Zrównoważony rozwój a relacje inwestorskie

W ostatnich latach ten zakres aktywności spółki stał się ważnym elementem procesu komunikacji podmiotu gospodarczego z otoczeniem, w celu pozyskiwania kapitału oraz kreowania zróżnicowanych źródeł dostępu do niego. To oznacza, że istnieje możliwość wykorzystywania relacji inwestorskich do kreowania przewag konkurencyjnych w dostępie do kapitału, także poprzez eksponowanie skutecznego zaangażowania emitenta na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Z tego względu interesująca jest analiza tego, czy w praktyce relacji inwestorskich spółek obecna jest szeroko rozumiana koncepcja zrównoważonego rozwoju.

Relacje inwestorskie (IR) to zespół świadomych, planowych i systematycznych działań podejmowanych przez spółkę w celu ustanowienia i utrzymania komunikacji – w szczególności na poziomie finansowym – pomiędzy spółką a inwestorami (również potencjalnymi). W ramach IR wykorzystuje się takie narzędzia, jak np.: raporty roczne, półroczne, kwartalne i bieżące, czy spotkania z inwestorami. Ważnym instrumentem jest strona internetowa, a w niej część dedykowana inwestorom. Relacje inwestorskie są naturalnym kanałem komunikacji spółki z inwestorami oraz potencjalnymi inwestorami, także w zakresie zagadnień związanych ze zrównoważonym rozwojem.

 

 

Ponadto nie wymagają one ponoszenia istotnych dodatkowych kosztów ze strony spółki. Wystarczy np. sekcję „raportów finansowych” na stronie internetowej rozbudować o tzw. raporty środowiskowe. Równocześnie raporty finansowe łatwo mogą zostać wzbogacone o dodatkowe punkty związane z odpowiedzialnym prowadzeniem działalności gospodarczej.

 

Największym wyzwaniem współcześnie działających firm jest prowadzenie działalności uwzględniającej koegzystencję społeczno-gospodarczą. Koncepcje takie jak np. ESG (ang. environmental – social – governance), Corporate Citizenship, Corporate Social Responsibility (CSR), Socially Responsible Investment (SRI) wywodzą się z nurtu określonego jako zrównoważony rozwój. Próbują one stworzyć uniwersalne narzędzia do realizacji w praktyce jednego z największych wyzwań XXI w., jakim jest prowadzenie działalności w ramach ekorozwoju.

Inwestorzy postulują wprowadzenie elementów z zakresu zrównoważonego rozwoju do obligatoryjnego sprawozdania finansowego. Wniosek taki inwestorzy zgłosili już do amerykańskiej komisji nadzoru (Security and Exchange Commission). Uważają oni, że wymagana lista ujawnień w sprawozdaniu finansowym powinna zostać rozszerzona, w szczególności o ryzyko klimatyczne. Uzasadniają, że informacje takie są niezbędne przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych w XXI w., stąd ich podawanie powinno być wymagane w przepisach prawnych. Wpisuje się to w koncepcję SRI – odpowiedzialnego inwestowania, czyli inwestowania środków w przedsięwzięcia z zakresu zrównoważonego rozwoju bądź w firmy, które zachowują się „odpowiedzialnie”.

Niezbędnym elementem zaprezentowania firmy jako prowadzącej racjonalnie działalność gospodarczą jest niewątpliwie sprawozdawczość. W świecie międzynarodowych finansów od lat toczy się dyskusja, jak zestandaryzować dane z raportu środowiskowego – na wzór raportu finansowego – a więc przede wszystkim, jakie elementy powinien zawierać dokument na temat społecznej odpowiedzialności, aby spełniał oczekiwania informacyjne różnych grup interesariuszy. Pewną odpowiedzią na te potrzeby jest standard GRI.

W świetle przytoczonych faktów oraz dyskusji odbywającej się na rynku międzynarodowym, interesujące jest dokonanie analizy znaczenia tzw. społecznej odpowiedzialności w spółkach, których akcje zaliczane są do indeksu giełdowego WIG20.

