2012 – nowe normy zarządzania zasobami
Rok 2012 w świecie sportu i w skali globalnej to głównie XXX Igrzyska Olimpijskie, mające odbyć się w Londynie, natomiast w skali europejskiej i regionalnej to EURO 2012, organizowane przez Polskę i Ukrainę. Relacje między sportem a środowiskiem przyrodniczym wydają się oczywiste i naturalne.
Imprezy sportowe stają się doskonałym medium w promowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Międzynarodowy Komitet Olimpijski w 1999 r. zaadoptował koncepcje Agendy 21 wzmacniającej zasady ekorozwoju w środowisku sportowców. W celu realizacji konkretnych działań i programów kreujących zachowania przyjazne środowisku stworzono „Olimpijski Przewodnik: Sport, Środowisko i Zrównoważony Rozwój”. Określono w nim m.in. sposoby zaangażowania osób indywidualnych oraz organizacji i instytucji (sportowców, działaczy i trenerów, klubów, federacji, organizatorów imprez sportowych, kibiców, producentów sprzętu, budowniczych obiektów sportowych, przedstawicieli mediów itp.) w promowanie zasad zrównoważonego rozwoju w kontekście różnych dyscyplin sportowych. Wśród wielu celów przyjęto do realizacji m.in. zarządzanie i ochronę szeroko rozumianych zasobów w duchu równowagi ekosystemów, preferowanie konstrukcji obiektów sportowych i towarzyszących zespołów mieszkaniowych w oparciu o zasady budownictwa zrównoważonego, unikanie i redukcję niebezpiecznych produktów, odpadów oraz zanieczyszczeń. Ponadto znalazł się tam zapis o promowaniu oszczędności energii i wody, zapewnieniu bioróżnorodności oraz ochrony jakości biosfery, faworyzowaniu systemów transportowych przyjaznych środowisku, a także o dążeniu do zmiany negatywnych wzorców konsumpcyjnych.
Założenia „Przewodnika”
W „Przewodniku” wprowadzono wskaźniki mające na celu określenie skali oddziaływania wydarzeń sportowych na środowisko, stopnia zaangażowania lokalnej społeczności oraz uzyskanych efektów ekonomicznych. Wśród wskaźników środowiskowych znajdują się m.in. – średnia waga odpadów przypadających na jednego widza (uczestnika) imprezy sportowej, łączna ilość wygenerowanych odpadów, łączne zużycie energii w czasie imprezy, proporcja widzów lub uczestników, którzy przybyli na imprezę transportem publicznym, pieszo lub rowerem. Dla obiektów sportowych wyznaczono zasady ich wznoszenia oraz późniejszego funkcjonowania. W obszarze gospodarki odpadami w obiektach istniejących nakazuje się, aby ilość odpadów opakowaniowych, szczególnie plastików i aluminium, związanych z napojami i żywnością rozprowadzanymi w trakcie imprez, ograniczyć do minimum. Widownie powinny być wyposażone w dużą ilość pojemników na odpady oraz posiadać widoczną informację o gospodarce odpadami, aby skutecznie zniechęcać widzów do wyrzucania śmieci, gdzie popadnie. Ilość odpadów mieszanych powinna być skutecznie redukowana poprzez wprowadzenie systemu ich segregacji, natomiast po każdej masowej imprezie stadion lub arena powinny być wysprzątane, zgromadzone odpady segregowane, a węzły sanitarne poddane dezynfekcji. W zakresie budowy nowych obiektów sportowych stawiane zalecenia środowiskowe są wymagające. Przed rozpoczęciem inwestycji należy dokonać analizy jej oddziaływania na środowisko, zaleca się przeprowadzenie badań cyklu życiowego dla poszczególnych używanych materiałów lub procesów technologicznych. Obiekty sportowe w harmonijny sposób powinny integrować się z otoczeniem i być umiejscowione w celu zaspokojenia potrzeb lokalnej społeczności. Nowe inwestycje nie mogą zanieczyszczać otoczenia oraz nadmiernie eksploatować zasobów wykorzystywanych przez okolicznych mieszkańców. Jeśli to tylko technicznie możliwe, należy wykorzystywać istniejące struktury