Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw wprowadziła definicje regionu gospodarki odpadami komunalnymi oraz regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych.

Okazało się, że na etapie przygotowania nowych wojewódzkich planów gospodarki odpadami, definicja RIPOK budzi wiele wątpliwości interpretacyjnych i stwarza wiele problemów.

Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (DzU z 2013 r. poz. 21) wprowadziła już skorygowaną definicję instalacji regionalnej. Najistotniejsze wątpliwości wyjaśniono. Artykuł wskazuje na konsekwencje nowej definicji regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych. Precyzuje również obecne i perspektywiczne wymagania związane z klasyfikowaniem instalacji regionalnych w związku z wymogami dotyczącymi pozwoleń zintegrowanych.

Regionalna instalacja do przetwarzania odpadów komunalnych to zakład zagospodarowania odpadów o mocy przerobowej wystarczającej do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego przez co najmniej 120 tys. mieszkańców, spełniający wymagania najlepszej dostępnej techniki lub technologii, o której mowa w art. 143 Ustawy z 27 kwietnia 2001 r. ? Prawo ochrony środowiska (P.o.ś.), oraz zapewniający termiczne przekształcanie odpadów lub: mechaniczno-biologiczne przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych i wydzielanie z nich frakcji nadających się w całości lub w części do odzysku bądź przetwarzanie selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów oraz wytwarzanie z nich produktu o właściwościach nawozowych lub środków wspomagających uprawę roślin, spełniających wymagania określone w przepisach odrębnych, lub materiału po procesie kompostowania lub fermentacji dopuszczonego do odzysku w procesie odzysku R10, spełniającego wymagania określone w przepisach wydanych na podstawie art. 30 ust. 4, lub składowanie odpadów powstających w procesie mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych o pojemności pozwalającej na przyjmowanie przez okres nie krótszy niż 15 lat odpadów w ilości nie mniejszej niż powstająca w instalacji do mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych.

Istotne szczegóły

Podstawowa modyfikacja definicji polega na dodaniu spójnika lub w odniesieniu do wszystkich rozwiązań technologicznych, jakie obejmuje RIPOK. Ta zmiana podtrzymuje dotychczasowe interpretacje Ministerstwa Środowiska. Zgodnie z nimi, regionalnymi instalacjami mogą być także zakłady zagospodarowania odpadów, posiadające tylko jeden z segmentów technologicznych i zapewniające albo mechaniczno-biologiczne przetwarzanie zmieszanych odpadów komunalnych, albo przetwarzanie selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów, albo składowanie odpadów powstających w procesie MBP oraz pozostałości z sortowania.

Mimo że dotychczasowa definicja RIPOK-u budziła poważne wątpliwości, analiza wojewódzkich planów gospodarki odpadami (WPGO) wskazuje, że generalnie przy ich konstruowaniu stosowane były interpretacje zgodne z obecnym, obowiązującym brzmieniem definicji.

Zakłady zawierające pojedyncze instalacje, czyli składowiska, zakłady MBP, instalacje przetwarzania selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów, uzyskiwały w WPGO status instalacji regionalnych. Nie zawsze status RIPOK-u dla określonych instalacji odzwierciedlał ich rzeczywisty potencjał. W trakcie analiz sytuacji w regionach gospodarki odpadami komunalnymi opierano się jednak z konieczności na wydawanych wcześniej decyzjach, a te pozostawiały wiele do życzenia.

Mniej istotna zmiana definicji RIPOK-u dotyczy rozszerzenia zakresu zastosowań dla produktów i odpadów wytwarzanych w instalacjach przetwarzania selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów. Poszerzono go (poza produktami o właściwościach nawozowych lub środkami wspomagającymi uprawę roślin) o odpady dopuszczone do odzysku w procesie R10. Dotyczy to m.in. takich odpadów jak: materiał po procesie kompostowania (kod odpadu ex 19 05 03), przefermentowane odpady po suchej fermentacji odpadów ulegających biodegradacji i zbieranych selektywnie (kod odpadu ex 19 06 04), przefermentowane odpady po mokrej fermentacji oraz odpady ulegające biodegradacji zbierane selektywnie (kod odpadu ex 19 06 04).

