Odpady “po nowemu”

Pod koniec listopada 2012 r. posłowie przyjęli ustawę o odpadach. Implementuje ona dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów (tzw. dyrektywę ramową), stanowiącą fundamentalny akt prawny dotyczący gospodarki odpadami w Unii Europejskiej.

 

W ustawie zdefiniowano podstawowe pojęcia w zakresie gospodarki odpadami, określono zasady postępowania z nimi, obowiązki podmiotów wytwarzających odpady, posiadaczy odpadów gospodarujących nimi, sprzedawców i pośredników w obrocie nimi, a także zadania organów administracji publicznej¹. Większość obowiązujących dotychczas przepisów² zostało włączonych do nowej ustawy i nie uległo istotnej zmianie, natomiast niektóre zostały uproszczone lub zredukowane. Jednak wprowadzenie nowych definicji oraz szeregu wymogów dotyczących gospodarowania odpadami sprawiło, że zakres przedmiotowy nowej ustawy o odpadach uległ rozszerzeniu – łączna liczba artykułów wzrosła do prawie 250.

 

W ustawie zaproponowano modyfikacje kilku już istniejących definicji, takich jak odpady, odzysk czy recykling w celu ujednolicenia z zapisami dyrektywy ramowej³. Wprowadzono również nowe pojęcia: posiadacza odpadów, sprzedawcy odpadów, pośrednika w obrocie odpadami, gospodarowania odpadami, ponownego użycia, przygotowania do ponownego użycia czy też zapobiegania powstawaniu odpadów.

 

W ustawie rozszerzono hierarchię sposobów postępowania z odpadami o proces przygotowania odpadów do ponownego użycia. Został on uznany za działanie korzystniejsze od recyklingu. Nowa hierarchia postępowania z odpadami jest następująca: zapobieganie powstawaniu odpadów, przygotowywanie do ponownego użycia, recykling, inne procesy odzysku, unieszkodliwianie.

 

Założono, że odpady w pierwszej kolejności będą przetwarzane w miejscu ich powstania (zasada bliskości), a jeżeli to niemożliwe – mają być przekazane do najbliżej położonych miejsc, w których można to zrobić. Wybrane rodzaje odpadów będą mogły być zagospodarowywane tylko na obszarze, na którym zostały wytworzone.

Klasyfikacja odpadów dokonywana będzie, tak jak dotychczas, zgodnie z projektowanym rozporządzeniem w sprawie katalogu odpadów. Ustawodawca przewidział dodatkowo możliwość zmiany klasyfikacji odpadów niebezpiecznych na inne niż niebezpieczne. Jeżeli posiadacz odpadów będzie w stanie wykazać, na podstawie wyników przeprowadzonych badań, że odpady nie posiadają właściwości odpadów niebezpiecznych, określonych w załączniku 3 do ustawy, może przedłożyć marszałkowi województwa zgłoszenie zmiany ich klasyfikacji. Marszałek w drodze decyzji zatwierdzi zmianę klasyfikacji lub wyrazi sprzeciw.

 

Istotnym elementem dyrektywy ramowej włączonym do projektu ustawy są uregulowania doprecyzowujące niektóre aspekty pojęcia odpadów, pozwalające na skuteczniejsze wykorzystanie zasobów i redukcję powstających odpadów. Jedna grupa przepisów dotyczy produktów ubocznych, a druga utraty statusu odpadów.

Za produkt uboczny będą mogły być uznane przedmioty lub substancje, powstające w wyniku procesu produkcyjnego, dla których spełnione będą łącznie określone w ustawie warunki: powstają one jako integralna część procesu produkcyjnego, ich dalsze wykorzystanie jest pewne, mogą być wykorzystywane bez dalszego przetwarzania, a także spełniają wszystkie wymagania w zakresie produktu, ochrony środowiska oraz życia i zdrowia ludzi dla danego wykorzystania. Podstawą uznania za produkt uboczny będzie formalne zgłoszenie uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny, przedkładane przez ich wytwórcę marszałkowi województwa. Dodatkowo minister do spraw środowiska będzie mógł określić w rozporządzeniu szczegółowe wymagania dotyczące uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny. W ustawie wskazano również, kiedy odpady mogą utracić status odpadów. Uznano, że stanie się tak, gdy zostaną poddane procesowi odzysku, w tym recyklingu, i spełnią określone warunki: są powszechnie stosowane do konkretnych celów, spełniają wymagania techniczne dla wykorzystania w konkretnym celu, istnieje popyt na nie, a także ich zastosowanie nie spowoduje negatywnych skutków dla życia i zdrowia ludzi lub środowiska.

