15 lat działalności na rzecz środowiska Podkarpacia

Województwo  podkarpackie  jest  obszarem  o  stosunkowo  niskim  pozimie  zanie­czyszczenia   środowiska.   Jego   cechą   charakterystyczną   są   rozległe   kom­pleksy   leśne   oraz   duża   powierzchnia   obszarów   przyrodniczych,   objętych różnorodnymi  formami   ochrony  prawnej,  występujących   szczególnie  w  południowej i południowo-wschodniej części województwa.

Obszary prawnie chronione stanowią prawie 48% powierzchni województwa. Funkcjonują tu dwa parki narodowe (Bieszczadzki i Magurski), 10 parków krajobrazowych, 19 obszarów chronionego krajobrazu, 93 rezerwaty przyrody oraz dwa Leśne Kompleksy Promocyjne. Wskaźnik lesistości Podkarpacia wynosi 36,6% i jest wyższy od średniej krajowej o ok. 7,8%. Taki stan rzeczy zobowiązuje do dbania o zachowanie naturalnych walorów środowiska oraz jego poprawę. Ochrona przyrody jest więc jednym z ważniejszych elementów działania Funduszu, który wspierał finansowo przedsięwzięcia polegające głównie na ochronie ekosystemów leśnych i nieleśnych, ochronie i przywracaniu bioróżnorodności gatunkowej na obszarach chronionych oraz przyrod­niczej rewaloryzacji zabytkowych drzewostanów. Współfinansowane były również działania mające na celu czynne zapewnienie bezpieczeństwa gatunkom roślin i zwierząt oraz ich siedlisk, które są chronione lub zagrożone wyginięciem, w tym przedsięwzięcia związane z wdra­żaniem programu Natura 2000. Przy udziale środków Funduszu realizowano programy m.in. ochrony żubra na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodo­wego, kraski (gatunku zanikającego w Europie), reintrodukcji głuszca (hodowla wolierowa w Nadleśnictwie Leżajsk), a w 2008 r. kuropatwy. Ponadto co roku Fundusz dofinansowuje zarybianie wód woj. podkarpackiego gatunkami zagrożonymi wyginięciem. W ramach działań proekologicznych wykonano szereg prac badawczych i projektowych związanych z dokumentowaniem i ochroną zasobów przyrodniczych województwa. Prowadzono prace mające na celu przyrodniczą rewaloryzację parków, ogrodów, pomników przyrody oraz innych form zaprojektowanej zieleni, będących przedmiotem ochrony na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (np. park w Dukli, Nisku, Przeworsku, Łańcucie, Wzdowie).

Obecny stan czystości powietrza w woje-wództwie należy określić jako dobry, z wyjątkiem dużych ośrodków miejskich, takich jak Przemyśl, Rzeszów, Jasło, gdzie problem stanowią zanieczyszczenia komunikacyjne i przemysłowe. Potwierdzają to badania prowadzone przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska. Zaznaczyć jednak należy, że nie zawsze tak było. Na początku działalności Funduszu, w układzie byłych województw, znaczny problem stanowiły zanieczyszczenia pochodzące z energetyki zawodowej, przetwórstwa siarki w Tarnobrzegu oraz spalania paliw stałych na potrzeby lokalne (niska emisja). Osiągnięcie poprawy było możliwe dzięki dużemu zaangażowaniu zarządzających tymi obiektami. Niemały w tym udział miał też Wojewódzki Fundusz, który dofinansował zadania mające na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń. Główne kierunki tych działań skupiły się na modernizacji kotłowni z wykorzystaniem bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii, odnawialnych źródeł ener­gii, a także na pracach termomodernizacyjnych, zmierzających do ograniczenia ilości zużywanej energii. Przykłady takich działań to wybudowanie kotłowni komunalnej na biomasę w Nowej Dębie, wykorzystanie odpadowego gazu ziemnego z odwiertu w gospodarstwie ogrodniczym w Zgłobniu, budowa kolektorów słonecznych i kotłowni na biomasę w ośrodku „Caritas" w Myczkowcach oraz kolektorów słonecznych wraz z pompami ciepła w Bazylice Archikatedralnej w Przemyślu. W obszarze działań Funduszu były też zadania ograniczające emisję zanieczyszczeń z komunikacji miejskiej, tj. zakup autobusów zasilanych gazem ziemnym w Rzeszowie i Przemyślu.

