FORUM RECYKILNGU POLEKO 2004

Współczesne opakowania wytwarzane są z różnych materiałów i występują w różnych formach, wynikających z przeznaczenia i funkcji, jaką mają do spełnienia. W 1994 r. Unia Europejska przyjęła znaną dyrektywę dotyczącą opakowań i odpadów opakowaniowych, która ostatnio została zmodyfikowana.
Dyrektywa ta obejmuje wszystkie obszary i aspekty związane z opakowaniami i odpadami z nich powstającymi. W art. 10 dyrektywy stwierdza się, że UE powinna popierać opracowanie norm zawierających kryteria i metodologie prowadzenia analizy cyklu życia (LCA) dla opakowań¹, czyli tzw. ekobilansów. Ekobilans jest instrumentem ochrony środowiska, służącym do oceny ekologicznej produktu, procesu lub firmy. Bilans ekologiczny produktu może być rozpatrywany na dwa sposoby. Pierwszy obejmuje media, z uwzględnieniem czynników wejściowych (input – nośniki energii, materiały, woda) oraz czynników wyjściowych (output – powietrze, ścieki, odpady, hałas), a drugi to cykl życia produktu obejmujący okres od wytworzenia, poprzez wykorzystanie i zużycie, aż do utylizacji (łącznie z uwzględnieniem możliwości recyklingu).
Zgodnie z normami ISO serii 14040, ekobilans powinien obejmować następujące fazy: definicję celu i zakresu, bilans materiałowy (analiza wejść i wyjść), analizę oddziaływań oraz interpretację wyników2,3. Bilanse ekologiczne są szeroko opracowywane dla branży opakowaniowej przez wiele ośrodków, na zlecenie producentów, dystrybutorów lub organizacji ekologicznych².

Analiza porównawcza opakowań do kremów
W niniejszym artykule przedstawione zostaną wyniki analizy porównawczej opakowań do kremów nawilżających dostępnych na polskim rynku. Badaniu zostały poddane cztery opakowania z różnych materiałów i o różnej objętości, a mianowicie: pudełko aluminiowe o objętości 250 ml do kremu Nivea, pudełko z polipropylenu (PP) o objętości 200 ml do kremu Kamill, pudełko z polistyrenu (PS) o objętości 50 ml do kremu Naj oraz słoik szklany o pojemności 50 ml z nakrętką z PS opakowany w kartonik do kremu Kolastyna.
Jednostką funkcjonalną jest opakowanie o objętości 1000 ml. Zatem strumienie odniesienia dla poszczególnych opakowań wynoszą odpowiednio: 4, 5, 20 i 20. Analiza została przeprowadzona za pomocą programu SimaPro metodą Eco-indicator 99. Wszystkie dane niezbędne do przeprowadzenia obliczeń pochodzą z bazy danych systemu SimaPro, dlatego są one obarczone pewnym stopniem niepewności.
Badanie opakowań do kremów pielęgnacyjnych przeprowadzono pod kątem takich kategorii wpływu, jak: obecność czynników rakotwórczych, zaburzenia oddechowe powodowane substancjami organicznymi, zaburzenia oddechowe powodowane substancjami nieorganicznymi, zmiana klimatu, niszczenie warstwy ozonowej, toksyczność, zakwaszenie, eutrofizacja, wykorzystanie powierzchni, wykorzystanie minerałów oraz wykorzystanie paliw kopalnych.
Na wyniki wskaźników w danej kategorii wpływu składają się wyniki poszczególnych etapów wytwarzania danego opakowania. Każdy z materiałów użytych do produkcji oraz procesy uzyskiwania energii powodują określony wpływ na środowisko naturalne. Po dokonaniu cięć, czyli po odrzuceniu wyników o niższej wartości niż 0,10% uzyskane wyniki przedstawiono na rys. 1.

