Parki krajobrazowe: Wielkopolskie plany na przyszłość

W pierwszym z pięciu artykułów w ramach cyklu poświęconego parkom krajobrazowym opisaliśmy dotychczasowe działania w ww. zakresie w Wielkopolsce: Parki krajobrazowe: Nadzieje i obawy – wielkopolskie doświadczenia

Strategia rozwoju

W niniejszym, drugim, odcinku omówimy materiały ze Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2030 roku. 

W Polsce po wprowadzeniu w 1998 roku reformy administracyjnej oraz po akcesji do Unii Europejskiej w 2004 roku możliwe stało się zastosowanie strategicznego programowania rozwoju nie tylko na poziomie centralnym, ale także lokalnym i regionalnym. Strategia jest podstawowym narzędziem zarządzania procesami długookresowego rozwoju na szczeblu regionu. Jej istotą jest dokonywanie wyboru sposobu wykorzystania ograniczonych z reguły środków do pobudzenia procesu rozwoju i podejmowania związanych z tym decyzji o długookresowych konsekwencjach (m.in. Dutkowski, 2004; Głuszczuk, 2011; Karpiński, 2014; Kudłacz, 2008; Szlachta, 2014; Sztando, 2017; Wlaźlak, 2010).

Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku (Strategia …, 2020; Uchwała nr XVI/287/20 …, 2020), uwzględniająca m.in. założenia Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030 (Krajowa Strategia …, 2030), nie odnosi się wprost do parków krajobrazowych. W dokumencie tym określono tylko, że szczególną wartością przyrody ożywionej jest jej różnorodność biologiczna decydująca o „stabilności i odporności ekosystemów”. Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej, w tym zasobów leśnych oraz zapewnienie trwałości i ciągłości systemu przyrodniczego jest jednym z podstawowych kierunków interwencji (Cel Operacyjny 3.2: Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej). 

Ponieważ objęcie ochroną prawną najcenniejszych przyrodniczo obszarów nie gwarantuje ich prawidłowego funkcjonowania, dlatego konieczne jest zapewnienie łączności ekologicznej z innymi obszarami. Jednym z największych problemów ochrony przyrody jest bowiem fragmentacja środowiska przyrodniczego. Chociaż znaczną część z terenów najcenniejszych przyrodniczo i najlepiej rozpoznanych pod tym względem oraz wartościowych krajobrazowo objęto w województwie wielkopolskim różnymi formami ochrony przyrody, to jednak istotne jest dalsze uzupełnianie sieci obszarów chronionych o tereny cenne przyrodniczo, a także wsparcie obszarów „o niższej randze przyrodniczej”. Strategii nie podano jednak żadnych propozycji utworzenia nowych parków krajobrazowych.

Skumulowane korzyści

W prognozie oddziaływania na środowisko projektu Strategii (Prognoza oddziaływania na środowisko…, 2020) przewiduje się potencjalne znaczące skumulowane, długo- i krótkoterminowe oraz pośrednie i bezpośrednie korzystne oddziaływania na formy ochrony przyrody, w tym obszary NATURA 2000, różnorodność biologiczną, rośliny i zwierzęta w stosunku do wszystkich działań realizowanych w ramach Celu Operacyjnego 3.2. Poprawa stanu oraz ochrona środowiska przyrodniczego Wielkopolski w całości poświęconego zagadnieniom dotyczącym poprawy jakości wód, powietrza, gleb, ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej, w tym zasobów leśnych oraz zapewnieniu trwałości i ciągłości systemu przyrodniczego. W prognozie wskazano także działania inwestycyjne, których realizacja może wystąpić na obszarze objętym formą ochrony przyrody lub w bezpośrednim jego sąsiedztwie, a tym samym stanowić potencjalne zagrożenie dla celów ochrony przyrody, w tym także na terenach parków krajobrazowych. Ogółem wyróżniono 32 tego rodzaju inwestycje, spośród których pięć stwarza w różnym zakresie zagrożenie dla parków krajobrazowych (Sierakowski, Puszcza Zielonka, Rogaliński, Żerkowsko-Czeszewski, Nadwarciański, Nadgoplański Park Tysiąclecia, Dolina Baryczy), a także innych form ochrony przyrody (tabela 1).