Podstawowe wymagania dla odpadów dopuszczonych do odzysku w procesie R10, odnoszące się do odpadów po procesie kompostowania lub fermentacji to: a) wielkość cząstek 0-40 mm, b) zawartość szkła i ceramiki nie więcej niż 2%, c) zawartość metali ciężkich nie więcej niż mg/kg suchej masy: kadm 25, chrom 800, miedź 800, nikiel 200, ołów 800, cynk 2500, rtęć 25.

Są to wymagania łagodniejsze niż w przypadku produktu o właściwościach nawozowych lub środków wspomagających uprawę roślin, znacznie ułatwiające uzyskanie statusu RIPOK-u dla instalacji przetwarzania selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów.

Między BAT a prawem

Zgodnie z definicją, instalacje regionalne zobowiązane są spełniać wymagania najlepszej dostępnej techniki lub technologii, o której mowa w art. 143 Ustawy z 27 kwietnia 2001 r. ? Prawo ochrony środowiska. Istotne w zakresie tych wymagań jest rozróżnienie instalacji, które podlegają lub nie podlegają obowiązkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego. Obowiązek spełnienia wymagań najlepszej dostępnej techniki dotyczy instalacji, które podlegają wymogowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego. Natomiast pozostałe instalacje powinny spełnić wymagania technologii, o której mowa w art. 143 Ustawy z 27 kwietnia 2001 r. ? Prawo ochrony środowiska.

W art. 143 P.o.ś. wymaga się, aby technologia stosowana w nowo uruchamianych lub zmienianych w sposób istotny instalacjach i urządzeniach spełniała założenia, przy określaniu których uwzględnia się w szczególności: stosowanie substancji o małym potencjale zagrożeń; efektywne wytwarzanie oraz wykorzystanie energii; zapewnienie racjonalnego zużycia wody i innych surowców oraz materiałów i paliw; stosowanie technologii bezodpadowych i małoodpadowych oraz możliwość odzysku powstających odpadów; rodzaj, zasięg oraz wielkość emisji; wykorzystywanie porównywalnych procesów i metod, które zostały skutecznie zastosowane w skali przemysłowej; postęp naukowo-techniczny.

Wskazane wymagania dotyczące technologii, o której mowa w art. 143, są zdecydowanie mniej rygorystyczne, zwymiarowane mało jednoznacznie i zdecydowanie łatwiejsze do potwierdzenia w realiach krajowych procedur uzyskiwania pozwoleń na przetwarzanie odpadów niż wymagania najlepszej dostępnej techniki.

Trudna weryfikacja

Zdecydowanie trudniejsze jest natomiast wykazanie, że instalacje spełniają wymagania najlepszej dostępnej techniki. Instalacje objęte tym obowiązkiem zostały wskazane
w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (DzU 2002 r. nr 122, poz. 1055). W gospodarce odpadami takimi instalacjami są obecnie te: do odzysku lub unieszkodliwiania, z wyjątkiem składowania, odpadów niebezpiecznych, o zdolności przetwarzania ponad 10 ton na dobę; do termicznego przekształcania odpadów komunalnych, o zdolności przetwarzania ponad 3 ton na godzinę; do unieszkodliwiania, z wyjątkiem składowania, odpadów innych niż niebezpieczne, o zdolności przetwarzania ponad 50 ton na dobę; do składowania odpadów, z wyłączeniem odpadów obojętnych, o zdolności przyjmowania ponad 10 ton odpadów na dobę lub o całkowitej pojemności ponad 25 tys. ton.

W związku z tą klasyfikacją nie ma wątpliwości dotyczących termicznego przekształcania odpadów komunalnych oraz składowania, ponieważ zarządzający tymi instalacjami praktycznie obligatoryjnie podlegają obowiązkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego.