Rys. 1. Wyniki kategorii wpływu dla poszczególnych opakowań

Wynika z niego, że dla opakowania do kremu Kamill (z polipropylenu) największy wskaźnik wpływu mają takie kategorie, jak: paliwa kopalne (77%) i zaburzenia oddechowe powodowane substancjami nieorganicznymi (16%). Wyniki pozostałych kategorii mają znikomy wpływ na oddziaływanie środowiskowe tego opakowania. W kategorii wpływu – wykorzystanie paliw kopalnych największy udział ma produkcja polipropylenu, która stanowi aż 97% całego wyniku w tej kategorii. Pozostałe 3% są udziałem produkcji folii aluminiowej. W kategorii wpływu – zaburzenia oddechowe powodowane przez substancje nieorganiczne produkcja PP stanowi 90%, natomiast produkcja folii aluminiowej 10% wyniku.
Przy produkcji opakowania aluminiowego do kremu Nivea wpływ na środowisko naturalne rozkłada się na wiele kategorii. W kategorii wykorzystanie paliw kopalnych jest to 22,2 mPt, co stanowi 41% udziału w całkowitym wyniku. Kolejne, co do wielkości wskaźnika, są kategorie: zaburzenia oddechowe powodowane substancjami nieorganicznymi (28%) i zmiany klimatu (11%). Nie bez znaczenia pozostaje także wykorzystanie minerałów, terenu oraz czynnik rakotwórczy.
Opakowanie do kremu Naj składa się z pudełka i nakrętki wykonanych z PS oraz z zabezpieczającej folii aluminiowej. W przypadku opakowań z PS największe znaczenie środowiskowe ma zużycie paliw kopalnych (216 mPt, czyli 78%). Natomiast 14% wpływu przypisuje się kategorii zaburzenia oddechowe u ludzi. Pozostałe wyniki należą do kategorii: zmiany klimatu, zakwaszenie, eutrofizacja i pozostałych. Proces produkcji PS zdominował wyniki zarówno w kategorii paliw kopalnych, jak i efektu oddechowego wywołanego substancjami nieorganicznymi, gdzie uzyskano wyniki na poziomie 99% i 98%. Udział produkcji aluminium wyniół 2%.
Opakowanie kremu Kolastyna jest najbardziej zróżnicowane ze wszystkich badanych opakowań. Składa się ze słoiczka szklanego, nakrętki z PS z wkładką ze spienionego polietylenu, ochronnej folii aluminiowej a całość opakowana jest w pudełko tekturowe. Procentowy rozkład kategorii wpływu jest podobny jak przy innych opakowaniach. Również tutaj dominuje wykorzystanie paliw kopalnych (58%) a zaraz za nim zaburzenia oddechowe powodowane substancjami nieorganicznymi (21%). Na trzecim miejscu znalazła się toksyczność, osiągając 10% całkowitego udziału w wyniku końcowym. Produkcja szkła jest czynnikiem, który ma największy udział we wszystkich kategoriach wpływu. Wynika to z ogromnej przewagi masowej pojemnika szklanego. Jednak w przypadku kategorii wpływu paliwa kopalne, gdzie produkcja szkła osiąga 56%, duże znaczenie ma także produkcja PS, o czym świadczy aż 29% ogólnego wyniku. Produkcja papieru, stosowanego jako opakowanie zewnętrzne, także nie pozostaje bez znaczenia w tej kategorii (13%). Jedyną kategorią wpływu niemal całkowicie zdominowaną przez proces produkcji szkła jest toksyczność. Jego udział w całkowitym wyniku wynosi aż 99%. Pozostały 1% należy do procesu produkcji papieru.

Kategorie szkód
W metodzie Ekowskaźnikow 99 kategorie wpływu o podobnym oddziaływaniu łączą się w trzy kategorie szkody: ludzkie zdrowie, jakość ekosystemu i zasoby. Do kategorii szkody ludzkie zdrowie należą: czynniki rakotwórcze, zaburzenia oddechowe powodowane substancjami organicznymi i nieorganicznymi, zmiany klimatu i niszczenie warstwy ozonowej. W skład jakości ekosystemu wchodzą: toksyczność, wykorzystanie terenu, eutrofizacja i zakwaszenie. Natomiast wykorzystanie minerałów i paliw kopalnych to składowe kategorii szkody – zasoby. Rysunek 2 przedstawia udział kategorii szkód związanych z poszczególnymi opakowaniami.

Rys. 2. Kategorie szkody dla poszczególnych opakowań

Dla wszystkich systemów opakowań największe szkody są ponoszone w kategorii zasoby. Na te wyniki wpływ ma zapewne wysokie zużycie paliw kopalnych używanych do produkcji wszystkich materiałów opakowaniowych. W przypadku opakowania z PS (Naj) wartość tej kategorii wynosi aż 216 mPt, podczas gdy dla ludzkiego zdrowia – 51,4 mPt, a dla jakości ekosystemu zaledwie 7,14 mPt. W kategorii jakość ekosystemu najwyższą wartość ma opakowanie złożone do kremu Kolastyna, którego głównym składnikiem jest szkło. Materiał ten wyróżnia się także w kategorii ludzkie zdrowie, osiągając największą wartość ze wszystkich opakowań. Opakowanie z PP (Kamill) największą wartość ma dla kategorii zasoby (32,9 mPt). Ten materiał opakowaniowy wykazuje najniższą wartość dla kategorii jakość ekosystemu. Opakowanie aluminiowe do kremu Nivea wykazuje zbliżone wartości w dwóch kategoriach: zasobów i zdrowia ludzkiego (26 i 24 mPt).

Wnioski
Wysoki udział opakowania do kremu Kolastyna w kategorii szkody jakość ekosystemu wynika z dużej liczby komponentów tego opakowania. Opakowanie to wykazuje również największą toksyczność ekologiczną, co ma związek z produkcją szkła. Opakowanie aluminiowe wykazuje wpływy w największej ilości kategorii, co ma niewątpliwie związek ze skomplikowanym procesem produkcji samego aluminium. Zarówno pod względem kategorii wpływów, jak i kategorii szkody opakowania z tworzyw sztucznych (PP i PS) mają podobne wyniki, niższe od wyników dla opakowań z innych materiałów.

Źródła
  1. CEN Report Cr 13910 Packaging – Report on criteria and methodologies for life cycle analysis of packaging.
  2. Podsiadłowska A., Foltynowicz Z.: Ocena cyklu życia (Life Cycle Assessment – LCA). [W:] Urbaniak W. (red.): Odpady i opakowania – nowe regulacje i obowiązki. Wydawnictwo FORUM. Poznań 2002.
  3. Podsiadłowska A., Foltynowicz Z.: Ocena Cyklu Życia (LCA). Nowa metoda szacowania ekologicznych skutków działalności gospodarczej. „Recykling” 9/2002.

Weronika Borowska
dr inż. Anna Lewandowska
dr hab. prof. Zenon Foltynowicz
Wydział Towaroznawstwa
Akademia Ekonomiczna, Poznań