zajmujących się recyklingiem, opracowanie nowych rozwiązań w tej dziedzinie oraz innowacyjne produkty wykorzystujące materiały recyklingowe. Za sektor wykazujący wysoki potencjał innowacyjny uznano ponadto budownictwo, a w tym zakresie innowacyjne produkty dla niego, produkcję materiałów i technik budowlanych zgodnych z zasadą zrównoważonego rozwoju, lepsze wykorzystanie materiałów z recyklingu i zasobów odnawialnych w budownictwie, jak również nowe technologie uzdatniania i oszczędzania wody. Priorytetem był ponadto sektor spożywczy, w tym tworzenie czystszych procesów produkcji i pakowania, projektowanie bardziej wydajnych procesów zarządzania wodą oraz innowacje w dziedzinie ograniczania ilości odpadów i odzyskiwania surowców, a także metody poprawiania efektywności wykorzystania zasobów. Wskazano również dużą rolę ekologii, biznesu i zakupów. Chodzi tutaj m.in. okierowanie się przez przedsiębiorców przy zakupach kryteriami środowiskowymi. Ponadto elementem tego priorytetu jest efektywne wykorzystanie zasobów, pomoc przedsiębiorstwom w dostosowaniu procesów i produktów do wymogów ochrony środowiska, jak również promowanie powszechnego włączenia innowacji ekologicznych do łańcucha dostaw.

 

Aby sprawdzić, czy pomysł na projekt spełnia wymogi programu CIP, wystarczy wysłać maks. dwustronicowy jego opis w języku angielskim na adres: [email protected]. Urzędnicy odpowiedzialni za konkurs ocenią, czy koncepcja odpowiada założeniom i wymogom konkursu, podpowiedzą, co należy poprawić lub wskażą inne, bardziej adekwatne źródło finansowania.

W Polsce dodatkowych informacji o CIP udzielają eksperci Punktu Kontaktowego Programu Ramowego na rzecz Przedsiębiorczości i Innowacji przy Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN ([email protected]).

Wnioski projektowe składa się na zaproszenie do ich złożenia (zarządza nimi Agencja Wykonawcza ds. Konkurencyjności i Innowacji (EACI), działająca w ścisłej współpracy z DG ds. Środowiska Komisji Europejskiej), które jest publikowane przez Komisję Europejską (call for proposals) na stronie http://ec.europa.eu/environment/eco-innovation/index_en.htm. Można je zgłaszać w dowolnym czasie po otwarciu konkursu, jednakże przed upływem terminu składania wniosków (deadline), wyznaczonym przez KE. Od momentu ogłoszenia konkursu do chwili zamknięcia upływa średnio 3-5 miesięcy. W programie nie ma kwot przypisanych dla danego kraju lub regionu, co oznacza finansowanie najlepszych ofert złożonych we wspólnotowych konkursach. Wnioski składa się on-line poprzez specjalny system zwany EPSS (Electronic Proposals Submission Sernice), który jest dostępny dopiero po oficjalnym otwarciu danego konkursu przez KE. Umożliwia on dokonywanie zmian we wniosku aż do chwili zamknięcia konkursu, co odbywa się przez załadowanie do niego ponownej wersji projektu. Ostatni jego wariant dostępny w systemie będzie tą wersją, która zostanie przyjęta do oceny. W związku z tym nie należy zostawiać wysłania projektu na ostatnią chwilę, gdyż w dniu zamknięcia konkursu system może być przeładowany. Następnie wnioski oceniane są przez zespół niezależnych ekspertów-ewaluatorów, rekrutowanych spośród uznanych specjalistów w danej dziedzinie. I tak dla konkursu zamykającego się we wrześniu danego roku proces oceny wniosków zakończy się w styczniu roku następnego, a przez okres kolejnego miesiąca lub dwóch będzie trwał proces negocjacji. Z kolei rozpoczęcie realizacji projektów nastąpi na przełomie lutego i marca.

Projekt należy przygotować na podstawie „Przewodnika dla Składających Wnioski” (Guide for Proposers), który krok po kroku pokazuje, jak najlepiej przygotować wniosek.

W projektach możliwe jest partnerstwo. Można je realizować m.in. poprzez własne kontakty lub za pośrednictwem bezpłatnej usługi poszukiwania partnerów świadczonej przez sieć Enterprise Europe Network (http://www.enterprise-europe-network.ec.europa.eu/index_en.htm). Partnera projektowego można znaleźć także w trakcie uczestnictwa w spotkaniach brokerskich, konferencjach poświęconych ekoinnowacjom. Można również skorzystać z pomocy organizacji typu izby gospodarcze, stowarzyszenia MŚP oraz z pomocy Krajowego Punktu Kontaktowego CIP EIP (http://www.kpk.gov.pl/7pr/pp/index.html). Pomocne może okazać się ponadto zamieszczenie profilu przedsiębiorstwa w specjalistycznej bazie danych Cordis (http://partners-service.cordis.lu).

W programie CIP większy nacisk położony jest na uczestnictwo w projektach MŚP. Podstawę prawną w tym zakresie stanowi zalecenie Komisji 2003/361/WE, opublikowane w dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej L124 z 20 maja 2003 r.

Pierwszy konkurs z zakresu ekoinnowacji w obszarze projektów powielania rynkowego i pilotażowych ogłoszono w kwietniu 2008 r. Cieszył się on umiarkowanym zainteresowaniem.

Złożono 133 projekty, w których uczestniczyło ogółem 444 uczestników z Europy. Wśród aplikujących 20% wniosków złożyły pojedyncze podmioty z sektora MŚP, 30% złożono w konsorcjach narodowych, a 50% stanowiły wnioski złożone przez międzynarodowe konsorcja. Podział tematyczny projektów ilustruje rysunek.

 

Przykład projektu zgłoszonego w ramach konkursu programu CIP w 2008 r.   Zintegrowana instalacja do recyklingu tworzyw sztucznych wykorzystywanych w rolnictwie Cele projektu: opracowanie instalacji do recyklingu tworzyw sztucznych wykorzystywanych w rolnictwie, wykorzystanie instalacji jako wzorca dla innych instalacji – replikacja, redukcja negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne generowanego przez składowanie lub utylizację tworzyw sztucznych: zanieczyszczenia gleby, jak również skażenia wód gruntowych i powierzchniowych.   Korzyści dla środowiska naturalnego: przetwarzanie 7 tys. ton odpadów w postaci tworzyw sztucznych rocznie, redukcja negatywnego wpływu na środowisko związanego z transportem tworzyw sztucznych (np. emisji spalin, hałasu), redukcja zanieczyszczenia środowiska naturalnego: brak konieczności utylizacji i składowania tworzyw sztucznych.

 

Istnieje szereg innych programów unijnych finansujących ekoinnowacje. Projekty adresowane do podmiotów z sektora publicznego, koncentrujące się na polityce i prawie dotyczącym środowiska należy składać do programu Life + :http://ec.europa.eu/environment/life/index.htm. Z kolei projekty, w których główny akcent położony jest na prace badawcze i badawczo-rozwojowe trzeba kierować do 7. Programu Ramowego Badań i Rozwoju Technologicznego UE: http://cordis.europa.eu/en/home.html.

 

 

 

 

 

 

 

koordynator programów ds. MŚP,

Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE