Pracownik w systemie ochrony środowiska

Przekazanie strategicznych celów środowiskowych osobom mającym największy wpływ na kwestie środowiskowe wydaje się podstawowym elementem budowania systemu środowiskowego. Na kierownictwu spoczywa obowiązek zapewnienia niezbędnych zasobów, wśród których, obok finansów, technologii i infrastruktury organizacyjnej, znajdują się ludzie i posiadane przez nich specjalistyczne umiejętności. Niezbędnym wymogiem jest informowanie pracowników o ich rolach, odpowiedzialności i uprawnieniach, dzięki którym system środowiskowy jest utrzymywany i doskonalony. Obok wiedzy i doświadczeń istotną rolę odgrywają szkolenia. Przeszkolony pracownik najlepiej potrafi wykryć i zareagować na potencjalne problemy. Na zatrudnionych nałożone są obowiązki związane z postępowaniem zgodnym z procedurami. Oznacza to przeorientowanie dotychczasowego sposobu myślenia o wykonywaniu swoich obowiązków i dostosowanie się do nowych wymagań.

Wdrażając system zarządzania środowiskowego (SZŚ), należy zatem pamiętać o pracownikach. Tworząc go, wyznacza się zwykle osobę lub dział ochrony środowiska odpowiedzialny za jego wdrożenie, utrzymanie i rozwój. Warto jednak pamiętać, że odpowiedzialny za rozwiązywanie problemów środowiskowych organizacji nie jest wyłącznie kierownik ds. ochrony środowiska czy jego dział. Jedną z powszechnie powtarzanych informacji, którą można usłyszeć na kursach dotyczących problematyki SZŚ jest stwierdzenie, że za ochronę środowiska w przedsiębiorstwie odpowiedzialny jest każdy! Problemy środowiskowe obok przypadkowych emisji czy wadliwości procesów są także wynikiem aktywności podejmowanej przez pracowników i ich nieodpowiedzialnego lub nieumiejętnego działania. Jako grupa mająca wpływ na pojawianie się różnych zakłóceń w środowisku pracownicy mogą być jednocześnie kluczowymi interesariuszami biorącymi udział w ich rozwiązywaniu.

 

Odpowiednio zmodyfikowane działania na każdym stanowisku pracy przyczynić się mogą do zmniejszenia uciążliwości środowiskowych a tym samym do osiągnięcia korzyści finansowych i pozafinansowych przedsiębiorstwa. Te pierwsze wiążą się przede wszystkim z oszczędnościami wynikającymi ze zmniejszenia zużycia wody, energii i innych zasobów używanych w procesie produkcji i – co za tym idzie – zredukowaniem opłat za korzystanie ze środowiska. Identyfikacja aspektów środowiskowych i efektywne zarządzanie nimi oraz dobra znajomość prawa powodują, że organizacja płaci mniejsze kary za zaniedbania wynikające z nieznajomości istniejących uregulowań.

Wśród korzyści pozafinansowych warto wymienić chociażby poprawę wizerunku przedsiębiorstwa. Wizerunek organizacji wrażliwej na kwestie środowiskowe skutkować może większym zainteresowaniem produktami i usługami firmy ze strony klientów oraz nawiązywaniem korzystnych kontraktów z sektorem publicznym w sytuacji, gdy korzysta on z „zielonych” kryteriów zakupowych. Pracodawca dbający o środowisko jest też wiarygodnym partnerem dla świadomych ekologicznie pracowników.

 

System EMAS w sposób szczególny podkreśla rolę pracowników. W oddzielnym załączniku do rozporządzenia² o dobrowolnym udziale w systemie EMAS znaleźć można praktyczne wskazówki jak zaangażować zatrudnione w organizacji osoby. System partycypacji pracowniczej polegać ma zarówno na komunikacji, np. poprzez księgi z sugestiami, jak i na pracy zespołowej (grupy projektowe/warsztatowe czy komitety środowiskowe).

Umiejętne pokierowanie procesem wdrażania i doskonalenia SZŚ uwzględnia wykorzystanie potencjału tkwiącego w pracownikach. Ci zajmujący określone stanowiska posiadają wiedzę potrzebną do zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń, dlatego też powinni zostać włączeni w istniejący w organizacji system środowiskowy co najmniej w dwojaki sposób. Zaangażowanie pracowników w rozwój systemu zarządzania środowiskowego powinno być realizowane przez wykorzystanie wiedzy i doświadczeń zatrudnionych osób do doskonalenia procesów oraz za pośrednictwem odpowiedniego motywowania do wdrażania w codzienną praktykę biznesową udoskonalonych metod postępowania, zmniejszających uciążliwość prowadzonych działań. Oba te rodzaje zaangażowania pracowników niełatwo uzyskać.