budowlane i urbanistyczne. Lepiej wykorzystać, przemodelować istniejące obiekty i infrastrukturę dla nowych potrzeb, niż budować od podstaw. Nowo wznoszone areny nie powinny być przeskalowane, a elementy instalacji lub sektory widowni planowane dla dużych imprez trzeba projektować modularnie, aby po zakończeniu masowych wydarzeń sportowych móc przeprowadzić demontaż niepotrzebnych elementów budynku. Zasadnicze elementy obiektów sportowych najlepiej konstruować z materiałów zapewniających długotrwałe użytkowanie oraz aby umożliwić wprowadzanie różnorodnych sposobów użytkowania (minimum dla kilku dyscyplin sportu). Podkreśla się, aby szczególną uwagę zwracać na tworzenie sytemu recyklingu odpadów budowlanych i później komunalnych. Personel zajmujący się utrzymaniem obiektów sportowych powinien być właściwie przeszkolony w zakresie stosowania technologii energooszczędnych i przyjaznych środowisku. Systemy zarządzania odpadami winno być monitorowane w celu utrzymania minimalnych poziomów zanieczyszczeń. W koncepcji energetycznej obiektów zaleca się pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych oraz stosowanie systemów oszczędzających zużycie wody.
Piłka nożna
Niewątpliwie jedną z najbardziej popularnych dyscyplin sportowych, wymienianych we wspomnianym wyżej przewodniku, jest piłka nożna. Ocenia się, że piłkarskie mistrzostwa świata w Japonii i Korei w 2002 r. w skali światowej zgromadziły ok. 2,9 mld widzów oglądających tę imprezę również za pomocą mediów. Analogicznie do prośrodowiskowych działań Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, w 2006 r. Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej FIFA wraz z agendą Narodów Zjednoczonych – UNEP uruchomiła program „Green Goal Initiative”. Wprowadzono działania mające na celu ograniczenie oddziaływania Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej w Niemczech na globalne zmiany klimatyczne. Zainwestowano 500 tys. euro w projekt nasadzeń zieleni w indyjskim regionie Tamil Nadu, zdewastowanym w 2004 r. przez tsunami. Przeprowadzone nasadzenia rekompensowały 1/3 ze 100 tys. ton gazów cieplarnianych emitowanych w związku z podróżami kibiców, przybywających na mecze piłkarskie rozgrywane w trakcie mistrzostw.
Wracając do zaleceń „Olimpijskiego Przewodnika: Sport, Środowisko i Zrównoważony Rozwój” w zakresie dyscypliny sportowej, jaką jest piłka nożna, przedstawiono konkretne zalecenia w kontekście zarządzania zasobami. Jednym z nich jest to, aby przy realizacji nowych inwestycji (np. stadionów) rozważać możliwość zastosowania materiałów i produktów przyjaznych środowisku. W dodatku lokalizując nową płytę boiska, w pierwszej kolejności należy rozważyć, czy mogłyby się do tego celu nadawać tereny poprzemysłowe, poddane rekultywacji obszary wysypisk odpadów, tereny zdegradowane w celu zainicjowania projektów regeneracji urbanistycznej zaniedbanych regionów. Istotne jest, aby promować obsługę imprez sportowych poprzez rozwój transportu publicznego. Żeby ograniczyć zużycie energii niezbędnej dla sztucznego oświetlenia, powinno się preferować organizację imprez piłkarskich raczej w ciągu dnia niż w godzinach wieczornych. Należy wprowadzać system zbierania i sortowania odpadów, egzekwować zakaz wnoszenia na widownię opakowań szklanych. Ostatnie zalecenie dotyczy ograniczonego stosowania herbicydów i innych środków chemicznych, mogących zaszkodzić trawiastej murawie boiska.
Opisane powyżej założenia integrowania sportu z zasadami zrównoważonego rozwoju ciągle nie znalazły pełnego, praktycznego zastosowania w organizowanych do tej pory międzynarodowych, masowych megawydarzeniach sportowych. Oczekiwanym przełomem może stać się 2012 r.