Tabela 1. Proponowane działania w Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku a parki krajobrazowe i inne formy ochrony przyrody

Źródło: [Strategia … 2020, Prognoza oddziaływania … 2020], zmienione.

W Polsce po wprowadzeniu w 1998 roku reformy administracyjnej oraz po akcesji do Unii Europejskiej w 2004 roku możliwe stało się zastosowanie strategicznego programowania rozwoju nie tylko na poziomie centralnym, ale także lokalnym i regionalnym. Strategia jest podstawowym narzędziem zarządzania procesami długookresowego rozwoju na szczeblu regionu. Jej istotą jest dokonywanie wyboru sposobu wykorzystania ograniczonych z reguły środków do pobudzenia procesu rozwoju i podejmowania związanych z tym decyzji o długookresowych konsekwencjach (m.in. Dutkowski, 2004; Głuszczuk, 2011; Karpiński, 2014; Kudłacz, 2008; Szlachta, 2014; Sztando, 2017; Wlaźlak, 2010).

Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku (Strategia …, 2020; Uchwała nr XVI/287/20 …, 2020), uwzględniająca m.in. założenia Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030 (Krajowa Strategia …, 2030), nie odnosi się wprost do parków krajobrazowych. W dokumencie tym określono tylko, że szczególną wartością przyrody ożywionej jest jej różnorodność biologiczna decydująca o “stabilności i odporności ekosystemów”. Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej, w tym zasobów leśnych oraz zapewnienie trwałości i ciągłości systemu przyrodniczego jest jednym z podstawowych kierunków interwencji (Cel Operacyjny 3.2: Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej). 

Koordynacja

Ponieważ objęcie ochroną prawną najcenniejszych przyrodniczo obszarów nie gwarantuje ich prawidłowego funkcjonowania, dlatego konieczne jest zapewnienie łączności ekologicznej z innymi obszarami. Jednym z największych problemów ochrony przyrody jest bowiem fragmentacja środowiska przyrodniczego. Chociaż znaczną część z terenów najcenniejszych przyrodniczo i najlepiej rozpoznanych pod tym względem oraz wartościowych krajobrazowo objęto w województwie wielkopolskim różnymi formami ochrony przyrody, to jednak istotne jest dalsze uzupełnianie sieci obszarów chronionych o tereny cenne przyrodniczo, a także wsparcie obszarów “o niższej randze przyrodniczej”. Strategii nie podano jednak żadnych propozycji utworzenia nowych parków krajobrazowych.

W prognozie oddziaływania na środowisko projektu Strategii (Prognoza oddziaływania na środowisko…, 2020) przewiduje się potencjalne znaczące skumulowane, długo- i krótkoterminowe oraz pośrednie i bezpośrednie korzystne oddziaływania na formy ochrony przyrody, w tym obszary NATURA 2000, różnorodność biologiczną, rośliny i zwierzęta w stosunku do wszystkich działań realizowanych w ramach Celu Operacyjnego 3.2. Poprawa stanu oraz ochrona środowiska przyrodniczego Wielkopolski w całości poświęconego zagadnieniom dotyczącym poprawy jakości wód, powietrza, gleb, ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej, w tym zasobów leśnych oraz zapewnieniu trwałości i ciągłości systemu przyrodniczego. W prognozie wskazano także działania inwestycyjne, których realizacja może wystąpić na obszarze objętym formą ochrony przyrody lub w bezpośrednim jego sąsiedztwie, a tym samym stanowić potencjalne zagrożenie dla celów ochrony przyrody, w tym także na terenach parków krajobrazowych. Ogółem wyróżniono 32 tego rodzaju inwestycje, spośród których pięć stwarza w różnym zakresie zagrożenie dla parków krajobrazowych (Sierakowski, Puszcza Zielonka, Rogaliński, Żerkowsko-Czeszewski, Nadwarciański, Nadgoplański Park Tysiąclecia, Dolina Baryczy), a także innych form ochrony przyrody.

