Idzie nowe w inspekcji ochrony środowiska?

Czy zmiany w prawie wspomogą realną walkę z przestępczością w obszarze środowiska?

Działania niezgodne z prawem w zakresie gospodarowania odpadami utrudniają stworzenie sprawnych i właściwie funkcjonujących systemów gospodarowania odpadami. Jest to szczególnie ważne w sytuacji, gdy masa wytwarzanych odpadów corocznie wzrasta w Polsce, w UE i w innych częściach świata, co wiąże się z postępem cywilizacyjnym. Funkcjonowanie szarej strefy w tym obszarze przynosi straty dla gospodarki kraju, ale i dla środowiska.

Dokonywane w ostatnich kilku latach zmiany przepisów prawa, odnoszące się do gospodarki odpadami, mają na celu nie tylko transpozycję przepisów unijnych, ale również uszczelnienie rynku gospodarowania różnymi strumieniami odpadów. Wprowadzane instrumenty prawne ograniczające nieprawidłowości w tym obszarze, to z jednej strony stworzenie bardziej przejrzystych wzorów dokumentów stosowanych przy ewidencjonowaniu przepływu odpadów pomiędzy uczestnikami rynku czy ujednolicenie sprawozdawczości. Natomiast z drugiej strony to działania przyporządkowane Inspekcji, takie jak rozszerzenie katalogu kar wymierzanych przez nią czy obowiązkowe kontrole określonych grup przedsiębiorców, w tym również kontrole przed wydawaniem dla tych podmiotów decyzji z zakresu gospodarki odpadami. Jak widać udział Inspekcji w przeciwdziałaniu negatywnym zjawiskom na rynku odpadów jest znaczący i jej aktywność wywiera zauważalny wpływ na przestrzeganie wymogów ochrony środowiska przez przedsiębiorców z branży odpadowej. Przykładem są przeprowadzane w ciągu ostatnich lat kontrole, sprawdzające poprawność wykonywania przez gminy zadań z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi.

Uważam, że nowelizacja przepisów ustaw odpadowych będzie wspomagała walkę z przestępczością wobec środowiska.

Jakie są postępy w zakresie likwidacji szarej strefy w branżach związanych z recyklingiem pojazdów wycofanych z eksploatacji, zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym oraz gospodarką odpadami opakowaniowymi?

Inspekcja Ochrony Środowiska otrzymuje sygnały od uczestników rynku odpadów o rozwoju szarej strefy w gospodarce tymi rodzajami odpadów. Wiąże się to z corocznym wzrostem liczby podmiotów zajmujących się tą działalnością i zwiększaniem się konkurencji na tym rynku, co prowadzi do nielegalnych praktyk. Dotyczy to zwłaszcza gospodarowania odpadami opakowaniowymi, recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji i przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego oraz elektronicznego.

Widząc te problemy, IOŚ podejmuje szereg działań, zmierzających do zwiększenia efektywności likwidacji szarej strefy. Opracowano strategię postępowania kontrolnego, której istotą jest pogłębianie współpracy na szczeblu wojewódzkim z innymi organami, zwłaszcza z urzędami skarbowymi, policją, prokuraturą, nadzorem budowlanym czy Inspekcją Sanitarną i kierowanie do nich wystąpień w przypadku stwierdzenia podczas kontroli naruszeń prawa z zakresu ich kompetencji. Reagujemy również na anonimowe informacje o podejrzeniach nielegalnych działań, które docierają zarówno do GIOŚ-u, jak i WIOŚ-ów.

W każdym przypadku stwierdzenia naruszeń wymogów środowiskowych stosowane są dostępne prawnie środki oddziaływania, w kary pieniężne czy kierowanie wniosków do organów ścigania.

Ponadto od kilku lat prowadzona jest ściślejsza współpraca WIOŚ-ów z prokuraturą w sprawach dotyczących przestępstw przeciwko środowisku. W niektórych województwach odbyły się wspólne szkolenia prokuratorów i inspektorów WIOŚ-ów. Niejednokrotnie w kontrolach, np. dotyczących podejrzenia nielegalnego demontażu pojazdów, biorą udział przedstawiciele policji.

Jednak niektóre nieprawidłowości na rynku tego rodzaju odpadów, sygnalizowane przez uczestników rynku, takie jak handel dokumentami potwierdzającymi zbieranie odzysk i recykling odpadów czy obniżanie stawek za przetwarzanie odpadów, nie są typowymi przestępstwami przeciwko środowisku, ale przestępstwami stricte gospodarczymi lub skarbowymi, popełnianymi w związku z przepisami o ochronie środowiska. Dodatkowo sami uczestnicy rynku mówią o korporacyjnym współdziałaniu podmiotów w tym zakresie.

W takiej sytuacji ustawowy obowiązek ścigania sprawców wymienionych czynów mają policja, prokuratura i organy skarbowe. Czyny te niewiele różnią się np. od nielegalnych działań w obszarze handlu złomem, z którym od lat walczą organa ścigania. Natomiast materia merytoryczna obszaru gospodarowania wymienionymi odpadami jest bardziej skomplikowana, dlatego wykrycie nadużyć w tym zakresie wymaga zdecydowanego i wspólnego działania szeregu innych służb, które mogą np. kontrolować faktury i inne dokumenty finansowe, przesłuchiwać świadków czy prowadzić działania operacyjne bez wiedzy podejrzanego podmiotu.

Ponadto niejednokrotnie dokumenty na działalność niezgodną z prawem innych uczestników rynku odpadami dostarczają sami przedsiębiorcy, czasami będący świadkami takich działań. Jednak nie wspierają oni wystarczająco służb państwowych w walce z nielegalnym procederem, gdyż rzadko zawiadamiają o tym organa ścigania, mimo obowiązku spoczywającego na każdym, kto jest świadkiem popełnienia przestępstwa, a przecież ich informacje miałyby dużą wagę dowodową.

Ponieważ Inspekcja Ochrony Środowiska nie posiada uprawnień organów ścigania i w jej kompetencjach nie leży zwalczanie przestępczości gospodarczej, kroki podejmowane tylko przez nią nie wyeliminują całkowicie tego procederu.

 Wywiad pochodzi z marcowego wydania miesięcznika “Recykling”