 

Istotną zmianą jest ograniczenie liczby zezwoleń na działania związane z odpadami. Przewidziano rezygnację z takich wymagań formalnoprawnych, związanych z wytwarzaniem odpadów, jak: obowiązek uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami, a także złożenia informacji o wytwarzanych odpadach i o sposobach gospodarowania nimi. W dalszym ciągu jednak wymagane będzie uzyskanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów (w wypadku wytwarzania powyżej 1 Mg rocznie odpadów niebezpiecznych i/lub powyżej 5000 Mg rocznie odpadów innych niż niebezpieczne) lub pozwolenia zintegrowanego. Wymagania odnośnie tych pozwoleń określone są w ustawie Prawo ochrony środowiska⁴. W zakresie gospodarowania odpadami wymagane będzie uzyskanie zezwolenia na zbieranie odpadów i zezwolenia na przetwarzanie odpadów. Transport odpadów został zwolniony z obowiązku uzyskania zezwolenia (wystarczy wpis do rejestru), ale pod warunkiem spełnienia szczegółowych wymagań dla transportu odpadów, w tym dla środków transportu, które zostaną określone w rozporządzeniu.

 

W ustawie zaplanowano także utworzenie rejestru podmiotów wprowadzających na rynek produkty, produkty w opakowaniach oraz gospodarujących odpadami. Ma on stanowić integralną część bazy danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami oraz ma być publicznie dostępny (z wyłączeniem niektórych informacji).

W rejestrze znajdą się podmioty objęte: funkcjonującymi rejestrami utworzonymi na podstawie ustawy o bateriach i akumulatorach⁵ oraz ustawą o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym⁶, ustawą o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej⁷, ustawą o opakowaniach i odpadach opakowaniowych⁸, a także ustawą o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji⁹. Rejestr prowadzony będzie w systemie teleinformatycznym. Organem odpowiedzialnym jest marszałek województwa, który dokonuje wpisu do rejestru. Wpis obędzie odbywać się na wniosek podmiotu (obowiązek uzyskania wpisu w terminie sześciu miesięcy od utworzenia rejestru) lub z urzędu (podmioty, które na podstawie przepisów wspomnianych ustaw zobowiązane zostały do uzyskania określonego pozwolenia lub zezwolenia na prowadzoną działalność). Wraz z wpisem podmiot uzyska w bazie danych indywidualne konto, które będzie przez niego wykorzystywane do przekazywania odpowiednich sprawozdań. Celem rozwiązania jest poprawa skuteczności kontroli przestrzegania wymogów związanych z gospodarką odpadami. Wpis do rejestru będzie objęty opłatą rejestrową, część podmiotów (m.in. wprowadzających sprzęt elektryczny, baterie i akumulatory czy wprowadzających pojazdy) dodatkowo będzie zobowiązana do wniesienia opłaty rocznej.

 

Obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów przeniesiono z obowiązującej dotychczas ustawy o odpadach³, jednak rozszerzono zakres o ewidencję odpadów niebezpiecznych w przypadku sprzedawców odpadów i pośredników w obrocie nimi.

W ustawie zaproponowano nowe zasady sprawozdawczości dotyczącej odpadów. Zmiana polega na ujęciu w jednym akcie prawnym przepisów różnych ustaw (tj. ustaw, do których odnoszą się przepisy o rejestrze), ujednolicenie sprawozdań i terminów ich składania. Przewidziano dwa rodzaje sprawozdań: o produktach, opakowaniach i gospodarowaniu odpadami oraz o wytwarzanych odpadach i gospodarowaniu nimi. Ustawa określa szczegółowy zakres obu rodzajów sprawozdań. Dostarczana w ten sposób informacja stanowić będzie podstawę do tworzenia bazy danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami (tzw. BDO). Ma ona być kompleksowym źródłem informacji o powstających w Polsce odpadach, sposobach ich zagospodarowania, wytwórcach odpadów, osiągniętych poziomach odzysku i recyklingu, rodzajach i ilości odpadów poddanych przetwarzaniu oraz o przepływie środków finansowych z opłat produktowych. BDO będzie stanowić rozwinięcie prowadzonej dotychczas przez marszałków bazy wytwarzania i gospodarowania odpadami.

 

Nowa ustawa określa także kary pieniężne jako jedną z sankcji za nieprzestrzeganie przepisów ustawy. Nie będą one wyznaczone przepisami ustawy, ale zaproponowany został zakres kary. Jednocześnie ma obowiązywać zasada, że kara wymierzana po raz pierwszy nie może być wyższa niż 5000 zł, a łączna wysokość kar za to samo naruszenie nie może przekroczyć 5 000 000 zł.

 

Implementacja dyrektywy ramowej jest znacznie spóźniona, gdyż zgodnie z jej zapisami winna być ona przetransponowana do prawa krajowego do grudnia 2010 r. Ze względu na niedotrzymanie terminu Komisja Europejska skierowała w kwietniu 2012 r. do Trybunału Sprawiedliwości sprawę przeciwko Polsce. Komisja zwróciła się do Trybunału o nałożenie kary finansowej w wysokości 67314 euro dziennie. Jeśli transpozycja nie nastąpi przed dniem wydania przez Trybunał wyroku, kara będzie musiała być wypłacana od momentu wydania wyroku, aż do dnia zakończenia transpozycji. Przyjęcie ustawy jest więc sprawą pilną.

 

Anna Bojanowicz-Bablok, główny specjalista w Zakładzie Gospodarki Odpadami, Instytut Ochrony Środowiska – PIB, ekspert współpracujący z ECHO Environmental Group

 

Bożena Huryń, dyrektor zarządzający, ECHO Environmental Group