Londyn 2012
W strategii Olympic Delivery Authority (ODA) odpowiedzialnej za przygotowanie olimpiady oraz para-olimpiady 2012 w Londynie podkreśla się, że będą to najbardziej „zielone” igrzyska. Jednym z podstawowych celów postawionych przez organizatorów tej globalnej imprezy sportowej jest minimalizacja jej oddziaływania na środowisko. Dlatego przyjęto trzy założenia. Pierwsze z nich dotyczy maksymalnego wykorzystania istniejących już obiektów sportowych w organizacji olimpiady (po uprzednim przeprowadzeniu prac modernizacyjnych). Drugim celem jest zapewnienie jedynie tymczasowych obiektów i rozwiązań przestrzennych na potrzeby olimpiady na tych obszarach, gdzie nie przewiduje się trwałego użytkowania w dłuższej perspektywie czasowej (projektowanie dla dekonstrukcji i łatwej rozbiórki). Ostatnie założenie wiąże się z koncentracją nowych obiektów na terenie Olympic Park, traktowanym jako strategiczny komponent długoterminowych planów regeneracji i rewitalizacji terenów doliny rzeki Lea.
Przeprowadzono analizy oddziaływania na środowisko dla wszystkich trwałych i tymczasowych obiektów olimpijskich, badając obecne uwarunkowania środowiskowe i tworząc wytyczne dla aktywnego zarządzania środowiskiem i generowania rozwoju aktywności kulturalnych oraz społecznych. W procesie zarządzania przygotowaniami do igrzysk wprowadzono mechanizm „zielonego filtra” (green filter) dla wszelkich operacji planistycznych, projektowych, procedur ofertowania i organizacji przetargów. Do tworzenia złożonego systemu podejmowania decyzji zaangażowano również dostawców materiałów i produktów oraz sponsorów. Zastosowano kryteria środowiskowe, najlepszych dostępnych technologii, niezależnej, prośrodowiskowej certyfikacji dostarczanych produktów, materiałów i usług (np. Forestry Stewardship Council Timber), transparentności przetargów oraz etycznych transakcji biznesowych.
Idea zrównoważonego rozwoju dominuje zarówno na etapie planowania, i realizacji nowych sportowych inwestycji oraz eksploatacji obiektów w czasie igrzysk, a także późniejszego ich użytkowania. Zasady uwypuklone w strategii przygotowań olimpijskich to m.in. promowanie ekologicznego transportu, energooszczędnego budownictwa, niskiej emisyjności inwestycji, małej ilości odpadów oraz wysokiego wskaźnika odzysku i ponownego użycia wbudowywanych materiałów budowlanych. Te bezprecedensowe założenia dla planowanego rozwoju terenów olimpijskich opublikowano 2012 dni przed dniem rozpoczęcia igrzysk. ODA zdefiniowała w ten sposób zupełnie nowe standardy dla projektowania i realizacji obiektów sportowych oraz towarzyszącej im infrastruktury, tworząc jednocześnie system wskaźników mających monitorować zmiany klimatyczne, stopień wykorzystania masowej komunikacji publicznej, skalę minimalizacji odpadów oraz ich ponownego użycia i recyklingu. Założono, że znaczną redukcję opadów można uzyskać już w fazie projektowania. Przyjęto, że 90% materiałów rozbiórkowych powinno być ponownie wbudowanych lub poddanych recyklingowi, natomiast w nowych obiektach przynajmniej 20% stosowanych materiałów winno nadawać się do recyklingu1. Materiały użyte do wznoszenia obiektów tymczasowych, funkcjonujących jedynie w okresie olimpiady, w 90% muszą nadawać się do recyklingu.