Przekształcenia krajobrazu

Wszystkie elementy lokalizowane w przestrzeni przekształcają krajobraz, jednak te, które harmonizują z otoczeniem i nie zakłócają istniejących ciągów i osi widokowych będą miały stały, długoterminowy, bezpośredni, pośredni pozytywny wpływ na krajobraz. Długoterminowo, bezpośrednio, pośrednio i wtórnie, w sposób skumulowany korzystnie na krajobraz wpłynie realizacja działań związanych m.in. z ochroną różnorodności biologicznej, przeciwdziałaniem fragmentacji siedlisk, zachowaniem i utrzymaniem ekosystemów leśnych, wodnych, zależnych od wód (mokradła), łąkowych; zwiększaniem powierzchni zalesieniowych i zadrzewieniowych, czy wtórnie z poprawą przyrodniczych warunków dla rolnictwa

Jednym z obszarów województwa wielkopolskiego, który ze względu na swój indywidualny charakter i zachodzące zjawiska społeczne, gospodarcze i przestrzenne, wymaga odpowiednio zaplanowanego i ukierunkowanego wsparcia, wykraczającego poza działania przewidziane dla całego obszaru województwa jest subregion Wielkopolska Wschodnia (powiaty: kolski, koniński, słupecki i turecki oraz miasto Konin). Dlatego w Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku  w ramach pakietu działań “Transformacja Wielkopolski Wschodniej” określonego w Celu Strategicznym 4 “Wzrost skuteczności Wielkopolskich instytucji i sprawności zarządzania regionem” wskazano na konieczność opracowania strategii rozwoju Wielkopolski Wschodniej. Chociaż subregion ten posiada duże możliwości rozwoju m.in. ze względu na walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwo kulturowe oraz atrakcyjność inwestycyjną i turystyczną  to jednak jednocześnie charakteryzuje się wieloma niekorzystnymi trendami obejmującymi, m.in. znaczne zaburzenia stosunków wodnych powstałe na skutek eksploatacji węgla brunatnego metodami odkrywkowymi.

Bez fragmentacji

Podstawowym założeniem Strategii rozwoju Wielkopolski Wschodniej 2040 (Churski et al., 2022; Strategia Rozwoju Wielkopolskie Wschodniej …, 2022; Uchwała Nr 5895/2022 Zarządu …, 2022)  jest identyfikacja nowych potencjałów rozwojowych (nowa tożsamość w okresie “po węglu”), w tym przywrócenie i zachowanie walorów środowiskowych. W strategii tej także nie odniesiono się wprost do parków krajobrazowych. Ograniczono się tylko do ogólnych stwierdzeń dotyczących m.in. ochrony zasobów przyrody i krajobrazu związanych ze strategicznymi obszarami wsparcia w zakresie minimalizowania barier rozwojowych, włączając do podstawowego  zakresu interwencji m.in.  zachowanie i odtwarzanie ekosystemów wodnych i podmokłych, lasów i półnaturalnych łąk (obszar ochrony i zwiększania zasobów wodnych na obszarach o największych deficytach wody) oraz zachowanie istniejących kompleksów leśnych, przeciwdziałanie ich fragmentacji i zapewnienie ich łączności ekologicznej (obszar zwiększania i ochrony lesistości na obszarach szczególnie predysponowanych do zalesień). W przywracaniu walorów użytkowych, funkcjonalnych i środowiskowych obszarom pogórniczym w ich rewitalizacji ukierunkowanej na poprawę stanu środowiska wymieniono m.in. zwiększenie bioróżnorodności oraz zachowanie i ochronę najcenniejszych walorów przyrodniczych i kulturowych Wielkopolski Wschodniej.