Dla tych procesów (termiczne przekształcanie, składowanie), zostały w ostatnich latach wypracowane dość precyzyjne wymagania, zarówno w zakresie przepisów określających minimalne parametry techniczne oraz emisyjne, jak i dotyczące najlepszych dostępnych technik.

Takie wymagania dla większości inwestycji z sektora gospodarki odpadami zawarto
w dokumentach opublikowanych przez Komisję Europejską. W odniesieniu do instalacji termicznego przekształcania odpadów jest to dokument referencyjny Reference Document on Best Available Techniques for Waste Incineration, opublikowany przez Komisję Europejską. Rolę dokumentu referencyjnego najlepszych dostępnych technik w przypadku składowania odpadów odgrywa ? z uwagi na kompleksowość i szczegółowość wymagań ? dyrektywa 1999/31 WE w sprawie składowania odpadów.

Z kolei instalacje do przetwarzania selektywnie zebranych odpadów zielonych i innych bioodpadów bez wątpienia klasyfikuje się jako instalacje odzysku odpadów (w procesie R3), a obecnie analizuje się je wyłącznie pod kątem spełnienia wymagań art. 143 P.o.ś.

W odniesieniu do instalacji związanych m.in. z mechaniczno-biologicznym przetwarzaniem odpadów, fermentacją i produkcją paliwa z odpadów wymagania referencyjne najlepszych dostępnych technik określono w dokumencie Reference Document on Best Available Techniques for the Waste Treatment Industries, opublikowanym przez Komisję Europejską w sierpniu 2006 r. Polskie tłumaczenie zostało udostępnione w 2012 r. na stronie Ministerstwa Środowiska.

Przy korzystaniu z przywołanego dokumentu warto równolegle sięgać do jego oryginalnej wersji w języku angielskim, gdyż tłumaczenie niektórych sformułowań jest odmienne od nazewnictwa stosowanego w kraju w odniesieniu do gospodarki odpadami i nie w pełni odpowiada pierwotnej treści.

We wspomnianym dokumencie mechaniczno-biologiczne przetwarzanie odpadów jest jednoznacznie klasyfikowane jako jednolity proces unieszkodliwiania odpadów D8 i w praktyce instalacje MBP w innych krajach (np. w Niemczech), posiadające przepustowość powyżej 50 Mg/d (na wejściu do części mechanicznej), podlegają obowiązkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego.

Niejednoznaczna klasyfikacja

W kraju ta klasyfikacja nie jest jednoznaczna. Instytucje wydające pozwolenia dla instalacji MBP stosują różne praktyki. Przetwarzanie odpadów w instalacjach MBP, zgodnie z rozporządzeniem w sprawie MBP wyróżnia dwie części procesu ? mechaniczną i biologiczną. Dla obu można zastosować alternatywną klasyfikację albo jako odzysk, albo jako unieszkodliwianie.

Takie podejście jest uzasadnione specyfiką większości instalacji MBP funkcjonujących w kraju, gdzie w części mechanicznej wydzielane są ze strumienia odpadów zmieszanych znaczne ilości przeznaczonych do recyklingu frakcji materiałowych oraz frakcja energetyczna ? kierowana do odzysku energetycznego. Także po procesie biologicznym możliwe jest przekazywanie sporego strumienia odpadów do odzysku, np. w procesach rekultywacji jako kompostu nieodpowiadającego wymaganiom o kodzie 19 05 03.

Biorąc pod uwagę wydawane decyzje dotyczące przetwarzania odpadów, można stwierdzić, że możliwości klasyfikowania procesu MBP jako odzysku są jednak bardzo często nadużywane. Klasyfikacja procesu jako odzysku pozwala zarządzającym instalacjami uniknąć konieczności weryfikacji technologii pod kątem wymagań najlepszych dostępnych technik.

W dokumencie referencyjnym Reference Document on Best Available Techniques for the Waste Treatment Industries instalacje MBP scharakteryzowane są jako przeznaczone do przetwarzania odpadów komunalnych, tzw. resztkowych. Są to odpady komunalne w znacznym stopniu pozbawione wartościowych komponentów, zbierane jako odpady zmieszane w rejonach, gdzie prowadzone jest selektywne gromadzenie frakcji surowcowych odpadów komunalnych, w tym także odpadów zielonych i spożywczych (kuchennych).