Masowa konsumpcja
Imprezy dla masowego widza zwiększają konsumpcję. Widownie stadionów i aren sportowych są miejscem spożywania różnorodnych produktów spożywczych, w tym napojów (często w jednorazowych pojemnikach), stwarzają okazję do rozprowadzania okolicznościowych pamiątek i gadżetów, generując jednocześnie ogromną ilość odpadów. W dużej mierze są to odpady opakowaniowe. Przykładowo w USA na stadionach Kaufman i Arrowhead w Kansas City od 2001 r. prowadzony jest kompleksowy program recyklingu. W skali rocznej łącznie na dwóch obiektach można odzyskać ok. 900 ton odpadów nadających się do recyklingu2. Arena sportowa A`s McAfee Coliseum w Alameda prowadzi program „Odpadom – stop”, mający na celu 75-procentową redukcję odpadów powstających w trakcie imprez sportowych, poprzednio wędrujących w całości na składowisko. Rozpoczęto kompostowanie odpadów spożywczych pochodzących ze stadionu. Jednorazowe naczynia oraz sztućce wykonywane z tworzyw sztucznych zastąpiono naczyniami i sztućcami z tworzyw biodegradowalnych. Jak wynika z analizy, większość odpadów publiczność pozostawia na widowni. Przeszkolono personel, który w trakcie trwania imprez sportowych i zaraz po ich zakończeniu przeprowadza trzykrotnie zbiórkę oraz segregację odpadów na widowni. W pierwszej kolejności zbierane są butelki oraz puszki będące w systemie odzysku i recyklingu, następnie odpady organiczne – żywnościowe wraz z kubkami i innymi jednorazówkami wykonanymi z biomateriałów, doskonale nadających się do lokalnego kompostowania. Na samym końcu zbierane są pozostałe, wymieszane odpady. Wdrażanie systemu zajęło prawie osiem miesięcy, jednakże jednym z rezultatów jest znaczne obniżenie rachunków za składowanie odpadów. Podobny program planuje się wprowadzić na stadionie San Francisco Giants3.
Ambitne cele
W trakcie organizacji igrzysk w Londynie zaplanowano modelowy system stacji recyklingu i segregacji odpadów konsumpcyjnych, mający na celu zademonstrowanie wśród uczestników tej masowej, globalnej imprezy metod minimalizowania oddziaływania na środowisko. Organizatorzy podkreślają edukacyjne i marketingowe aspekty wprowadzanego systemu gospodarowania odpadami o wręcz światowym zakresie oddziaływania. W ramach programu „zero odpadów” przeanalizowano strumienie przepływu różnorodnych zasobów, w tym materiałów budowlanych, dóbr konsumpcyjnych z uwzględnieniem żywności, zużycia energii oraz wody. Od 2004 r. dla wszystkich wydarzeń sportowych i kulturalnych organizowanych w Londynie wprowadzono „zarządzanie strumieniem odpadów z imprez masowych w systemie obiegu zamkniętego”. Dzięki temu ok. 90% odpadów powstających na takich imprezach nie trafia na składowiska, lecz jest przetwarzane na nowe materiały i produkty. Konsekwentnie wprowadza się procedury oraz technologie ograniczające, a docelowo eliminujące ze składowisk grupy odpadów poddających się biodegradacji. W trakcie opracowywania jest program neutralizujący emisję potencjalnych zanieczyszczeń, powstałych w związku z planowaną olimpiadą przez system ekwiwalentnych rekompensat dla środowiska. Program ma sprzyjać wzmocnieniu rangi projektów przyjaznych środowisku, ze szczególnym uwzględnieniem krajów rozwijających się. Szeroki zakres proekologicznych działań opisanych powyżej, w tym świadomego zarządzania posiadanymi zasobami oraz strumieniami ich przepływów, właściwie wpisuje się w formułę społecznej odpowiedzialności za środowisko i związane z tym globalne zmiany klimatyczne. Wyciąganie wniosków i ocena skuteczności przyjętych założeń prośrodowiskowych nastąpi najprawdopodobniej dopiero po 2012 r., po zakończeniu masowych wydarzeń sportowych. Jednakże z pewnością już teraz można stwierdzić, że dla kolejnych organizatorów przyszłych imprez poprzeczka wymagań ekologicznych została postawiona na wysokim poziomie, co stanowić będzie nie lada wyzwanie. Ale czyż nie na tym polega piękno idei sportu, aby trudnym wyzwaniom stawiać czoła i osiągać kolejne, pozornie niemożliwe do pobicia rekordy świata?