 

Analizy przeprowadzono w oparciu o spółki wchodzące w skład indeksu WIG20, uwzględniając poziom ich sprawozdawczości, w szczególności z zakresu ochrony środowiska. Porównano dane za 2007 i 2009 r., by pokazać zmiany, jakie dokonały się na rynku w Polsce w ciągu dwóch lat. Jest to okres specjalny, bowiem kryzys finansowy nie schodził z czołówek gazet ekonomicznych. Niestety należy stwierdzić, że w analizowanych spółkach wyraźnie widoczne jest relatywnie małe znaczenie raportów pozafinansowych. Spośród 20 firm za 2007 r. jedynie pięć podmiotów opracowało takie dokumenty. W pozostałych spółkach albo w ogóle pomija się kwestię zrównoważonego rozwoju, albo traktuje się ją bardziej marketingowo. Z kolei analiza danych za 2009 r. powoduje usunięcie z tego grona jednej z firm. Jednak pozostałe cztery spółki systematycznie publikowały raporty środowiskowe, dokonując implementacji najnowszego standardu GRI3, w coraz szerszym zakresie.

W 2007 r. 30% firm z WIG20 opracowało osobny raport środowiskowy, odpowiednio go nazywając, a kolejne 15% ujęło dane z zakresu zrównoważonego rozwoju w wyraźnie wyodrębnionej części finansowego raportu rocznego. Można zatem przyjąć, że 45% firm z indeksu WIG20 monitorowało zagadnienia ekorozwoju².

Dla 2009 r. dane są lepsze: 55% spółek monitoruje zagadnienia zrównoważonego rozwoju, ale niestety osobny raport środowiskowy sporządziło jedynie 20% (są to raporty za 2008 r.) Oznacza to, że na początku maja br. wciąż brak jest raportów za 2009 r.

Ponadto wiele podmiotów w ogóle zrezygnowało z przygotowania, a część z nich jeszcze nie sporządziła tzw. finansowego raportu marketingowego, w którym często są eksponowane dane z zakresu odpowiedzialnego biznesu. Tymczasem skonsolidowane raporty finansowe były przesyłane do KNF do kwietnia br. Na 20 firm z WIG20 uczyniła to dopiero jedna spółka.

Należy przy tym zasygnalizować relatywnie małą przydatność raportów środowiskowych w momencie, kiedy nie są one łatwe do odszukania na stronie internetowej. Najlepsze wydaje się być ich umieszczenie przy finansowym raporcie rocznym. Dzięki temu są one dostrzegane przez inwestorów i szerzej – interesariuszy, ponieważ to właśnie zakładka „relacje inwestorskie” zawiera najczęściej analizowane dane firmy. Oczywiście dodatkowo raporty te mogą być umieszczone w odpowiednich zakładkach dotyczących np. odpowiedzialnego biznesu bądź informujących o działalności firmy. W przypadku kilku podmiotów analiza obecnego umieszczenia raportów środowiskowych wyraźnie wskazuje na trudność w ich lokalizacji, ponieważ są one rozrzucone po różnych zakładkach. Mnożenie liczby raportów również utrudnia ich kompleksową analizę. Spośród sporządzonych dokumentów każdy był wyraźnie odmienny. Należy mieć jednak nadzieję, że raporty środowiskowe za 2009 r. nie tylko zostaną wkrótce opracowane, ale poziom ich użyteczności będzie wysoki.

 

Zagadnienie zrównoważonego rozwoju jest dostrzegane w spółkach, których akcje notowane są na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. W ponad połowie (55%) spółek tworzących indeks WIG20 w jakiś sposób w polityce informacyjnej występują elementy ekorozwoju. Można zatem stwierdzić istnienie w spółkach świadomości konieczności rozwoju społeczno-gospodarczego zharmonizowanego ze środowiskiem.  

Zazwyczaj elementy z zakresu zrównoważonego rozwoju zamieszczane są w odpowiednim rozdziale bądź punkcie w finansowym raporcie rocznym. Doskonałym umiejscowieniem tych informacji wydaje się być „sprawozdanie zarządu”. Analiza raportów wykazała jednak, że dane z zakresu raportu środowiskowego znajdują są jedynie w tzw. kolorowych raportach, a nie w wersjach przesyłanych do Komisji Nadzoru Finansowego. Oznacza to, że spółki w swoich dokumentach dość ściśle trzymają się szablonu opracowanego przez instytucje nadzorcze.

