Produkujemy 430 mln ton rocznie surowca użytkowanego jeden raz

Materiał tak trwały, że nie ulega rozpadowi przez wiele stuleci, wykorzystywany jest do masowej produkcji przedmiotów, które pozostają w użyciu zaledwie przez chwilę, po czym stają się odpadem. Na świecie produkujemy ponad 430 mln ton plastiku rocznie, z czego 2/3 to produkty przeznaczona do jednorazowego użytku. Z tej masy dodatkowych tworzyw sztucznych w gospodarczym obiegu, mniej niż 10 proc. zostaje poddawane recyklingowi, a ponad 20 proc. przez złe zarządzanie trafia do środowiska. Szacuje się, że co roku do jezior, rzek i mórz wrzucamy 23 mln ton plastiku.

Odpady z tworzyw sztucznych są już we wszystkich zakamarkach świata, są tez we wszystkich organizmach żywych, także w naszych ciałach. Mikroplastik – drobiny plastiku do 5 mm – przedostaje się do żywności, wody i powietrza. Niektóre dodatki chemiczne zawarte w mikroplastikach powodują poważne skutki zdrowotne, np. zaburzają gospodarkę hormonalną. Istnieją potwierdzone związki tych dodatków z otyłością, cukrzycą, nieprawidłowym funkcjonowaniem mózgu, chorobą nowotworową. Czas więc podjąć natychmiastowe działania, które przyniosą systemowe zmiany w obszarach produkcji, projektowania, konsumpcji czy unieszkodliwiania tworzyw sztucznych, tym bardziej że większość z możliwych rozwiązań jest znana i dostępna od ręki.

Przyszłość jest cyrkularna

Kiedy w latach 50. plastik zaczął być produkowany na masową skalę, nie opracowano koncepcji – i nadal jej nie ma – jak skutecznie unieszkodliwiać tworzywa sztuczne. Nie wzięto również w rachubę, że plastik będzie mieć wpływ na środowisko naturalne. Kryzys wywołany przez zanieczyszczanie środowiska uświadomił nam, że jako ludzie, nie żyjemy i nie działamy w izolacji od naszej planety. Jesteśmy częścią wielkiego żywego systemu, od którego zależymy jako istoty biologiczne, i na który mamy wpływ jako istoty twórcze. Kryzys zanieczyszczeń nauczył nas, że tworzywa sztuczne – chociaż są stworzone przez nas, nie należą jak my do świata natury. Teraz, kiedy już znamy mechanizmy i skutki wprowadzania ich do środowiska, znajdziemy sposoby, żeby zachowując korzyści z tworzyw sztucznych, nie szkodzić planecie i nam samym.

W marcu 2022, podczas 5. sesji Zgromadzenia ONZ ds. Środowiska (United Nations Environment Assembly, UNEA5), państwa członkowskie przyjęły historyczną Rezolucję “End Plastic Pollution: Towards an International Legally Binding Instrument”. Dokument ten wzywa rządy państw do wypracowania do roku 2024 nowego prawa międzynarodowego, które zakończy problem zanieczyszczania środowiska przez zamknięcie obiegu dla gospodarki tworzyw sztucznych.

Inger Andersen, dyrektor wykonawcza Programu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (United Nations Environment Programme, UNEP) wyraziła przekonanie, że ​​porozumienie to będzie najważniejszym międzynarodowym wielostronnym porozumieniem środowiskowym od czasu Porozumienia Paryskiego z 2015 r. – To perspektywa utwierdzająca nas, że gra jest warta świeczki – tak Maria Andrzejewska, dyrektor generalna UNEP/GRID-Warszawa podsumowała analizy UNEP. Już samo przejście na gospodarkę cyrkularną może do 2040 r. zmniejszyć ilość tworzyw sztucznych trafiających do oceanów o ponad 80 proc., zredukować produkcję pierwotnego plastiku o 55 proc. oraz zmniejszyć emisje gazów cieplarnianych o 25 proc.

Systemowa zmiana, korzyści dla wszystkich

Zanieczyszczanie środowiska tworzywami sztucznymi powoduje szkody o wartości od 300 do 600 mld USD rocznie. Przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym do 2040 r. może przynieść oszczędności przekraczające 4,5 bld dolarów. Zmniejszyłoby to również emisje gazów cieplarnianych o 25%, stworzyłoby dodatkowe miejsca pracy oraz poprawiło warunki życia milionów pracowników sektora nieformalnego w krajach rozwijających się. Mówiąc krótko, odejście od obecnego niezrównoważonego modelu będzie lepsze dla planety, klimatu, naszego zdrowia i samej gospodarki.

Działania zmierzające do zamknięcia cyklu życia tworzyw sztucznych muszą zostać podjęte przez wszystkich, którzy mamy wpływ na obieg plastiku – rządy, samorządy, przedstawicieli biznesu, a także społeczności, placówki edukacyjne, związki wyznaniowe oraz każdą osobę fizyczną. Z okazji Światowego Dnia Środowiska, UNEP przygotował w tym roku poradnik, który podpowiada gotowe rozwiązania i sposoby angażowania się wynikające z możliwości działania reprezentantów tych środowisk.

Warto w tym miejscu przypomnieć hierarchię postępowania z odpadami, jaką Unia Europejska ustanowiła w 2019 r. Według niej, wydłużenie życia przedmiotów z plastiku, które zatrzymuje plastik w gospodarczym obiegu, a więc z dala od środowiska, może się odbywać przez naprawianie, renowację i powtórne użycie. Strategia ta jest lepsza niż recykling. Naprawianie i ponownie użycie są najlepszą strategia przeciwdziałania zanieczyszczeniu środowiska tworzywami sztucznymi, stąd też pamiętajmy: jeśli nie możemy jakiejś rzeczy użyć ponownie, odmówmy jej przyjęcia! (“If you can’t use it – refuse!”).

Światowy Dzień Środowiska w Polsce

Światowy Dzień Środowiska, obchodzony co roku 5 czerwca, ustanowiony został przez ONZ po to, by przypominać o pogarszającym się stanie globalnego środowiska. Po raz pierwszy obchodzony w roku 1973 r., i przez ostatnie pół wieku był okazją do poruszenia w przestrzeni publicznej tematów tak różnych, jak jakość wody, pustynnienie, ochrona klimatu, tworzenie zielonych miast czy przyjazne dla ludzi i środowiska wzorce rozwoju.

Globalna kampania Światowego Dnia Środowiska ma swoją odsłonę w naszym kraju, dzięki UNEP/GRID-Warszawa. Na nośnikach firm Screen Network i AMS, wyemitowano animowane spoty z jej polską wersją. W weekend odbyły też wydarzenia towarzyszące, m.in. akcje sprzątania oraz konferencja “Solutions to Plastic Pollution”.