Źródła
dr inż. arch. Leszek Świątek
Zakład Projektowania Architektonicznego
Instytut Architektury i Planowania Przestrzennego
Politechnika Szczecińska
prof. nadzw. dr hab. inż. arch. Jerzy Charytonowicz
Zakład Architektury Wnętrz i Form Przemysłowych
Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej
Śródtytuły od redakcji
Imprezy sportowe stają się doskonałym medium w promowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Międzynarodowy Komitet Olimpijski w 1999 r. zaadoptował koncepcje Agendy 21 wzmacniającej zasady ekorozwoju w środowisku sportowców. W celu realizacji konkretnych działań i programów kreujących zachowania przyjazne środowisku stworzono „Olimpijski Przewodnik: Sport, Środowisko i Zrównoważony Rozwój”. Określono w nim m.in. sposoby zaangażowania osób indywidualnych oraz organizacji i instytucji (sportowców, działaczy i trenerów, klubów, federacji, organizatorów imprez sportowych, kibiców, producentów sprzętu, budowniczych obiektów sportowych, przedstawicieli mediów itp.) w promowanie zasad zrównoważonego rozwoju w kontekście różnych dyscyplin sportowych. Wśród wielu celów przyjęto do realizacji m.in. zarządzanie i ochronę szeroko rozumianych zasobów w duchu równowagi ekosystemów, preferowanie konstrukcji obiektów sportowych i towarzyszących zespołów mieszkaniowych w oparciu o zasady budownictwa zrównoważonego, unikanie i redukcję niebezpiecznych produktów, odpadów oraz zanieczyszczeń. Ponadto znalazł się tam zapis o promowaniu oszczędności energii i wody, zapewnieniu bioróżnorodności oraz ochrony jakości biosfery, faworyzowaniu systemów transportowych przyjaznych środowisku, a także o dążeniu do zmiany negatywnych wzorców konsumpcyjnych.
Założenia „Przewodnika”
W „Przewodniku” wprowadzono wskaźniki mające na celu określenie skali oddziaływania wydarzeń sportowych na środowisko, stopnia zaangażowania lokalnej społeczności oraz uzyskanych efektów ekonomicznych. Wśród wskaźników środowiskowych znajdują się m.in. – średnia waga odpadów przypadających na jednego widza (uczestnika) imprezy sportowej, łączna ilość wygenerowanych odpadów, łączne zużycie energii w czasie imprezy, proporcja widzów lub uczestników, którzy przybyli na imprezę transportem publicznym, pieszo lub rowerem. Dla obiektów sportowych wyznaczono zasady ich wznoszenia oraz późniejszego funkcjonowania. W obszarze gospodarki odpadami w obiektach istniejących nakazuje się, aby ilość odpadów opakowaniowych, szczególnie plastików i aluminium, związanych z napojami i żywnością rozprowadzanymi w trakcie imprez, ograniczyć do minimum. Widownie powinny być wyposażone w dużą ilość pojemników na odpady oraz posiadać widoczną informację o gospodarce odpadami, aby skutecznie zniechęcać widzów do wyrzucania śmieci, gdzie popadnie. Ilość odpadów mieszanych powinna być skutecznie redukowana poprzez wprowadzenie systemu ich segregacji, natomiast po każdej masowej imprezie stadion lub arena powinny być wysprzątane, zgromadzone odpady segregowane, a węzły sanitarne poddane dezynfekcji. W zakresie budowy nowych obiektów sportowych stawiane zalecenia środowiskowe są wymagające. Przed rozpoczęciem inwestycji należy dokonać analizy jej oddziaływania na środowisko, zaleca się przeprowadzenie badań cyklu życiowego dla poszczególnych używanych materiałów lub procesów technologicznych. Obiekty sportowe w harmonijny sposób powinny integrować się z otoczeniem i być umiejscowione w celu zaspokojenia potrzeb lokalnej społeczności. Nowe inwestycje nie mogą zanieczyszczać otoczenia oraz nadmiernie eksploatować zasobów wykorzystywanych przez okolicznych mieszkańców. Jeśli to tylko technicznie możliwe, należy wykorzystywać istniejące struktury budowlane i urbanistyczne. Lepiej wykorzystać, przemodelować istniejące obiekty i infrastrukturę dla nowych potrzeb, niż budować od podstaw. Nowo wznoszone areny nie powinny być przeskalowane, a elementy instalacji lub sektory widowni planowane dla dużych imprez trzeba projektować modularnie, aby po zakończeniu masowych wydarzeń sportowych móc przeprowadzić demontaż niepotrzebnych elementów budynku. Zasadnicze elementy obiektów sportowych najlepiej konstruować z materiałów zapewniających długotrwałe użytkowanie oraz aby umożliwić wprowadzanie różnorodnych sposobów użytkowania (minimum dla kilku dyscyplin sportu). Podkreśla się, aby szczególną uwagę zwracać na tworzenie sytemu recyklingu odpadów budowlanych i później komunalnych. Personel zajmujący się utrzymaniem obiektów sportowych powinien być właściwie przeszkolony w zakresie stosowania technologii energooszczędnych i przyjaznych środowisku. Systemy zarządzania odpadami winno być monitorowane w celu utrzymania minimalnych poziomów zanieczyszczeń. W koncepcji energetycznej obiektów zaleca się pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych oraz stosowanie systemów oszczędzających zużycie wody.