Dokument referencyjny BAT przedstawia szereg sugestii, zaleceń lub wymagań określających poziom najlepszych dostępnych technik (BAT) dla zakładów MBP. Między innymi wskazano, że istnieją dwa podstawowe typy zakładów w technologii MBP: 1) system zamkniętych bioreaktorów (tunele, kontenery), 2) technologie pryzmowe w systemach zamkniętych (halowych). Określono średnie zapotrzebowania energii elektrycznej i oleju napędowego na jednostkę przetwarzanych odpadów, scharakteryzowano parametry procesowe instalacji, poziom emisji do powietrza, parametry produktów z instalacji i możliwości ich zagospodarowania, sformułowano szereg działań zmierzających do utrzymania zalecanego standardu technologii MBP.

Konkluzje BAT

Z uwagi na dotychczasową praktykę i brak w krajach członkowskich jednolitego podejścia do egzekwowania wymagań najlepszych dostępnych technik, Komisja Europejska stwierdziła, że niezbędne jest stworzenie instrumentu, który zagwarantuje jednakowe warunki prowadzenia działalności w obszarze emisji przemysłowych. Znowelizowana dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych stanowi, że oprócz dokumentów referencyjnych BAT, które nie mają rangi aktów prawnych, opracowywane będą tzw. konkluzje BAT (ang. BAT conclusions).

Po zatwierdzeniu zostaną one opublikowane i przetłumaczone na wszystkie języki UE. Staną się też podstawą do ustalania warunków pozwoleń zintegrowanych na funkcjonowanie instalacji. W odróżnieniu od dokumentów referencyjnych BAT, konkluzje będą dokumentem obligatoryjnym, a określone w nich parametry emisyjne staną się obligatoryjnymi dla instalacji.

Konkluzje zostaną przygotowane m.in. dla przemysłu przetwarzania odpadów, dla tej części technologii, dla których w odróżnieniu od składowania i termicznego przekształcania odpadów nie określono szczegółowych wymagań technicznych oraz emisyjnych.

Harmonogram przygotowania konkluzji BAT dla przemysłu przetwarzania odpadów ? w tym instalacji mechaniczno-biologicznego ich przetwarzania, fermentacji, produkcji paliwa z odpadów ? przewiduje, że konkluzje wejdą w życie w 2016 r. Część krajów członkowskich poprzez instytucje rządowe i stowarzyszenia branżowe bierze aktywny udział w kształtowaniu konkluzji, zdając sobie sprawę z faktu, że konkluzje decydować będą o preferencjach dla określonych technologii przetwarzania odpadów. Wydaje się, że Polska do takich krajów nie należy i jak zawsze ożywione dyskusje zaczną się po ich opublikowaniu, kiedy nie będzie to już miało większego znaczenia.

Zarządzający instalacjami regionalnymi powinni wziąć pod uwagę zmiany przepisów krajowych, jakie będą musiały zostać dokonane w związku ze znacznie już opóźnionym wdrożeniem Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (dyrektywy IED).

Projekt ustawy Prawo ochrony środowiska, transponującej przepisy dyrektywy IED, został przyjęty przez Radę Ministrów 15 stycznia br. Projekt zmiany Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości znajduje się w fazie uzgodnień. Należy oczekiwać, że zmiana ustawy oraz akty wykonawcze wejdą w życie w 2014 r.

Nowe przepisy wymagają objęcia pozwoleniem zintegrowanym m.in. wszystkich instalacji biologicznego przetwarzania odpadów o przepustowości powyżej 75 Mg/d (średnio, przy założeniu całorocznej pracy, jest to 27 375 Mg/rok). 

