Rozszerzona odpowiedzialność producenta to zespół działań, które ? dostarczając dodatkowych środków na gospodarowanie odpadami ? mobilizują producentów do zadań realnie przekładających się na osiąganie wyższych poziomów recyklingu i kompleksową ochronę środowiska. Mechanizm ten jest wdrażany sukcesywnie od lat i przybiera różne formy, od realnych po wręcz symboliczne.

Rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP) tworzy mechanizm ekonomicznej odpowiedzialności producenta za jego produkty wprowadzane na rynek nie tylko w okresie użytkowania i gwarancji, ale także na etapie poużytkowym, kiedy produkt staje się odpadem. Zmusza to producenta do całościowego spojrzenia na swój produkt, nie tylko na etapie sprzedaży i użytkowania. Mechanizm ten wiąże w aspekcie ekonomicznym koszty zagospodarowania odpadów, w jakie przekształca się produkt po zakończeniu jego użytkowania, z opłatą ponoszoną przez producenta dla podmiotów realizujących jego przetworzenie jako odpadu. Dotyczy to wszystkich produktów, jednak ze względu na ilość w szczególności problem dotyczy odpadów opakowaniowych. Oczywiście, koszty tej odpowiedzialności wkalkulowane zostaną przez producenta w cenę i pokryte w trakcie zakupu produktu przez konsumenta. Obecnie w polskim systemie koszty te niemal w całości ponoszone są przez każdego z obywateli w ramach opłaty ryczałtowej za gospodarowanie odpadami wnoszonej do gminy. Nie ma więc żadnego ekonomicznego związku pomiędzy poziomem konsumpcji, a tym bardziej rodzajem konsumowanych produktów, a kosztami zagospodarowania powstałych z nich odpadów. Mechanizmy tego rodzaju działają już skutecznie od lat w większości krajów europejskich. W ich ramach producenci, wprowadzając produkt na rynek, płacą opłatę w wysokości do kilkuset euro za tonę produktu. Jest to uzależnione od rodzaju produktu i jego konstrukcyjnej złożoności, czyli w efekcie ? podatności na recykling. W Polsce kwoty te sięgają kilku euro za tonę.

Cele ROP

Wśród najważniejszych celów ROP wymienić należy:

  1. pokrywanie w pełnej wysokości kosztów zbierania, segregacji i recyklingu danego produktu, pomniejszonych o ewentualne przychody uzyskane ze sprzedaży surowców z niego uzyskanych, jeżeli można je zbyć na rynku,
  2. mobilizowanie producentów do takiego projektowania produktów, aby koszty ich zbierania, sortowania i recyklingu były możliwie niskie (ekoprojektowanie), a efektywność recyklingu odpadu powstałego z ich produktu maksymalnie wysoka,
  3. skierowanie tak pozyskanych dedykowanych środków finansowych jako dodatkowego strumienia trafiającego do systemu gospodarki odpadami. Budżet ten pozwoli realizować cele w zakresie osiągania poziomów recyklingu bez obciążania wszystkich mieszkańców, a ponoszonych w obecnym systemie niezależnie od ich poziomu konsumpcji.

Realizacja w polskich warunkach

W celu realizacji ROP w polskich warunkach należy:

  1. potrzebę stworzenia mechanizmu poboru opłaty od podmiotów wprowadzających produkty na rynek, którego stawki będą realne i ściśle powiązane z kosztami zagospodarowania odpadów powstających z tych produktów. Opłata ta, w postaci opłaty produktowej, uzależniona będzie od rodzaju materiału i ?podatności? danego odpadu na efektywne zbieranie, sortowanie i recykling oraz poniesionych w tym celu kosztów,
  2. potrzebę stworzenia mechanizmu kontrolowanego i ewidencjonowanego obiegu materiałowego oraz dokumentowego w oparciu o tworzoną obecnie informatyczną bazę gospodarki odpadami (BDO),
  3. potrzebę stworzenia mechanizmu redystrybucji zgromadzonych środków w taki sposób, aby trafiały do systemu gospodarowani odpadami w miejsca, gdzie odpady te są ewidencjonowane ilościowo oraz poddawane fizycznemu podziałowi na rodzaje materiału w celu przekazania do recyklingu. Powinno odbywać się to w możliwych do kontrolowania i weryfikacji warunkach, nie tylko w oparciu o sprawozdania. Miejscami tymi są regionalne instalacje przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) i sortownie odpadów,
  4. pamiętać, że mechanizm ROP wpłynie efektywnie na ograniczenie wzrostu opłat ponoszonych przez mieszkańców, które nieuchronnie czekają nas w najbliższym czasie.

Mechanizm ROP, wdrożony w różnych modelach w krajach Europy Zachodniej, doprowadził do sytuacji, w której mieszkaniec obciążany jest tylko opłatą za odpady resztkowe (zmieszane), odpady zielone i koszty administrowania systemu. Koszty zagospodarowania frakcji zbieranych selektywnie (oczywiście, zgodnie z wysokimi i kontrolowanymi standardami segregacji) pokrywane są ze środków finansowych pozyskanych w ramach mechanizmu ROP. Takie kierunki działania akceptują wszyscy interesariusze zaangażowani w to działanie, różniąc się w kilku kwestiach, które powinny być omówione i ustalone w ramach wypracowanego kompromisu.

Ministerstwo zapowiada zmiany

W Ministerstwie Środowiska 9 sierpnia br. odbyło się spotkanie konsultacyjne w formie wysłuchania publicznego, na którym przedstawiane były założenia i koncepcje wprowadzenia realnego mechanizmu ROP w polskich warunkach. Rada RIPOK przedstawiła tam swoją propozycję. Jak się dowiedzieliśmy, w Ministerstwie trwają prace nad wdrożeniem ROP, co wiąże się z transpozycją art. 8 i 8a dyrektywy 2008/98/WE w sprawie odpadów. Czekają nas więc następne zmiany. Działanie to jest elementem szerszego pakietu implementacji zapisów znowelizowanych dyrektyw odpadowych, które 14 czerwca 2018 r. opublikowane zostały w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej jako pakiet dyrektyw nowelizujących przepisy w zakresie gospodarki odpadami. Są to następujące akty prawne:

  • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/851 z 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2008/98/WE w sprawie odpadów,
  • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/850 z 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów,
  • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/852 z 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych,
  • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/849 z 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywy 2000/53/WE w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji, 2006/66/WE w sprawie baterii i akumulatorów oraz zużytych baterii i akumulatorów i 2012/19/UE w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego

Piotr Szewczyk

przewodniczący Rady RIPOK