Piłka nożna
Niewątpliwie jedną z najbardziej popularnych dyscyplin sportowych, wymienianych we wspomnianym wyżej przewodniku, jest piłka nożna. Ocenia się, że piłkarskie mistrzostwa świata w Japonii i Korei w 2002 r. w skali światowej zgromadziły ok. 2,9 mld widzów oglądających tę imprezę również za pomocą mediów. Analogicznie do prośrodowiskowych działań Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, w 2006 r. Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej FIFA wraz z agendą Narodów Zjednoczonych – UNEP uruchomiła program „Green Goal Initiative”. Wprowadzono działania mające na celu ograniczenie oddziaływania Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej w Niemczech na globalne zmiany klimatyczne. Zainwestowano 500 tys. euro w projekt nasadzeń zieleni w indyjskim regionie Tamil Nadu, zdewastowanym w 2004 r. przez tsunami. Przeprowadzone nasadzenia rekompensowały 1/3 ze 100 tys. ton gazów cieplarnianych emitowanych w związku z podróżami kibiców, przybywających na mecze piłkarskie rozgrywane w trakcie mistrzostw.
Wracając do zaleceń „Olimpijskiego Przewodnika: Sport, Środowisko i Zrównoważony Rozwój” w zakresie dyscypliny sportowej, jaką jest piłka nożna, przedstawiono konkretne zalecenia w kontekście zarządzania zasobami. Jednym z nich jest to, aby przy realizacji nowych inwestycji (np. stadionów) rozważać możliwość zastosowania materiałów i produktów przyjaznych środowisku. W dodatku lokalizując nową płytę boiska, w pierwszej kolejności należy rozważyć, czy mogłyby się do tego celu nadawać tereny poprzemysłowe, poddane rekultywacji obszary wysypisk odpadów, tereny zdegradowane w celu zainicjowania projektów regeneracji urbanistycznej zaniedbanych regionów. Istotne jest, aby promować obsługę imprez sportowych poprzez rozwój transportu publicznego. Żeby ograniczyć zużycie energii niezbędnej dla sztucznego oświetlenia, powinno się preferować organizację imprez piłkarskich raczej w ciągu dnia niż w godzinach wieczornych. Należy wprowadzać system zbierania i sortowania odpadów, egzekwować zakaz wnoszenia na widownię opakowań szklanych. Ostatnie zalecenie dotyczy ograniczonego stosowania herbicydów i innych środków chemicznych, mogących zaszkodzić trawiastej murawie boiska.
Opisane powyżej założenia integrowania sportu z zasadami zrównoważonego rozwoju ciągle nie znalazły pełnego, praktycznego zastosowania w organizowanych do tej pory międzynarodowych, masowych megawydarzeniach sportowych. Oczekiwanym przełomem może stać się 2012 r.