Równocześnie jednak dostrzegalne jest odrębne sporządzanie raportu środowiskowego. Oznacza to, że w niektórych spółkach znaczenie sprawozdawczości pozafinansowej jest wysokie, skoro decydują się one na ponoszenie nakładów na sporządzenie dodatkowego dokumentu, o charakterze nieobligatoryjnym. Niestety liczba spółek sporządzających tego rodzaju raporty nie wzrasta. Tymczasem wydawałoby się, że czas kryzysu powinien sprzyjać zwiększeniu transparentności spółek i podniesieniu poziomu komunikacji z interesariuszami.

Pewne zaskoczenie wywołuje też fakt swoistego ukrywania raportów środowiskowych w zakładce „o firmie”, którą inwestorzy otwierają relatywnie rzadko. Oczywiście mogą być one umieszczane w tej sekcji, ale powinny przede wszystkim znajdować się w zakładce dedykowanej inwestorom.

Na giełdzie w Warszawie pod koniec 2009 r. wprowadzono RESPECT Index (od słów: responsibility, ecology, sustainability, participation, environment, community, transparency). W jego skład wchodzi obecnie 16 spółek, w tym pięć z WIG20. W indeksie RESPECT stanowią one zaledwie 31%. Można to traktować w kategoriach pewnej porażki największych firm, które winny stymulować inne spółki do działań, wpływając na wyznaczanie nowych i podnoszenie jakości dotychczasowych standardów.

 

Pod koniec 2009 r. prof. Leszek Dziawgo przeprowadził badania dotyczące postrzegania przez Polaków społecznej odpowiedzialności biznesu w instytucjach finansowych¹. Wykonano je na dwóch próbach badawczych: na reprezentatywnej próbie polskiego społeczeństwa (1003 respondentów w dniach 2-8.10.2009 r.) oraz na próbie celowej, składającej się z 224 osób inwestujących na giełdzie (od września do października 2009 r., telefoniczne). Wyniki są bardzo wartościowe z uwagi na dobór prób oraz fakt, że tak szerokie badania z zakresu odpowiedzialnego biznesu są przeprowadzane relatywnie rzadko.

Obu grupom respondentów zadano m.in. pytanie, czy w ogóle słyszeli o Społecznej Odpowiedzialności Biznesu (CSR). Badania wykazały, że aż 60% polskiego społeczeństwa nie słyszało o tej koncepcji, natomiast w grupie indywidualnych inwestorów nie wie o niej jedynie 30% (rys. 1). Jest oczywiście kwestią dyskusyjną, czy po tylu latach rozwoju koncepcji CSR poziom 40% można uznać za satysfakcjonujący – tylko taki bowiem procent polskiego społeczeństwa zadeklarowało, że słyszało o koncepcji CSR.

 

Rys. 1. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy słyszał(a) Pan(i) o „Społecznej Odpowiedzialności Biznesu”?

 

Pewnym zaskoczeniem może być wynik uzyskany w odpowiedziach na pytanie zadane grupie inwestorów, czy zapoznają się oni z raportami pozafinansowymi, dotyczącymi CSR. Aż 82% z nich odpowiedziało na to pytanie twierdząco. Jest to potwierdzeniem tego, że spółki powinny opracowywać tego rodzaju dokumenty oraz umieszczać je w sekcji dotyczącej relacji inwestorskich.

Za pośrednictwem Stowarzyszenia Inwestorów Indywidualnych (SII), od czerwca do listopada 2009 r. przeprowadzono badanie ankietowe na grupie indywidualnych inwestorów. Wzięło w nim udział 216 osób. Uzyskano ponadto opinie od siedmiu analityków giełdowych (w tym jednego zagranicznego). Wyniki te zestawiono z wynikami uzyskanymi dla grupy inwestorów giełdowych w badaniu obcym¹.