Większość terenu woj. podkarpackiego to obszar źródliskowy, dający początek takim rzekom jak Wisłoka, Wisłok i San. Ponad połowa ilości wody pobieranej w ciągu roku dla zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych mieszkańców pokrywana jest z zasobów wód powierzchniowych, z tego największy po­bór wody do celów pitnych ma miejsce w zlewni rzeki Wisłok (42% ogólnej ilości). Dlatego też realizacja zadań ochrony wód jest prioryte­tem w działalności Funduszu. Ponad połowę wydatkowanych środków w latach 1993-2007 Fundusz przeznaczył właśnie na te zadania. Do zna­czących inwestycji w tym zakresie należy zaliczyć budowę oczyszczalni ścieków w Jaśle, Krośnie, Tarnobrzegu, rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków w Przemyślu z równoczesną likwidacją lagun osadowych. Inwestycje tego typu realizowano również w wielu mniejszych ośrodkach miejskich i wiejskich. Ponadto na terenie województwa wykonano setki kilometrów sieci kanalizacyjnych. Jako przykład można podać dane z 1999 r., kiedy długość sieci kanaliza­cyjnych w województwie (bez przyłączy) wynosiła 3,35 tys. km, podczas gdy w 2006 r. już blisko 9,3 tys. km. Nastąpił więc prawie trzykrotny wzrost długości sieci kanalizacyjnych. W 1999 r. zaledwie 37,8% ludności miast i wsi Podkarpacia korzystało z oczyszczalni ścieków, natomiast w 2006 r. już 54,3% mieszkańców. Efektywność tych działań potwierdzają analizy wyników badań monitoringowych z lat 1993-2007, wskazujących, że jakość wód w woj. podkarpackim systematycznie ulega poprawie. Osiągnięcie zadowalającego stanu czystości wód wymaga jednakże dalszych inwestycji w tym zakresie. Polepszający się stan wód stwarza dalsze możliwości ich wykorzystania do zaopatrzenia ludności. Przy udziale środków Funduszu realizowano w tym celu zadania obejmujące budowę, rozbudowę i modernizację ujęć wody, stacji uzdatniania oraz sieci wodociągowych. Jako przykład można wskazać budowę nowoczesnego zakładu uzdatniania wody w Przemyślu.

Województwo podkarpackie wytwarza ok. 4% odpadów komunalnych i ok. 1% odpadów przemysłowychw ogólnej masie odpadów ze­branych na terenie kraju. Zaangażowanie Funduszu w realizację zadań z zakresu gospodarki odpadami przejawiało się przede wszyst­kim w postaci dofinansowania selektywnej zbiórki odpadów. Na zadania z tej dziedziny ponad 50% gmin województwa uzyskało dota­cje. Fundusz wspierał również budowę oraz rozbudowę składowisk, np. w Kozodrzy i Przemyślu, sortowni opadów, np. w Rzeszowie, Krośnie i Ustrzykach Górnych, kompostowni, m.in. w Paszczynie k. Dębicy, Leżajsku, instalacji do przerobu odpadów w Krośnie. Ponadto w znacznym stopniu dofinansował likwidację tzw. mogilników na terenie województwa, co pozwoliło na usunięcie odpadów zawierających środki ochrony roślin ze wszystkich zewidencjonowanych punktów ich składowania. Obecnie realizowany jest program całkowitego oczyszczenia obszarów Bieszczadzkiego i Magurskiego Parku Narodowego z materiałów zawierających azbest. Przy udziale Funduszu realizowano również instalacje przemysłowe związane z uru­chomieniem recyklingu stłuczki szklanej w Hucie Szkła Jarosław z zastosowaniem sorterów odpadów optoelektronicznych czy instalację do produkcji żywic poliestrowych z wykorzystaniem surowca odpadowego przemiału PET w Zakładach Tworzyw Sztucznych Erg w Pustkowie.