Londyn 2012
W strategii Olympic Delivery Authority (ODA) odpowiedzialnej za przygotowanie olimpiady oraz para-olimpiady 2012 w Londynie podkreśla się, że będą to najbardziej „zielone” igrzyska. Jednym z podstawowych celów postawionych przez organizatorów tej globalnej imprezy sportowej jest minimalizacja jej oddziaływania na środowisko. Dlatego przyjęto trzy założenia. Pierwsze z nich dotyczy maksymalnego wykorzystania istniejących już obiektów sportowych w organizacji olimpiady (po uprzednim przeprowadzeniu prac modernizacyjnych). Drugim celem jest zapewnienie jedynie tymczasowych obiektów i rozwiązań przestrzennych na potrzeby olimpiady na tych obszarach, gdzie nie przewiduje się trwałego użytkowania w dłuższej perspektywie czasowej (projektowanie dla dekonstrukcji i łatwej rozbiórki). Ostatnie założenie wiąże się z koncentracją nowych obiektów na terenie Olympic Park, traktowanym jako strategiczny komponent długoterminowych planów regeneracji i rewitalizacji terenów doliny rzeki Lea.
Przeprowadzono analizy oddziaływania na środowisko dla wszystkich trwałych i tymczasowych obiektów olimpijskich, badając obecne uwarunkowania środowiskowe i tworząc wytyczne dla aktywnego zarządzania środowiskiem i generowania rozwoju aktywności kulturalnych oraz społecznych. W procesie zarządzania przygotowaniami do igrzysk wprowadzono mechanizm „zielonego filtra” (green filter) dla wszelkich operacji planistycznych, projektowych, procedur ofertowania i organizacji przetargów. Do tworzenia złożonego systemu podejmowania decyzji zaangażowano również dostawców materiałów i produktów oraz sponsorów. Zastosowano kryteria środowiskowe, najlepszych dostępnych technologii, niezależnej, prośrodowiskowej certyfikacji dostarczanych produktów, materiałów i usług (np. Forestry Stewardship Council Timber), transparentności przetargów oraz etycznych transakcji biznesowych.
Idea zrównoważonego rozwoju dominuje zarówno na etapie planowania, i realizacji nowych sportowych inwestycji oraz eksploatacji obiektów w czasie igrzysk, a także późniejszego ich użytkowania. Zasady uwypuklone w strategii przygotowań olimpijskich to m.in. promowanie ekologicznego transportu, energooszczędnego budownictwa, niskiej emisyjności inwestycji, małej ilości odpadów oraz wysokiego wskaźnika odzysku i ponownego użycia wbudowywanych materiałów budowlanych. Te bezprecedensowe założenia dla planowanego rozwoju terenów olimpijskich opublikowano 2012 dni przed dniem rozpoczęcia igrzysk. ODA zdefiniowała w ten sposób zupełnie nowe standardy dla projektowania i realizacji obiektów sportowych oraz towarzyszącej im infrastruktury, tworząc jednocześnie system wskaźników mających monitorować zmiany klimatyczne, stopień wykorzystania masowej komunikacji publicznej, skalę minimalizacji odpadów oraz ich ponownego użycia i recyklingu. Założono, że znaczną redukcję opadów można uzyskać już w fazie projektowania. Przyjęto, że 90% materiałów rozbiórkowych powinno być ponownie wbudowanych lub poddanych recyklingowi, natomiast w nowych obiektach przynajmniej 20% stosowanych materiałów winno nadawać się do recyklingu1. Materiały użyte do wznoszenia obiektów tymczasowych, funkcjonujących jedynie w okresie olimpiady, w 90% muszą nadawać się do recyklingu.