Jednym z kierunków interwencji ma być kształtowanie wartościowego i spójnego systemu przyrodniczego poprzez wyznaczenie i zachowanie spójnych powiązań przyrodniczych, tym m.in. zachowanie istniejących form ochrony przyrody oraz objęcie ochroną prawną terenów o wysokich walorach przyrodniczych, wyznaczenie oraz zachowanie ciągłości regionalnych i lokalnych korytarzy ekologicznych, zwiększenie powierzchni terenów naturalnych i półnaturalnych, zahamowanie procesu zanikania różnorodności biologicznej, zachowanie istniejących kompleksów leśnych, ochrona i wzbogacanie bioróżnorodności lasów, zwiększanie różnorodności gatunkowej i likwidacja monokultur leśnych.

prof. dr hab. Beata Raszka

Instytut Gospodarki Przestrzennej Wydziału Gospodarki Przestrzennej i Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu Członkini Rady Programowej Wydawnictw Branżowych

dr hab. Krzysztof Kasprzak

Professor emeritus Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Przewodniczący Rady Programowej Wydawnictw Branżowych

Bibliografia:

Bernatek A. (2011), Ocena wdrażania koncepcji korytarzy ekologicznych do planów zagospodarowania przestrzennego województw, Agencja Wydawnicza EkoPress, Kraków.

Bernatek A. (2012), Koncepcja korytarzy ekologicznych w planowaniu przestrzennym na szczeblu wojewódzkim, „Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN”, nr 142, Warszawa.

Dutkowski M. (2004), Problemy diagnozowania obszarów rozwoju regionalnego i lokalnego w Polsce, „Rozprawy i Studia Uniwersytetu Szczecińskiego”, nr 551, Szczecin.

Dyduch-Falniowska A., Zając K. (red.) (1996), CORINE biotopes w integracji danych przyrodniczych w Polsce, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.

Głuszczuk D. (2011), Istota rozwoju regionalnego i jego determinantu. „Ekonomia –     Economics”, Wrocław, nr 5 (17), s. 68-80.

Guzal-Dec D. (2011), Formalne strategie rozwoju badanych gmin objętych siecią Natura 2000, [w:] A. Bołtromiuk (red.), Uwarunkowania zrównoważonego rozwoju gmin objętych siecią Natura 2000 w świetle badań empirycznych, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, str. 141-160.

Karpiński A. (2014), Rola strategii długookresowej w rozwoju regionalnym – pozytywne wzorce – najczęstsze błędy, „MAZOWSZE Studia Regionalne”, Warszawa, nr 14, str. 39-54.

Kasprzak K. (2020), „Nowe” parki krajobrazowe, „Kronika Wielkopolski”, Poznań, nr ½ (173), str. 121-128.

Kasprzak K., Raszka B. (2022), Pierwsze parki krajobrazowe w środkowej Wielkopolsce, „Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski”, Poznań, nr 29 (31), str. 93-109.

Kłodziński M. (2012), Rozwój obszarów wiejskich objętych Siecią Ekologiczną Natura 2000, „Wieś i Rolnictwo”,Warszawa, nr 1 (154), str. 99-118.

Kogut-Jaworska M. (2011), Relacje między strategią rozwoju lokalnego a opracowaniami planistycznymi na poziomie regionalnym – zarys problemu, [w:] Z. Przybyła, St. Korenik (red.), Gospodarka przestrzenna XXI wieku – nowe wyzwania, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego”, Wrocław, nr 152, str. 222-231.

Kudłacz T. (2008), Rozwój lokalny, [w:] J. Hausner (red.), Ekonomia społeczna a rozwój, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków, str. 105-126.

Liro A. (red.) (1996a), Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-PL, Fundacja IUCN Poland, Warszawa.

Liro A. (1996b), Koncepcja sieci ECONET-Polska na tle systemu terytorialnego państwa, „Człowiek i Środowisko”, Warszawa, tom 20, nr 3, str. 239-251.