Bardzo ważnym elementem działal-ności Funduszu jest edukacja ekologi-czna, mająca na celu kształtowanie świa-domości i zachowań pro­ekologicznych  społeczeństwa.   Corocznie  Fundusz  dofinansowuje  zadania  związane  z organizacją  akcji  upowszechniających wiedzę  ekolo­giczną (olimpiady, festiwale, konkursy), zakupem wydawnictw i prasy dla szkól oraz organizowaniem konferencji, seminariów i szkoleń, wspieraniem wydawnictw oraz publikacji informacyjnych. Wojewódzki Fundusz przyczynił się ponadto do organizacji ośrodków edukacji ekologicznej oraz licznych lokalnych ścieżek przy­rodniczo-edukacyjnych. Współfinansuje też programy edukacyjne realizowane przez parki narodowe i krajobrazowe. Oprócz tych jednostek partnerami Funduszu w popularyzacji wiedzy ekologicznej są instytucje samorządowe, organizacje rządowe i pozarządowe, np. Liga Ochrony Przyrody, związki harcerskie, „Caritas", Związek Komunalny „Wisłok", nadleśnictwa oraz wiele innych.

W całym okresie swojej działalności Fundusz wspierał przedsięwzięcia pole-gające na zapobieganiu oraz likwidacji poważnych awarii i ich skutków poprzez dofinansowanie systemu ratownictwa chemiczno-ekologicznego w ramach Krajowego Syste­mu Ratowniczo-Gaśniczego, a także rozwoju bazy jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej. Przy udziale środków Funduszu realizowa­no budowę zbiorników wodnych oraz naprawę i odbudowę wałów przeciwpowodziowych. Ponadto Fundusz dofinansowywał doposażenie gmin w środki techniczne, umożliwiające skuteczne działanie na wypadek klęski żywiołowej, wspomagał doskonalenie regionalnego monitoringu środowiska w ramach systemu Państwowego Monitoringu Środowiska oraz opracowanie programów ochrony powietrza.

Przez 15 lat swojej działalności Fundusz dbał o racjonalne i celowe wykorzystanie posiadanych środków oraz prowadził działania mające na celu ich pomnażanie, mimo niewielkich przychodów statutowych. Przychody Funduszu w latach 1993-2007 przedstawia rysunek 1.

W latach 1993-2007 na zadania z zakresu ochrony środowiska przekazanych zostało prawie 750 mln zł, z tego w formie dotacji ok. 150 mln zł. Co roku Fundusz zawierał ok. 350 umów pożyczkowych i dotacyjnych. Udzielając pożyczek i dotacji na proekologiczne zadania, wspomagał tym samym rozwój regio­nu. Głównymi beneficjentami pomocy Funduszu były samorządy, do których kierowano największą pulę środków, ale z pomocy Funduszu mogły korzystać także jednostki publiczne, przedsiębiorcy, organizacje społeczne oraz wiele innych instytucji. Najwięcej środków finansowych, bo aż 50%, przekazywano na rozbudowę sieci kanalizacji oraz oczyszczalni ścieków. Przedsięwzięcia z zakresu ochrony powietrza wspomagane były w ponad 20%, a z zakresu ochro­ny powierzchni ziemi i gospodarki odpadami oraz gospodarki wodnej w ponad 8%. Obok dużych przedsięwzięć inwestycyjnych realizowane były także różnorodne działania o charakterze nieinwestycyjnym, mające duże znaczenie dla lokalnych społeczności. Dotyczy to szczególnie edukacji ekologicznej oraz ochrony przyrody.

Strukturę środków przekazanych na zada-nia związane z ochroną środowiska i gospo-darką wodną w latach 1993-2007 przedstawia rysunek 2.

Najczęściej Fundusz udzielał pomocy finansowej w formie niskooprocentowanych pożyczek z możliwością częściowego ich umorzenia. Wysokości dotacji oscylowały w granicach 10 mln zł rocznie i przeznaczane były głównie na zadania o charakterze nieinwestycyjnym. Ponadto w 2008 r. Fundusz zaproponował beneficjentom nową formę pomocy, tj. dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych.