Masowa konsumpcja
Imprezy dla masowego widza zwiększają konsumpcję. Widownie stadionów i aren sportowych są miejscem spożywania różnorodnych produktów spożywczych, w tym napojów (często w jednorazowych pojemnikach), stwarzają okazję do rozprowadzania okolicznościowych pamiątek i gadżetów, generując jednocześnie ogromną ilość odpadów. W dużej mierze są to odpady opakowaniowe. Przykładowo w USA na stadionach Kaufman i Arrowhead w Kansas City od 2001 r. prowadzony jest kompleksowy program recyklingu. W skali rocznej łącznie na dwóch obiektach można odzyskać ok. 900 ton odpadów nadających się do recyklingu2. Arena sportowa A`s McAfee Coliseum w Alameda prowadzi program „Odpadom – stop”, mający na celu 75-procentową redukcję odpadów powstających w trakcie imprez sportowych, poprzednio wędrujących w całości na składowisko. Rozpoczęto kompostowanie odpadów spożywczych pochodzących ze stadionu. Jednorazowe naczynia oraz sztućce wykonywane z tworzyw sztucznych zastąpiono naczyniami i sztućcami z tworzyw biodegradowalnych. Jak wynika z analizy, większość odpadów publiczność pozostawia na widowni. Przeszkolono personel, który w trakcie trwania imprez sportowych i zaraz po ich zakończeniu przeprowadza trzykrotnie zbiórkę oraz segregację odpadów na widowni. W pierwszej kolejności zbierane są butelki oraz puszki będące w systemie odzysku i recyklingu, następnie odpady organiczne – żywnościowe wraz z kubkami i innymi jednorazówkami wykonanymi z biomateriałów, doskonale nadających się do lokalnego kompostowania. Na samym końcu zbierane są pozostałe, wymieszane odpady. Wdrażanie systemu zajęło prawie osiem miesięcy, jednakże jednym z rezultatów jest znaczne obniżenie rachunków za składowanie odpadów. Podobny program planuje się wprowadzić na stadionie San Francisco Giants3.
Ambitne cele
W trakcie organizacji igrzysk w Londynie zaplanowano modelowy system stacji recyklingu i segregacji odpadów konsumpcyjnych, mający na celu zademonstrowanie wśród uczestników tej masowej, globalnej imprezy metod minimalizowania oddziaływania na środowisko. Organizatorzy podkreślają edukacyjne i marketingowe aspekty wprowadzanego systemu gospodarowania odpadami o wręcz światowym zakresie oddziaływania. W ramach programu „zero odpadów” przeanalizowano strumienie przepływu różnorodnych zasobów, w tym materiałów budowlanych, dóbr konsumpcyjnych z uwzględnieniem żywności, zużycia energii oraz wody. Od 2004 r. dla wszystkich wydarzeń sportowych i kulturalnych organizowanych w Londynie wprowadzono „zarządzanie strumieniem odpadów z imprez masowych w systemie obiegu zamkniętego”. Dzięki temu ok. 90% odpadów powstających na takich imprezach nie trafia na składowiska, lecz jest przetwarzane na nowe materiały i produkty. Konsekwentnie wprowadza się procedury oraz technologie ograniczające, a docelowo eliminujące ze składowisk grupy odpadów poddających się biodegradacji. W trakcie opracowywania jest program neutralizujący emisję potencjalnych zanieczyszczeń, powstałych w związku z planowaną olimpiadą przez system ekwiwalentnych rekompensat dla środowiska. Program ma sprzyjać wzmocnieniu rangi projektów przyjaznych środowisku, ze szczególnym uwzględnieniem krajów rozwijających się. Szeroki zakres proekologicznych działań opisanych powyżej, w tym świadomego zarządzania posiadanymi zasobami oraz strumieniami ich przepływów, właściwie wpisuje się w formułę społecznej odpowiedzialności za środowisko i związane z tym globalne zmiany klimatyczne. Wyciąganie wniosków i ocena skuteczności przyjętych założeń prośrodowiskowych nastąpi najprawdopodobniej dopiero po 2012 r., po zakończeniu masowych wydarzeń sportowych. Jednakże z pewnością już teraz można stwierdzić, że dla kolejnych organizatorów przyszłych imprez poprzeczka wymagań ekologicznych została postawiona na wysokim poziomie, co stanowić będzie nie lada wyzwanie. Ale czyż nie na tym polega piękno idei sportu, aby trudnym wyzwaniom stawiać czoła i osiągać kolejne, pozornie niemożliwe do pobicia rekordy świata?
Źródła
- www.sportsfeatures.com
- www.marc.org
- www.sijournal.com
dr inż. arch. Leszek Świątek
Zakład Projektowania Architektonicznego
Instytut Architektury i Planowania Przestrzennego
Politechnika Szczecińska
prof. nadzw. dr hab. inż. arch. Jerzy Charytonowicz
Zakład Architektury Wnętrz i Form Przemysłowych
Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej
Śródtytuły od redakcji