Liro. A. (red.) (1998), Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska, Fundacja IUCN Poland, Warszawa.

Łęcki W. (1999), W sprawie powołania nowych parków krajobrazowych w Wielkopolsce, „Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski”, Poznań, nr 5 (7), str. 121-122.

Raszka B., Kasprzak K. (2023a), Doliny cieków – wielofunkcyjność w ochronie dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego, [w:] Sł. Łuniewski, Sł, Bakier, M. Jalinik (red.), Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok, str. 71-90.

Raszka B., Kasprzak K. (2023b), Park krajobrazowy w dolinie Mogilnicy –  zapomniana propozycja. Niemoc gospodarki przestrzennej. „Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski”, Poznań, nr 30 (32), str. 18-41.

Raszka B., Kasprzak K., Bereszyński A. (202), Współczesna ochrona zasobów przyrodniczo-kulturowych doliny Mogilnicy. Szansa na ocalenie, „Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski”, Poznań, nr 30 (32), str. 42-71.

Szlachta J. (2014), Nowe uwarunkowania trzeciej generacji strategii rozwoju regionalnego w Polsce, „Prace i Materiały Instytutu Rozwoju Regionalnego Szkoły Głównej Handlowej”, Warszawa, nr 94, str. 243-268.

Sztando A. (2017), Lokalne i ponadlokalne polityki rozwoju lokalnego – istota, rodzaje i spójność, „Rocznik Nauk Społecznych”, Lublin, tom 9 (45), nr 1, str. 25-52.

Weiner J. (2020), Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik ekologii ogólnej, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa.

Wiatrak A. P. (2011), Strategie rozwoju gmin wiejskich. Podstawy teoretyczne, ocena przydatności i znaczenie w przemianach strukturalnych obszarów wiejskich, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.

Wlaźlak K. (2010), Rozwój regionalny jako zadanie administracji publicznej, Wolters Kluwer, Warszawa.

Zając K. (1995), CORINE biotopes, czyli o współczesnym, standardzie gromadzenia informacji dla ochrony przyrody w Polsce, „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”, Kraków, tom 51, nr 4, str. 11-18.

Akty prawne

Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 r., (Dz. Urz. 1982, Ł 38 s.1) Dz. U. z 1996 r. nr 58, poz. 263 i 264.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30, listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, Dz. Urz. UE.L.2010.20.7, 26.06.2019 r.; Dyrektywa ptasia.

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, Dz. Urz. WE L 206 z 22.07.1992, str. 7, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 102, z późn. zm.; Dyrektywa siedliskowa.

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 czerwca 2009 r. w sprawie uznania za pomni historii „Zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą”, Dz. U. nr 104, poz. 861.

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 10 kwietnia 2018 r.. w sprawie uznania za pomnik historii „Rogalin – zespół pałacowy z ogrodem i parkiem”, Dz. U. poz. 929.

Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii, M. P. nr 50, poz. 421.

Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska, tj.: Dz. U. z 1994 r. nr 49, poz. 196, z późn. zm.

Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody, tj.: Dz. U. z 2001 r. nr 99, poz. 1079, z późn. zm.

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, tj.: Dz. U. z 2023 r. poz. 977.

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, tj.: Dz. U. z 2022 r. poz. 840.

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, tj.: Dz. U. z 2022 r. poz. 916, z późn. zm.

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, Dz. U. poz. 774, z późn. zm.

Uchwała Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie przyjęcia Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, M. P. z 2012 r. poz. 252.

Rozporządzenie Nr 4/05 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 4 kwietnia 2005 r. w sprawie planu ochrony Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka, Dz. Urzęd. Woj. Wlkp. nr 49, poz. 1527.

Rozporządzenie Nr 4/9 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 3 czerwca 2009 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Parku Krajobrazowego Promno, Dz. Urzed. Woj. Wlkp. nr 130, poz. 2138.