Formy udzielanej pomocy w latach 1993-2007 przedstawia rysunek 3.

Realizacja inwestycji przy udziale środków Funduszu w latach 1999-2007 pozwoliła na wybudowanie lub zmodernizowanie oczyszczalni ścieków o przepustowości prawie 80 tys. m³/dobę, położenie blisko 9 tys. km sieci kanalizacyjnych wraz z przyłączeniami, zwiększenie pojemności zbiorników retencyjnych o ok. 700 tys. m³, wybudowanie sieci wodociągowej o długości ponad 2,6 tys. km, zwiększenie wydajności stacji uzdatniania wody o ponad 40 tys. m³/d. Ponadto w wyniku modernizacji źródeł ciepła uzyskano zmniejszenie emisji zanieczyszczeń SO₂ o 2,5 tys. Mg/r., NO_x o 0,5 tys. Mg/r., CO o 10,8 tys. Mg/r., CO₂ o 195,6 tys. Mg/r. (dane za lata 2002-2007) oraz pyłu o 3,1 tys. Mg/r. Oprócz tego wybudowano lub rozbudowano składowiska odpadów o łącznej pojemności 2,7 mln m³.

Nie bez znaczenia dla wzrostu liczby inwestycji ekologicznych realizowanych na Podkarpaciu w ostatnich latach była możliwość uzyska­nia bezzwrotnej pomocy ze środków Unii Europejskiej. Fundusz aktywnie uczestniczył w realizacji zadań współfinansowanych przez UE. Jesz­cze w 2003 r. uruchomił program współfinansowania, który miał za zadanie uzupełnienie środków samorządów starających się o dotacje z przedakcesyjnego programu SAPARD. Wspierał zadania, które uzyskały środki w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regio­nalnego, udzielając pożyczek na realizację zadań oraz pożyczek pomostowych na bieżące finansowanie, do czasu zwrotu środków z Unii Europejskiej. W okresie programowania 2004-2006 Fundusz przygotowywał projekty ubiegające się o decyzję Komisji Europejskiej oraz pomoc z Funduszu Spójności. Ak­tualnie z pomocą środków Funduszu Spójności realizowanych jest na terenie woj. podkarpackiego sześć projektów infrastrukturalnych (projekty zgłoszone do Funduszu Spójności oraz zgłoszone do przedakcesyjnego Programu ISPA), tj. „Modernizacja oczyszczalni ścieków w Przemyślu", „Uporządkowanie systemu zbierania i oczyszczania ścieków w Mielcu", „Gospodarka wodno-ściekowa w Stalowej Woli", „Program poprawy wody pitnej dla aglomeracji rzeszowskiej", „Program porządkowania gospodarki wodno-ściekowej na terenie miasta Tarnobrzega", „Program poprawy czystości zlewni rzeki Wisłoki – uporządkowanie gospodarki ściekowej w gminach Związku".

Większość tych projektów wspierana jest również środkami Wojewódzkiego Funduszu.

Zgodnie z porozumieniem podpisanym z ministrem środowiska, Fundusz stał się jednostką wdrażającą dla projektów o wartości poniżej 25 mln euro dla I i II osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.

Priorytety Wojewódzkiego Funduszu na kolejne lata określa „Strategia działania WFOŚiGW w Rzeszowie na lata 2009-2012". Za stra­tegiczne cele uznano ochronę wód, gospodarkę odpadami oraz bezpieczeństwo ekologiczne. W następnej kolejności zagadnienia ochro­ny klimatu, przyrody i pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. Realizacja założonych celów ma przede wszystkim zapewnić wywiązanie się ze zobowiązań wynikających z Traktatu Akcesyjnego. Dlatego też zakłada się przyznanie pierwszeństwa działaniom zape-wniającym realizację zobowiązań środo­wiskowych oraz zadań realizowanych przy udziale środków Unii Europejskiej.

Leslaw Budzisz, 
prezes Zarządu WFOŚiGW w Rzeszowie