Problemy branży odpadowej znane są wszystkim i wielokrotnie były opisywane, również w „Recyklingu”, chociaż, co oczywiste, przyczyny niezadowalającego stanu systemu oraz recepty na uzdrowienie są często różne.
Na łamach „Recyklingu” rozpoczęła się dyskusja o niezbędnych zmianach w przepisach polskiego prawa regulującego rynek odpadów zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Niewątpliwym zaproszeniem do prezentacji poglądów i zgłaszania propozycji był artykuł ministra Piotra Woźniaka („Recyklingu” 6/2012).
Jako przedsiębiorcy działający na rynku gospodarki odpadami ZSEE: zbierający, przetwarzający czy prowadzący procesy odzysku i recyklingu, postawiliśmy sobie niezwykle trudne zadanie wypracowania i prezentacji maksymalnie zobiektywizowanego stanowiska praktyków w kontekście prac nad transpozycją nowej dyrektywy do polskiego prawa.

Odpowiedzialność producenta
W sposób jednoznaczny znowelizowana dyrektywa odpowiedzialnym za organizowanie i finansowanie systemu zbiórki, przetwarzania, odzysku, recyklingu i unieszkodliwiania ZSEE czyni producenta, pozostawiając mu możliwość podjęcia decyzji w przedmiocie wypełnienia tego obowiązku indywidualnie czy poprzez przyłączenie się do systemy zbiorowego, (art.12 dyrektywy). Nie ma w prawie europejskim możliwości „sprzedaży odpowiedzialności”, a taka forma jest obecna w ustawie o ZSEE (na rzecz organizacji odzysku ZSEE).
W relacji wprowadzający – organizacja odzysku – postulujemy tylko prowadzenie spraw na zlecenie, w imieniu i na rzecz (przystąpienie do zbiorowego systemu), a nie przeniesienie odpowiedzialności. Propozycja ta jest najważniejsza i fundamentalna dla prawidłowego z punktu widzenia ostatecznego interesu państwa i konsumenta – określenia relacji, praw i obowiązków oraz zasad finansowania systemu ZSEE.
Stosowanie zasady rozszerzonej odpowiedzialności producenta za system gospodarowania odpadami, które powstają w wyniku wprowadzania na rynek produktów, powinno spowodować prawdziwe, a nie jedynie deklaratywne zainteresowanie jakością systemu zbierania i przetwarzania, poprawnością procesów oraz faktycznym przystąpieniem i uczestnictwem w zbiorowym systemie ZSEE. W ten sposób organizacje odzysku zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego mogłyby konkurować ze sobą nie tylko ceną usługi, lecz stabilnością i gwarancją stosowania standardów w poszczególnych elementach systemu czy społecznym odbiorem i skutecznością prowadzonych kampanii edukacyjnych.

Standardy
Istotne i oczywiste jest przyjęcie dla poszczególnych elementów systemu ZSEE standardów, zgodnie z wytycznymi KE. Jednak dla wyrównania warunków dla poszczególnych członków wspólnoty przyjęto regulacje przejściowe i okresy dostosowawcze. Analogiczne rozwiązanie proponujemy przyjąć w polskiej transpozycji przepisów dyrektywy. Poprzez stworzenie harmonogramu ich wprowadzania należy umożliwić poszczególnym uczestnikom systemu (zwłaszcza firmom z segmentu MSP), przeprowadzenie procesu dostosowawczego w zakresie stosowania rozwiązań organizacyjnych i technologicznych w procesach przetwarzania, odzysku i recyklingu. Niejako w ramach tego postulatu proponujemy przyjęcie w standardach dla specjalistycznych instalacji przetwarzających powyżej 10 Mg rocznie niebezpiecznych odpadów ZSEE danego rodzaju (16 02 11, 20 01 23 – linia przetwarzania chłodnictwa, 16 02 13, 20 01 35 – linia przetwarzania CRT, LCD, PLASMA, 16 02 13, 20 01 21 – źródła światła) obowiązku uzyskania pozwolenia zintegrowanego.
Postulujemy również wprowadzenie możliwości/obowiązku przekazania niebezpiecznych odpadów ZSEE do specjalistycznej instalacji dysponującej pozwoleniem zintegrowanym. Wraz ze wdrożeniem standardów w zakresie procesowym i organizacyjnym trzeba wprowadzić „standard finansowy” w zakresie opracowania metodologii wyliczania i ogłaszania (np. przez izbę obrachunkową odpadów ZSEE), dla 1 Mg odpadów ZSEE współczynnika minimalnego kosztu zbiórki, przetwarzania, zapewnienia poziomu odzysku i recyklingu dla poszczególnych grup odpadowych.
Chcemy też zobowiązania przepisami prawa organizacji odzysku do okresowego (rocznego) informowania (np. GIOŚ, Izby obrachunkowej itp.), w formie sprawozdania o wysokości wpływów pozyskanych od wprowadzających, przeznaczonych na realizację obowiązków określonych w przepisach ustawy o ZSEE i sposobie ich wydatkowania. Ze sprawozdania jasno ma wynikać, jaki procent wpływów przeznaczonych, zgodnie z intencją ustawodawcy na finansowanie systemu, rzeczywiście wydatkowano na ten cel. W efekcie regulacje te powinny stopniowo doprowadzić do osiągnięcia standardów technicznych i organizacyjnych, umożliwiając stworzenie perspektywy inwestycyjnej – chodzi o planowanie zwrotu z inwestycji w instalacje przetwarzania i recyklingu odpadów ZSEE oraz stopniową eliminację z rynku uczestników „przypadkowych”, zwabionych perspektywą szybkiego zysku przy minimalnych inwestycjach.

