Analiza: OZE w Polsce frustruje

Zgodnie z dyrektywą każde państwo członkowskie musi w 2020 r. zagwarantować 20% energii ze źródeł odnawialnych, a w perspektywie do 2030 r. UE zakłada zwiększenie udziału energii z OZE przynajmniej do 27%.

Analizę przeprowadzono w sześciu krajach członkowskich: w Niemczech, Polsce, Francji, Wielkiej Brytanii, na Litwie i w Bułgarii. Wynika z niej między innymi, że w Polsce zainteresowanie społeczeństwa odnawialnymi źródłami energii przeradza się w „skrajną frustrację”, wywołaną ograniczeniami administracyjnymi i finansowymi związanymi z udziałem w procesach politycznych i w produkcji energii. Jak wynika z danych, przedstawiciele rządu, zamiast uznać korzyści płynące z nowej polityki, w energetyce obywatelskiej opartej na OZE, widzieli jedynie trudności oraz szkody. Polski rząd wątpi w zdolność zaspokojenia dużej części zapotrzebowania na energię elektryczną przez odnawialne źródła energii i obawia się, że zbyt duży zakres  jego pokrycia będzie wymagał znacznych nakładów finansowych.

Warto postawić na lokalne sieci

W analizowanych państwach członkowskich zauważono ogromne różnice, jeśli chodzi o procedury i czas potrzebny do zatwierdzenia projektów małych instalacji generujących energię odnawialną. Dla przykładu – w Niemczech uzyskanie zgody na instalację panelu słonecznego na dachu zajmuje mniej niż jeden dzień roboczy i wymaga wysłania elektronicznego formularza. Tymczasem zainteresowane strony z innych krajów, np. z Polski, opisywały zawiłe procedury, trwające miesiącami czy wręcz latami.

Raport pokazał, że choć biomasę często stosuje się do produkcji energii cieplnej w elektrociepłowniach, to spora jej część spalana jest w niewydajnych urządzeniach. W Polsce powszechnie stosuje się biomasę drzewną, w znaczących ilościach importowaną z Rosji. Ponadto większość elektrociepłowni współspala ją z węglem, co sprawia, że kontrola zgłoszonego udziału energii ze źródeł energii jest utrudniona. W Polsce w latach 2007-2011, 70-75% wszystkich zielonych certyfikatów trafiło do elektrowni węglowych, zwiększając ich zyski, co doprowadziło do  nadpodaży certyfikatów i spadku ich ceny.

Przeprowadzone badania wykazały również, ze na obszarach wiejskich w Polsce, zła jakość sieci powoduje częste przerwy w dostawie energii elektrycznej, zmniejszenie napięcia i związane z tym problemy. Szacunki przedstawione przez zainteresowane strony, z którymi rozmawiano w trakcie wizyty EKES-u, pokazują, że stworzenie lokalnej energetyki odnawialnej na tych terenach kosztowałoby mniej niż 30-60 mld PLN potrzebnych do roku 2020, aby w pełni wyremontować długodystansową sieć elektroenergetyczną. W regionalnej strategii rozwoju do 2020 r. województwo podlaskie uznało OZE za szansę na wzmocnienie gospodarki regionu. Region przeznacza rocznie ponad 5 mln zł na import energii. Zarówno elektryczność i ciepło mogą być produkowane lokalnie z odnawialnych źródeł energii po odpowiednio niższych cenach. Tymczasem jak wynika z badań wśród mieszkańców powszechne są obawy związane z wyższą ceną energii ze źródeł odnawialnych. W niektórych z odwiedzonych państw mechanizmy wsparcia dla energetyki odnawialnej są wręcz celem ataku ze strony polityków i mediów jako przyczyna rosnących cen energii dla gospodarstw domowych.

Drogo i bez zaufania

EKES podkreśla wagę demokratycznego procesu kształtowania polityki i reform. Jak stwierdził komitet, wszystkie strategie polityczne należy kształtować w otwartej i przejrzystej debacie z udziałem podmiotów społeczeństwa obywatelskiego na wszystkich poziomach, aby można było zapewnić ich pomyślne wdrożenie i trwałe efekty. Jest to bardzo ważne dla wypracowania wspólnego rozumienia omawianych kwestii, dla zdefiniowania wspólnych celów i zdobycia szerokiego poparcia dla wdrażanych działań. O ile w Niemczech i w Danii transformacja sektora energetycznego była procesem oddolnym, o tyle w Polsce nie dostrzeżono ani prawdziwego dialogu, ani zaufania pomiędzy władzami a lokalnymi producentami energii.

Podmioty we wszystkich odwiedzanych krajach wyrażały też zaniepokojenie skomplikowanymi i drogimi procedurami przetargowymi, które podnoszą koszty finansowania i zmniejszają szanse na uzyskanie kredytu ze względu na większe ryzyko inwestycyjne (niepewność co do uzyskania wsparcia). Te nieproporcjonalne obciążenia finansowe dla projektów na niewielką skalę oraz fakt, że mali producenci praktycznie nie są w stanie dostarczyć ilości energii wymaganych zazwyczaj w przypadku przetargów, w praktyce uniemożliwiają społeczeństwu obywatelskiemu i lokalnym wspólnotom korzystanie ze wsparcia dla energii odnawialnej.

Z raportu wynika również, że mimo iż zgodnie z dyrektywą w sprawie odnawialnych źródeł energii, projektowi w zakresie energii odnawialnej należy zapewnić przyłączenie do sieci, wysokie koszty narzucane często przez niektórych operatorów faktycznie uniemożliwiają korzystanie z tego prawa. Liczba przyłączeń dla nowych przedsięwzięć jest często ograniczona, dlatego drobni producenci energii mogą nie mieć możliwości przyłączenia się za rozsądną cenę. Niewielkie sieci poza siecią zewnętrzną mogą rekompensować te braki, a dla bardzo oddalonych obszarów, gdzie brakuje infrastruktury sieci lub gdzie jest ona słaba, takie rozwiązanie może być nawet najlepsze z punktu widzenia kosztów.

Artykuł powstał na podstawie sprawozdania końcowego z  analizy EKES-u na temat roli społeczeństwa obywatelskiego we wdrażaniu dyrektywy UE w sprawie odnawialnych źródeł energii: „Odmienić przyszłość energetyki: społeczeństwo obywatelskie jako główny podmiot produkcji energii ze źródeł odnawialnych”