 

Pełen zakres instalacji gospodarki odpadami, dla których będą wymagane pozwolenia:

5. Instalacje w gospodarce odpadami:

1) do odzysku lub unieszkodliwiania, z wyjątkiem składowania i termicznego przekształcania, odpadów niebezpiecznych o zdolności przetwarzania ponad 10 ton na dobę,

2) do termicznego przekształcania odpadów:

a) innych niż niebezpieczne o zdolności przetwarzania ponad 3 ton na godzinę,

b) niebezpiecznych o zdolności przetwarzania ponad 10 ton na dobę,

3) dla odpadów innych niż niebezpieczne z wyłączeniem działań realizowanych podczas oczyszczania ścieków komunalnych,

a) do unieszkodliwiania z wyjątkiem składowania i termicznego przekształcania odpadów, o zdolności przetwarzania ponad 50 ton na dobę,

b) do odzysku lub kombinacji odzysku i unieszkodliwiania, o zdolności przetwarzania ponad 75 ton na dobę, z wykorzystaniem następujących działań:

– obróbki biologicznej,

– obróbki wstępnej odpadów przeznaczonych do termicznego przekształcania,

– obróbki żużli i popiołów,

– obróbki w strzępiarkach odpadów metalowych, w tym zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz pojazdów wycofanych z eksploatacji i ich części,

c) do odzysku lub unieszkodliwiania z wykorzystaniem fermentacji beztlenowej o zdolności przetwarzania nie mniejszej niż 100 ton na dobę,

4) do składowania odpadów o zdolności przyjmowania ponad 10 ton odpadów na dobę lub o całkowitej pojemności ponad 25 000 ton z wyjątkiem składowisk odpadów obojętnych lub obiektów unieszkodliwiania odpadów wydobywczych,

5) do magazynowania odpadów niebezpiecznych, w oczekiwaniu na działalność ujęta w punktach 5.1, 5.2, 5.4, 5.6, o całkowitej pojemności ponad 50 ton, z wyłączeniem wstępnego magazynowania odpadów przez ich wytwórcę w miejscu ich wytworzenia,

6) do podziemnego składowania odpadów niebezpiecznych o całkowitej pojemności ponad 50 ton.

 

Instalacje, które zgodnie z przedstawionym zakresem będą objęte obowiązkiem uzyskania pozwolenia zintegrowanego, zostaną zobowiązane do uzyskania pozwolenia do 1 lipca 2015 r. Wynika z tego, że prowadzący te instalacje powinni złożyć wnioski o wydanie pozwolenia zintegrowanego najpóźniej w grudniu 2014 r. (oczywiście jeśli ustawodawca zdoła wprowadzić projektowane przepisy).

Po analizie projektowanych zmian przepisów, w dalszym ciągu niejednoznaczna jest kwestia instalacji MBP, które przy przepustowości części biologicznej poniżej 50 ton na dobę (18 250 ton/rok) wymykają się konieczności uzyskania pozwolenia zintegrowanego, a tym samym nie podlegają wymogowi spełnienia wymagań najlepszych dostępnych technik (a w przyszłości wymagań konkluzji BAT). Ciekawa i uzasadniona wydaje się propozycja przedstawiona w raporcie końcowym II etapu ekspertyzy MBP, przygotowanej na zlecenie GDOŚ (listopad 2013 r.), w której postuluje się objęcie obowiązkiem uzyskania pozwolenia zintegrowanego wszystkich instalacji MBP (bez względu na ich moce przerobowe).
Niezależnie od ostatecznych rozstrzygnięć w tym zakresie, wskutek chaosu, jaki powstał w sektorze mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów, konieczne jest również wypracowanie jednoznacznych wymagań w ramach rozporządzenia o mechaniczno-biologicznym przetwarzaniu zmieszanych odpadów komunalnych. Pozwoli to na egzekwowanie wymogów w ramach procedury oceny oddziaływania na środowisko i decyzji na przetwarzanie odpadów (lub pozwoleń zintegrowanych). Zgodnie z nową ustawą o odpadach, obecnie zarówno warunki pozwoleń zintegrowanych, jak i decyzji na przetwarzanie odpadów dla instalacji regionalnych MBP określane są przez marszałka, co powinno wpływać na podniesienie i ujednolicenie wymagań w odniesieniu do instalacji MBP.