Dla profesjonalistów
Istotne jest rozszerzenie odpowiedzialności w zakresie organizowania i finansowania systemu ZSEE (obowiązek osiągania poziomów zbiórki oraz odzysku i recyklingu) na wszystkie podmioty, niezależnie od tego, czy wprowadzają sprzęt przeznaczony dla gospodarstw domowych, czy nie. Nieprecyzyjne reguły są przyczyną rozwoju „szarej strefy” w tym obszarze.
Ważne jest uproszczenie ewidencji i kontroli systemu oraz zwiększenie jego efektywności poprzez deregulację. Proponujemy więc zastąpienie części dotychczasowych zbierających „prowadzącymi punkt odbioru ZSEE”, którzy mogliby realizować zbiórkę ZSEE w miejscach zgłoszonych do ewidencji prowadzonej przez burmistrzów, prezydentów czy wójtów (jak dotychczas). Jednak warunkiem jej prowadzenia byłoby posiadanie ważnej umowy z zakładem przetwarzania na dostarczenie pojemników do zbiórki „u źródła” oraz odbiór zebranego ZSEE. Skutkiem tego byłby brak obowiązków ewidencyjnych i raportowych GIOŚ dla sklepów, aptek, serwisów itp., a przez to uproszczenie systemu i umożliwienie jego lepszej kontroli. Obowiązki rejestracyjne i sprawozdawcze dotyczyłyby tylko profesjonalnych podmiotów, posiadających odpowiednią decyzję w zakresie gospodarowania odpadami oraz wpis do odpowiedniego rejestru.
Ponadto proponujemy zniesienie obowiązku rejestracji oraz raportowania dla „recyklerów” oraz podmiotów prowadzących inne niż recykling procesy odzysku. Ma to służyć osiągnięciu większej deregulacji rynku, podniesieniu konkurencyjności, podniesieniu poziomu faktycznego recyklingu przez zwiększenie ilości i różnorodności podmiotów zajmujących się recyklingiem (weryfikacja poziomów odzysku i recyklingu odbywałaby się na podstawie ewidencji gospodarowania odpadami zakładu przetwarzania, podobnie jak w ustawie o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji).

