Z dr. inż. Kazimierzem Borkowskim, dyrektorem zarządzającym Fundacji PlasticsEurope Polska, o recyklingu tworzyw sztucznych rozmawia Marta Siatka, koordynator Konkursu o Puchar Recyklingu.

 

Jakie są trendy w zakresie zużycia tworzyw sztucznych oraz powstawania, recyklingu i odzysku odpadów tworzyw sztucznych w Europie, w tym w Polsce?

Tworzywa sztuczne to materiały, które są powszechnie wykorzystywane praktycznie w każdej dziedzinie życia. Ich popularność i innowacyjność powodują, że produkcja tworzyw sztucznych na świecie rośnie nieprzerwanie od ponad 50 lat, osiągając w 2016 r. poziom 335 mln ton. Najważniejsze segmenty zastosowań to opakowania, budownictwo, przemysł motoryzacyjny oraz przemysł elektryczny i elektroniczny. W tych sektorach, zarówno w Polsce, jak i w całej Europie, systematycznie rośnie zapotrzebowanie na tworzywa sztuczne. Jednocześnie każdy wyrób po zakończeniu okresu użytkowania staje się odpadem i chociaż ponad 40% zastosowań tworzyw sztucznych to zastosowania długoterminowe, to jednak siłą rzeczy pozostałe 60% trzeba szybko i na bieżąco zagospodarować. W przypadku odpadów tworzyw sztucznych mamy różne możliwości ? może to być odzysk surowca w recyklingu mechanicznym i recyklingu chemicznym czy odzysk energii zarówno poprzez produkcję paliw z odpadów, jak i przez współspalanie w instalacjach przemysłowych. Ciągle jeszcze powszechne jest deponowanie odpadów tworzyw na składowiskach, ale ten sposób powinien być zdecydowanie ograniczany. Odpady tworzyw sztucznych są tak cennymi zasobami, że ich składowanie to bezpowrotne zmarnowanie ich wartości. Ta reguła odzwierciedlona jest w maksymie PlasticsEurope: ?Zero plastics to landfills? (czyli: ?Nie? dla składowania odpadów tworzyw?), którą cała europejska branża tworzyw sztucznych popiera i promuje od kilku lat.

Wiadomo, że nie wszystkie odpady tworzyw sztucznych nadają się do recyklingu. Jakie są inne sposoby ich zagospodarowania? Które z nich są najskuteczniejsze?

Rzeczywiście, na obecnym etapie rozwoju technologicznego nie wszystkie odpady można poddać recyklingowi mechanicznemu. Wybór metody odzysku odpadów tworzyw sztucznych wymaga oszacowania korzyści i strat zarówno ekonomicznych, jak i środowiskowych, związanych z konkretnymi operacjami odzysku. Wnioski z takiej analizy costs-benefits, przeprowadzonej w 2014 r. przez austriacką firmę konsultingową denkstatt, pozwalają na stwierdzenie, że odpady ?łatwe?, takie jak butelki PET lub HDPE czy opakowania hurtowe, należy odzyskiwać poprzez recykling mechaniczny, gdyż jest to korzystne z punktu widzenia i ekonomii i środowiska.. Jednakże dla dużej grupy odpadów, takich jak drobne elementy, odpady zabrudzone czy odpady i folie wielowarstwowe, koszty przygotowania do recyklingu, w tym selektywnej zbiórki, sortowania i mycia oraz samego recyklingu, a także wpływ na środowisko, mierzony chociażby zużyciem energii i wody, są tak duże, że recykling mechaniczny nie ma uzasadnienia. Ponadto z takich ?trudnych? odpadów często nie udaje się uzyskać w recyklingu dobrych jakościowo surowców wtórnych, nadających się do wytworzenia wysokiej jakości wyrobów. W takich przypadkach należy wykorzystać inną formę odzysku ? odzysk energii zawartej w odpadach. Spośród materiałów konstrukcyjnych tworzywa sztuczne zawierają tej energii najwięcej ? średnio więcej niż węgiel kamienny. Dlatego odzysk energetyczny: czy to przez współspalanie paliw alternatywnych (RDF), czy bezpośrednio jako składnik odpadów resztkowych spalanych w instalacjach termicznego przekształcania odpadów komunalnych, może przyczyniać się do oszczędności w zużyciu nieodnawialnych źródeł energii ? węgla i gazu ziemnego. Stąd nasze przekonanie, że obie metody odzysku: recykling i odzysk energii muszą ze sobą współistnieć dla pełnego wykorzystania wartości odpadów.

Czy, Pana zdaniem, Polska jest w stanie osiagnąć wymagane poziomy odzysku i recyklingu do 2030 r., przedstawione w nowym pakiecie dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym? Czy widzi Pan jakieś zagrożenia w ich osiągnięciu?

Nowe, podwyższone cele związane z recyklingiem odpadów komunalnych, w tym odpadów opakowaniowych, zostały przyjęte przez Parlament Europejski 14 marca br. Europosłowie przegłosowali poprawki, w myśl których kraje członkowskie UE muszą uzyskać wysokie wskaźniki recyklingu tych odpadów: 70% w odniesieniu do odpadów komunalnych (plus 5% przygotowania do powtórnego użycia) oraz 80% w odniesieniu do odpadów opakowaniowych, przy czym dla odpadów opakowań z tworzyw sztucznych poziom odzysku został ustalony na 60% i powinien on zostać osiągnięty przed 2025 r. Uważamy ten 60 procentowy poziom za wygórowany i praktycznie niemożliwy do osiągnięcia w tak krótkim czasie we wszystkich krajach unijnych. Biorąc pod uwagę obecnie wymagany poziom 22,5% oraz rzeczywiste poziomy recyklingu osiągane w Europie, gdzie średnia europejska recyklingu odpadów tworzyw sztucznych wynosi ok. 26%, widać, że niezbędny będzie ogromny wysiłek społeczeństw krajów członkowskich, aby tak radykalnie zwiększyć recykling. Dotyczy to zwłaszcza krajów, w których gospodarka odpadami nie stoi na najwyższym poziomie, a do takich zalicza się, niestety, również Polska.