Respondentom zadano pytanie, czy poziom CSR wpływa na podejmowane przez nich decyzje inwestycyjne. Aż 38% inwestorów biorących udział w pierwszym badaniu i 58% uczestniczących w drugim, potwierdza występowanie takiego wpływu (zdecydowanie tak i raczej tak). Zaprzecza natomiast takiemu oddziaływaniu odpowiednio 37% i 22% (nie i raczej nie). Podobnie wypowiedzieli się analitycy rynku giełdowego (rys. 2).

 

 

Rys. 2. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy przestrzeganie przez spółkę zasad odpowiedzialnego biznesu wpływa na podejmowane przez Pana(ią) decyzje inwestycyjne?

 

 

Z kolei na pytanie o zasadność opracowywania osobnych raportów z zakresu CSR, mniej niż 10% indywidualnych inwestorów w obu próbach uznała, że jest to zły pomysł, natomiast odpowiednio 46% i 38% uznało odwrotnie. Połowa respondentów nie ma na ten temat wyrobionego zdania (rys. 3). Pomysł ten nie wzbudził entuzjazmu również w grupie analityków.

 

 

Rys. 3. Rozkład odpowiedzi na pytanie: Czy uważa Pan(i), że spółki powinny opracowywać osobne raporty dotyczące Społecznej Odpowiedzialności Biznesu?

 

Odpowiedź na to pytanie jest intrygująca: 82% inwestorów zapoznaje się z raportami pozafinansowymi, ale jedynie 46% uznaje ich sporządzanie za dobry pomysł. Wydaje się, że problem tych rozbieżności tkwi w przydatności opracowywanych raportów. Spółki powinny to zagadnienie szczegółowo rozważyć, nie traktując raportu z zakresu CSR jako folderu reklamowego.

Należy oczekiwać, że kwestie zrównoważonego rozwoju staną się stałym elementem w kreowaniu relacji inwestorskich. Rosną bowiem oczekiwania wobec spółek, aby dostarczały informacji w różnych przekrojach, także z uwzględnieniem informacji pozafinansowych.

Raporty z zakresu zrównoważonego rozwoju stanowią pewną odpowiedź spółek na wzrost zapotrzebowania informacyjnego. Wpisują się one w realizację postulatu zwiększenia transparentności działalności podmiotów gospodarczych. Jednakże to obserwowane zainteresowanie CSR nie odznacza się obecnie wyraźnie jako stały element komunikacji z inwestorami. Jedynie w trzech analizowanych firmach wydaje się być prowadzona świadoma i konsekwentna polityka zwiększenia transparentności firmy poprzez bogate w treści tzw. ujawnienia nadobowiązkowe, które nie przybierają formy broszur reklamowych.

Również zaprezentowane wyniki badań potwierdzają, że kwestie zrównoważonego rozwoju są już obecne w relacjach inwestorskich i aktywnie wykorzystywane w ramach polityki transparentności firm z WIG20. Z kolei wyniki badania społeczeństwa wskazują, że 60% nie słyszało o odpowiedzialnym biznesie, co należy traktować jako miarę porażki marketingowej promowania tej idei. Wyniki badania indywidualnych inwestorów wskazują, że raporty z zakresu odpowiedzialnego biznesu są pożądane, ale ich zawartość merytoryczna rozczarowuje. W związku z tym zarówno przed spółkami, jak i organizacjami promującymi zrównoważony rozwój i odpowiedzialny biznes, jest jeszcze sporo pracy.

 

1. Dziawgo L.: Zielony rynek finansowy. Ekologiczna ewolucja rynku finansowego. PWE. Warszawa 2010 – w druku.

2. Dziawgo D.: Idea zrównoważonego rozwoju w relacjach inwestorskich. [W:] Sidorczuk-Pietraszko E. (red.), Funkcjonowanie przedsiębiorstw w warunkach zrównoważonego rozwoju i gospodarki opartej na wiedzy. WSE. Białystok 2009.

 

 

 

prof. UMK, dr hab. Danuta Dziawgo,

Uniwersytet Mikołaja Kopernika

w Toruniu