Cyrkularność w Europie nabiera tempa, produkcja w Polsce pozostaje w stagnacji

Cyrkularność to od lat kierunek, w jakim podąża europejski przemysł tworzyw sztucznych. W celu mierzenia czynionych postępów najnowszy raport Plastics Europe „Tworzywa sztuczne w obiegu zamkniętym – analiza sytuacji w Europie” objął jeszcze szerszy zakres i po raz pierwszy uwzględnił dane dotyczące produkcji i przetwórstwa tworzyw bio-pochodnych i pochodzących z recyklingu chemicznego¹.

Z raportu wynika, że branża tworzyw sztucznych odnotowuje znaczący wzrost pod względem rozwoju cyrkularności. W 2022 roku produkcja cyrkularnych² tworzyw sztucznych w Europie osiągnęła poziom 11,7 mln ton, co stanowiło 19,7% całkowitej produkcji. Dla Polski udział ten wyniósł 30,7%. W całej Europie w 2022 r. 10,4 mln ton tworzyw cyrkularnych wykorzystano do produkcji plastikowych wyrobów i części. Stanowi to 19,2% wszystkich przetworzonych tworzyw w Europie. Pod tym względem Polska – po uwzględnieniu importu i eksportu – osiągnęła poziom 16,4%.

Konkurencyjność Europy spada

Jak zauważa Anna Kozera-Szałkowska, Dyrektor Zarządzająca Fundacji PlasticsEurope Polska, rozwojowi cyrkularności towarzyszą także wyzwania. W 2023 roku analitycy Międzynarodowego Funduszu Inwestycyjnego odnotowali pogłębiające się obniżenie wskaźnika wzrostu światowego GDP, który spadł do poziomu 3,2% (w 2021 wynosił 6,5%), w tym wyraźny spadek dotyczył tzw. gospodarek rozwiniętych. Prognozowany w kolejnych latach wzrost ma być ograniczony. Jednocześnie kryzys energetyczny, który dotknął Europę, poprzedzony pandemią Covid-19 i wybuchem wojny w Ukrainie, był szczególnie dotkliwy dla energochłonnych gałęzi przemysłu.

Osłabienie gospodarki światowej doprowadziło do zmniejszenia popytu na produkty z tworzyw sztucznych – światowa produkcja tworzyw sztucznych w 2022 roku osiągnęła poziom 400,3 mln ton. Udział Europy w tej produkcji sukcesywnie spada – z 22% w 2006 r. do 14% w 2022 r. W związku z tym Europa staje się w coraz większym stopniu zależna od importu, co osłabia jej zdolność do inwestowania w cyrkularność systemu tworzyw sztucznych i wspierania transformacji sektorów opierających się na tych materiałach.

Polski przemysł tworzyw w zawieszeniu

Statystyki ekonomiczno-gospodarcze dla Polski wskazują na niejednoznaczną kondycję branży tworzyw sztucznych. Z danych Eurostatu wynika, że w 2023 r. produkcja przemysłowa w Polsce spadła o 1,0% w porównaniu z rokiem ubiegłym, a produkcja przemysłu chemicznego (do którego zalicza się produkcja polimerów), spadła o 8%. W przypadku produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych od lipca do września 2023 roku pojawiły się pewne pozytywne impulsy, jednak od października produkcja znów zaczęła spadać. Wyrównane sezonowo wskaźniki dla tego sektora przez większość 2023 r. pozostawały w stagnacji. Polska pozostaje importerem netto tworzyw sztucznych w formach podstawowych, a eksporterem netto wyrobów z tworzyw z bilansem handlowym wynoszącym odpowiednio -3 076 tys. ton i 1 098 tys. ton. Na kondycję polskiej gospodarki bezpośredni wpływ ma także – niewykazująca aktualnie znaczącej poprawy – sytuacja gospodarki niemieckiej – Niemcy  są naszym głównym partnerem handlowym w imporcie i eksporcie zarówno w przypadku produkcji tworzyw, jak i wyrobów z tworzyw sztucznych i gumy. Również dane GUS potwierdzają spadkowe tendencje. Obserwowane wyraźne spadki wielkości produkcji w pierwszym i czwartym kwartale roku 2023, zarówno w całym sektorze przetwórstwa przemysłowego, jak i sektorze produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, kontynuowane były w pierwszym kwartale 2024 roku.

Krajowe statystyki GUS wskazują na stabilny poziom zatrudnienia w sektorze, do pozytywnych zjawisk zaliczyć także należy rosnące nakłady inwestycyjne w branży. W całym sektorze produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych wzrost w 2023 roku był niewielki, natomiast w sektorze produkcji wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych były już znaczące – osiągnęły 7,4 mld zł w porównaniu do 6,1 mld zł w 2022 roku.

Choć w 2023 r. produkcja przemysłowa w Polsce spadła o 1,0% w porównaniu z rokiem ubiegłym, to branże powiązane przemysłu tworzyw sztucznych w UE+27³, do których należą produkcja żywności i napojów, produkcja sprzętu elektrycznego i elektronicznego, budownictwo i motoryzacja, odnotowały wzrost produkcji. Najbardziej dynamicznym odznaczyła się branża motoryzacyjna, której produkcja wzrosła o 12,3% w porównaniu z rokiem ubiegłym. Produkcja żywności i napojów oraz sprzętu elektrycznego wykazała się mniejszą dynamiką i wzrosła kolejno o 1,5 i 1,4%. – Ogólny obraz branży, czyli okresowe wzrosty i spadki, przyczyniają się do niepewności sytuacji gospodarczo-ekonomicznej w Polsce i pozostawiają polskich przedsiębiorców w zawieszeniu. W połączeniu z presją legislacyjną branża ma przed sobą jeszcze większe wyzwania – komentuje sytuację polskiego rynku tworzyw Anna Kozera-Szałkowska.

Mapa drogowa branży do 2050 roku

Ważnym kontekstem rozważań o kierunkach rozwoju branży jest wizja systemu tworzyw sztucznych w Europie do 2050 roku przedstawiona w mapie drogowej „The Plastics Transition”, której poświęcona była wystawa na tegorocznych Targach Plastpol. – Mapa wyznacza ambicje i kierunki rozwoju naszej branży na najbliższe lata. To wizja, którą mamy nadzieję we współpracy z całym łańcuchem wartości i wsparciem decydentów zrealizować wewnątrz systemu tworzyw sztucznych do 2050 roku – mówi Kozera-Szałkowska.

Mapa przewiduje, że do 2050 roku 65%, czyli 42 mln ton wszystkich tworzyw sztucznych wykorzystywanych przez przetwórców, będzie wytwarzanych z surowców cyrkularnych. 43% z nich będzie pochodzić z recyklingu (w tym 24% z recyklingu mechanicznego i 19% z recyklingu chemicznego). Tworzywa z biomasy będą zaś podwajać swój udział w rynku co dekadę, osiągając udział na poziomie 18%. Plan zakłada jednocześnie, że szacunkowa redukcja emisji gazów cieplarnianych w wyniku przejścia na surowce cyrkularne i uniknięcia spalania do 2050 roku wyniesie 55% (129 mln ton CO2), a osiągnięcie celów wyznaczonych w The Plastics Transition będzie wymagało 235 miliardów euro dodatkowych nakładów systemowych (CAPEX + OPEX).

1. „Tworzywa sztuczne w obiegu zamkniętym – analiza sytuacji w Europie”, 2024, Plastics Europe

2. W tym produkcja recykaltów z odpadów prekonsumenckich.

3. Unia Europejska + Norwegia, Szwajcaria i Wielka Brytania