Jakie będą wyzwania, ale też możliwości dla przemysłu tworzyw sztucznych w Europie, związane z gospodarką o obiegu zamkniętym?

Dyskusja nad projektem legislacyjnym Circular Economy (gospodarka o obiegu zamkniętym) zaproponowanym przez Komisję Europejską trwa w Europie od ponad półtora roku. Poza zagadnieniami ściśle związanymi z gospodarką odpadami, takimi jak wzrost recyklingu czy faktyczne zamknięcie składowisk dla odpadów komunalnych, w pakiecie Circular Economy poruszane są także inne tematy, które mają odegrać dużą rolę w przejściu europejskiej gospodarki z modelu liniowego na model zamkniętego obiegu. Jednym z nich jest rola tworzyw sztucznych w gospodarce, a więc z jednej strony wykorzystanie ich potencjału innowacyjnego oraz wkładu do oszczędności energii, wody i żywności, z drugiej zaś rosnące problemy z zanieczyszczeniem środowiska, w tym środowiska wodnego i morskiego, wskutek zaśmiecenia wszechobecnymi odpadami, w tym także odpadami opakowań z tworzyw sztucznych.

PlasticsEurope bierze udział w szerokiej dyskusji na ten temat i popiera ideę transformacji gospodarki w kierunku zwiększenia stopnia wykorzystania zasobów. Tworzywa sztuczne już teraz w znacznym stopniu przyczyniają się do pełniejszego zużycia zasobów, np. poprzez zastosowanie jako materiał opakowaniowy, jako izolacje budynków czy jako materiał konstrukcyjny części pojazdów i samolotów lub też urządzeń elektrycznych i elektronicznych. Nie do pominięcia jest również rola tworzyw w ciągłej poprawie jakości i bezpieczeństwa życia dzięki wyrobom medycznym, implantom, protezom itp., stosowanym w medycynie, bądź środkom ochrony osobistej (poduszki powietrzne, kaski ochronne itp.). Właśnie z uwagi na te wspomniane oczywiste korzyści dla gospodarki i dla społeczeństwa tworzywa sztuczne, obok strat żywności, biomasy i surowców krytycznych, zostały zaliczone przez Komisję Europejską do tak zwanych obszarów priorytetowych z punktu widzenia powodzenia transformacji gospodarki (Closing the loop ? An EU action plan for the circular economy).

Nie ma więc wątpliwości, że tworzywa odegrają istotną rolę w nowoczesnej gospodarce o obiegu zamkniętym i przyczynią się do szerszego wprowadzenia rozwiązań umożliwiających bardziej oszczędne  wykorzystanie zasobów. Jednocześnie nie możemy zapominać o wyzwaniach związanych z zanieczyszczeniem środowiska lądowego i wodnego, przed którymi stoją poszczególne kraje członkowskie UE. Wszędzie priorytetem musi być zatrzymanie zaśmiecania środowiska odpadami, Pakiet circular economy zawiera zapisy zachęcające do wprowadzania sprawnych i wydajnych systemów zagospodarowania odpadów oraz projektowania wyrobów zgodnie z zasadąoptymalnego wykorzystania zasobów. I wreszcie, działania te muszą być uzupełnione o promocję właściwych zachowań konsumenckich, uwzględniających zrozumienie wartości przedmiotów i wyrobów użytkowanych przez konsumentów, a także wiedzę na temat możliwości ich powtórnego użycia lub odzysku zasobów poprzez recykling bądź odzysk energii.

Fundacja PlasticsEurope Polska aktywnie uczestniczy w działaniach propagujących edukację recyklingową. Jakie projekty będą dla Państwa kluczowe w najbliższym czasie?

Od wielu lat prowadzimy działalność edukacyjną na temat wartości tworzyw sztucznych i ich wkładu do racjonalnej gospodarki zasobami, a także promującą zachowania proekologiczne, np. nieśmiecenie. Nasze działania obejmują różne grupy wiekowe, na przykład :projekt ?Plastek i jego zaczarowane pudełko?, skierowany jest do najmłodszych dzieci, a programy przeznaczone dla  uczniów szkół średnich to podręcznik ?Tworzywa ? materiał XXI wieku? czy międzynarodowy projekt ?Europejska Debata Młodzieży?. Ponadto docieramy do szerszych grup społeczeństwa, np. dzięki kampaniom informacyjnym na nośnikach reklamowych w dużych miastach czy na ekranach w pojazdach komunikacji miejskiej. Nasza wieloletnia współpraca z firmą Abrys od początku obejmowała także projekty dotyczące edukacji recyklingowej, jak  partnerstwo w konkursach promujących recykling czy aktywne uczestnictwo w Konkursie Puchar Recyklingu, w którym ? poza promowaniem osiągnięć poszczególnych przedsiębiorstw, gmin i szkół w zbiórce i recyklingu odpadów tworzyw sztucznych ? od kilku lat fundujemy specjalną nagrodę dla społeczności, która wyróżnia się osiągnięciami w rzetelnej edukacji ekologicznej.