W kulturze zachodniej brakuje tradycji, która pozwalałaby na dzielenie się posiadaną wiedzą, tak jak np. w Japonii, gdzie samoorganizujące się zespoły pracownicze rozwiązują problemy organizacyjne. Wykorzystanie wiedzy pracowników daje obopólne korzyści. Dla nich jest to przede wszystkim możliwość prezentacji własnego punktu widzenia i współuczestnictwo w kreowaniu prośrodowiskowych innowacji technologicznych i produktowych. Udział w tworzeniu systemu zarządzania środowiskowego zwiększa satysfakcję z wykonywanej pracy i daje poczucie władztwa nad podejmowanymi w przedsiębiorstwie decyzjami.

Wymiana wiedzy i kontakty między pracownikami to także wzmocnienie komunikacji wewnętrznej w organizacji. Otwarta i jasna komunikacja odgrywa strategiczną rolę w realizacji założonych celów środowiskowych. Również w normie ISO 14001 ¹ znaleźć można odwołanie do tego zagadnienia. Aby możliwe było monitorowanie i doskonalenie SZŚ, należy wdrożyć odpowiedni system komunikacji wewnętrznej obejmujący wszystkie komórki organizacyjne, pozwalający na przekazywanie informacji zwrotnych do kadry kierowniczej.

Zachęcanie pracowników do czynnego uczestnictwa w kształtowaniu systemu środowiskowego wiązać się powinno z pozytywnymi bodźcami, motywującymi do podejmowania wysiłków na rzecz doskonalenia działań prośrodowiskowych. Implementacja polityki środowiskowej, procedur czy instrukcji stanowiskowych postrzegane może być bowiem przez pracowników jako nakładanie na nich dodatkowych obowiązków bez zmiany ich wynagrodzenia. Motywacja do wdrażania konkretnych rozwiązań do codziennej praktyki również związana jest z odpowiednimi motywatorami, dzięki którym pracownicy z przekonaniem realizować będą cele środowiskowe organizacji. Wyróżnić można zarówno bodźce finansowe, jak i pozafinansowe. Jednym z bodźców finansowych może być partycypacja pracowników w zyskach pochodzących z oszczędności, uzyskanych dzięki wdrożonym w organizacji rozwiązaniom. Te pierwsze to np. premie czy podwyżki dla osób wykazujących szczególne zaangażowanie w kwestie środowiskowe. Pojawiający się opór związany z nowymi obowiązkami czy przeorientowaniem dotychczasowego sposobu wykonywania zadań można złagodzić poprzez włączenie pracowników do procesu podejmowania decyzji o wdrożeniu i sposobie funkcjonowania systemu środowiskowego.

Pracownicy chętniej przyjmą na siebie odpowiedzialność za skuteczną realizację celów środowiskowych, kiedy osoba nadzorująca system będzie posiadała cechy przywódcy (umie motywować i delegować zadania). Również stosowanie się do zaleceń osoby obdarzonej zaufaniem i szacunkiem, która swoim przykładem świadczy o słuszności podejmowanych działań, przychodzi wtedy bez dodatkowych oporów.

Kultura organizacyjna jako filozofia działania przejawiająca się we wspólnych wartościach i normach przedsiębiorstwa może determinować różne zachowania pracowników związane z kwestiami środowiskowymi. W przedsiębiorstwach o orientacji prośrodowiskowej, w których wartości ekologiczne stanowią trzon istnienia firmy, wprowadzanie systemu środowiskowego spotyka się z większym zrozumieniem ze strony pracowników. Wzbudzona świadomość ekologiczna skutkuje łatwiejszym zaadaptowaniem się do zmian organizacyjnych.

 

Coraz więcej przedsiębiorstw decyduje się na prowadzenie takiej działalności gospodarczej, w której obok celów ekonomicznych uwzględniane zostają cele społeczne i środowiskowe. Realizacja tych drugich jest możliwa za pośrednictwem programów środowiskowych adresowanych do pracowników. Przykładem tego może być udział w akcji „Sprzątanie świata”, kiedy zorganizowane grupy pracowników w ramach swoich godzin pracy poświęcają się na pracę na rzecz środowiska i społeczności lokalnej. Korzyści z tego typu programów są wielopłaszczyznowe. Dzięki akcji prowadzonej na zewnątrz społeczność lokalna ma szansę poznać przedsiębiorstwo jako partnera społecznie odpowiedzialnego, interesującego się problemami środowiskowymi w swoim otoczeniu. Tego typu wydarzenia dają możliwość nawiązania dialogu społecznego, mogącego skutkować w przyszłości wspólnymi projektami na rzecz środowiska. Aktywny udział pracowników powoduje, że czują się oni bardziej odpowiedzialni za to, co robią na rzecz okolicy, której bardzo często są mieszkańcami, co w przyszłości przełożyć się może na odpowiedzialne traktowanie swoich obowiązków w pracy. Dodatkowo nauka przez działanie jest sprawdzoną metodą rozwoju świadomości ekologicznej, a samo wydarzenie może mieć charakter integracyjny dla załogi.

Rola pracownika w systemie ochrony środowiska nie może ograniczać się do pasywnego wykonywania poleceń. Współtworzenie systemu środowiskowego to współtworzenie sukcesu firmy na rynku.