Regulacje i kary
Proponujemy wprowadzenie „regulatora” – izby obrachunkowej dla podmiotów zarejestrowanych w systemie ZSEE. Jej zadania obejmowałyby: rejestrację obrotu odpadami w rynku ZSEE, opracowywanie minimalnych wskaźników kosztowych dla standardów, inicjowanie i wspieranie prac badawczych w zakresie stosowania najlepszych technik, wspieranie odzysku i recyklingu surowcowego oraz materiałowego.
Ponadto konieczne wydaje się wprowadzenie precyzyjnych regulacji oraz adekwatnych i odstraszających kar dotyczących absolutnego zakazu zbierania odpadów ZSEE w punktach skupu złomu (kara administracyjna, włącznie z możliwością uchylenia decyzji odpadowej).
a także ustanowienie absolutnego zakazu pozostawiania poza punktami odbioru lub zbierania odpadów ZSEE (jako wykroczenie przeciwko środowisku – zmiana w Kodeksie wykroczeń).
Oczekujemy zakazu demontażu poza zakładami przetwarzania pod karą (adekwatną i odstraszającą), określoną w Kodeksie karnym i uznanie tego za przestępstwo przeciwko środowisku, ścigane z urzędu (odpowiednia zmiana w Kodeksie karnym oraz ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych) oraz adekwatną karą administracyjną w przypadku uporczywego naruszania zakazu nielegalnego demontażu wraz z możliwością uchylenia decyzji w zakresie gospodarki odpadami (jeżeli przestępstwo dotyczy przedsiębiorcy posiadającego decyzję w zakresie gospodarowania odpadami).
Precyzyjne określenie penalizacji czynów:
– zaśmiecania środowiska odpadami niebezpiecznymi – Kodeks wykroczeń,
– nielegalnego zbierania (obrotu odpadami) – Kodeks wykroczeń,
– nielegalnego demontażu i deponowania odpadów niebezpiecznych w środowisku – Kodeks karny, ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Ujęcie tego w podstawowych przepisach Prawa karnego oraz administracyjnego, z groźbą uchylenia decyzji w zakresie gospodarki odpadami, powinno przyczynić się do zwiększenia strumienia odpadów rejestrowanych i przetwarzanych w specjalistycznych instalacjach z poszanowaniem przepisów ochrony środowiska oraz do poprawy standardów przetwarzania i poziomu recyklingu odpadowego.
W przypadku braku uregulowania w zakresie likwidacji rejestracji i sprawozdawczości przez recyklerów proponujemy doprecyzowanie regulacji umożliwiającej faktyczne zaliczenie do osiągnięcia poziomu odzysku i recyklingu w danym roku odpadów przyjętych do zakładu przetwarzania do końca roku, lecz przekazanych przez zakład przetwarzania do recyklera do 15 lutego następnego roku (art. 50, ust. 1a pkt 2 ustawy).
Jako procedurę porządkującą traktujemy wydłużenie o 10 dni kalendarzowych terminów składania raportów przez poszczególnych uczestników systemu do GIOŚ za I półrocze, gdyż po 30 czerwca jest tylko 10 dni na wysłanie wniosku do recyklera i wystawienie przez niego potwierdzenia DPR. Na rozliczenie roku, co jest szczególnie istotne z punktu widzenia rozliczenia poziomów odzysku i recyklingu, przewidziano dla recyklera – 60 dni – czas do końca lutego. W pierwszym półroczu dane te są tylko cząstkowe, więc z pewnością bez szkody dla statystyki i kontroli przejrzystości systemu można przesunąć terminy raportowania o 10 dni, bo służą przede wszystkim jako „suma kontrolna”.

Wspieranie innowacyjności
W polskim systemie ZSEE brakuje nowoczesnych, innowacyjnych technologii, zaawansowanych badań w zakresie odzysku i recyklingu surowcowego w ZSEE oraz specjalistycznej, polskiej produkcji instalacji do przetwarzania odpadów ZSEE. Mając to na względzie, proponujemy określenie obowiązkowych wydatków dla wprowadzających w wysokości 0,1% przychodu lub 5% przychodów w przypadku organizacji odzysku na finansowanie rozwoju technologii, upowszechniania wiedzy i stosowania najlepszych praktyk, badań oraz projektów.
Do zwiększonej aktywności w zakresie wspierania wdrażania innowacyjnych technologii, badań i unowocześniania procesów odzysku i recyklingu zobowiązuje sytuacja na światowym rynku surowcowym i perspektywy na przyszłość. Szczególnego znaczenia tej problematyce nadaje, przyjęty 29 lutego 2012 r. „Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – zapewnienie dostępności surowców dla przyszłego dobrobytu Europy – projekt europejskiego partnerstwa innowacji w dziedzinie surowców”. Zagadnienie łączenia ochrony środowiska z nowoczesnymi i innowacyjnymi metodami odzysku i recyklingu, podkreślane wielokrotnie zarówno przez przedstawicieli rządu, jak i parlamentu, jest szczególnie istotne w przypadku odpadów ZSEE, gdyż w ich składzie odpadowym znajduje się wiele istotnych z punktu widzenia surowcowego pierwiastków (np. ziem rzadkich), a w kraju brakuje procedur identyfikacji, rodzimych technologii do ich odzysku, oraz instalacji do przemysłowej eksploatacji „surowców z odpadów”.
Dotychczas wiele wartościowych surowców czy nawet deficytowych, o charakterze strategicznym, zawartych w odpadach ZSEE, trafia w postaci „prostego złomu” wprost do hut, a pozostała część, wkutek braku w kraju specjalistycznych i innowacyjnych technologii oraz instalacji, eksportowana jest do zakładów poza Polską.
Stowarzyszenie GPP Ekologia, chcąc aktywnie wspierać zrównoważony system gospodarowania ZSEE, oczekuje przygotowania w toku prac nad transpozycją i nowelizacją ustawy o ZSEE efektywnych i funcjonalnych reguł oraz określenia przyszłości systemu, która zapewni prowadzenie inwestycji w nowoczesne i innowacyjne procesy odzysku oraz recyklingu.

Witold Chemperek, członek zarządu, Stowarzyszenie GPP Ekologia, Warszawa