Netografia

Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego.

https://zpkww.pl/parki/informacje-ogolne/informacje-ogolne/ (15.12.2023)

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. Rozwój społecznie wrażliwy i terytorialnie zrównoważony, Warszawa 2019.

file:///E:/Downloads/KSRR__MIiR.pdf  (3.01.2024)

WIELKOPOLSKA 2020. Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku, Zarząd Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2012.

https://bip.umww.pl/pliki/eradni/3/110/4328/15354/uchwala-xxix-559-2012z.pdf (3.01.2024)

Uchwała Nr XXIX/559/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 r. w sprawie: uchwalenia zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego.

https://wrot.umww.pl/wp-content/uploads/2015/09/3.Uchwa%C5%82a-Nr-XXIX-559-12-Sejmiku-Wojew%C3%B3dztwa-Wielkopolskiego-w-sprawie-uchw.pdf (3.01.2024)

Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku, Zarząd Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2020.

https://bip.umww.pl/artykuly/2826147/pliki/20200716181034_strategiawielkopolska2030uchwaaswwnrxvi28720.pdf (3.01.2024)

Uchwała Nr XVI/287/20 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 27 stycznia 2020 r. w sprawie przyjęcia „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku”.

https://www.umww.pl/artykuly/55878/pliki/uchwalasww.pdf (3.01.2024)

Prognoza oddziaływania na środowisko projektu „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku Strategia Wielkopolska 2030”, Zarząd Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2020.

https://bip.umww.pl/artykuly/2826147/pliki/20200703150636_prognozastrategia203020.01.2020.pdf (3.01.2024)

Churski P., Burchardt M., Herodowicz T., Konecka-Szydłowska B., Perdał R., Diagnoza strategiczna Wielkopolski Wschodniej. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki, Poznań, 2022.

https://arrtransformacja.org.pl/wp-content/uploads/2022/05/Diagnoza-strategiczna-WW.pdf (3.01.2024)

Strategia Rozwoju Wielkopolski Wschodniej 2040, ARR Transformacja Sp. z o.o. w Koninie, Wielkopolskie Biro Planowania Przestrzennego w Poznaniu, 2022.

https://wbpp.poznan.pl/download/attachment/801/5895-zal-do-uchwaly-zww_01_12_2022.pdf (3.01.2024)

Uchwała Nr 5895/2022 Zarządu Województwa Wielkopolskiego z dnia 1 grudnia 2022 roku w sprawie przyjęcia „Strategii rozwoju Wielkopolski Wschodniej 2040”.

https://bip.umww.pl/artykuly/2829086/pliki/20221221112612_5895.pdf (3.01.2024)

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego WIELKOPOLSKA 2020+, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań, 2019.

https://bip.umww.pl/artykuly/2828419/pliki/20220524091745_planzagospodarowaniaprzestrzennegowojewodztwawielkopolskiegoiplanzagospodarowaniaprzestrzennegomiejskiegoobszarufunkcjonaln.pdf (3.01.2024)

Uchwała Nr V/70/19 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 25 marca 2019 r. w sprawie uchwalenia Planu zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego wraz z Planem zagospodarowania przestrzennego miejskiego obszaru funkcjonalnego Poznania.

https://bip.umww.pl/artykuly/2828419/pliki/20220524091746_uchwalanrv7019z25marca2019roku.pdf (3.01.2024)

Audyt krajobrazowy województwa wielkopolskiego, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań, 2023.

https://bip.umww.pl/292—505—k_332—audyt-krajobrazowy-wojewodztwa-wielkopolskiego (3.01.2024)

Uchwała Nr LI/1000/23 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 27 marca 2023 r. w sprawie uchwalenia Audytu krajobrazowego województwa wielkopolskiego.

https://bip.umww.pl/artykuly/2829417/pliki/20230330105503_uchwaanrli100023.pdf (3.01.2024)

Materiały niepublikowane

Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2019, Arcadis, Warszawa – Poznań, 2010 .

Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego do roku 2030, EKOSTANDARD Pracownia Analiz Środowiskowych, Suchy Las, Poznań, 2020.