Efektywne gospodarowanie zasobami budowlanymi – tworzenie sieci
„Podstawową cechą żywych organizmów jest tendencja do zespalania się, łączenia, życia wewnątrz innych organizmów, współdziałania. Nie ma istot prawdziwie samotnych. Wszystkie stworzenia są w pewnym sensie związane z całą resztą i od niej zależne”1.
Jak zauważa z dozą cynizmu Alvin Tofler, cywilizacja przemysłowa nie pozostawiła między ludźmi żadnej innej więzi prócz nagiego interesu, prócz wyzutej z wszelkiego sentymentu zapłaty gotówką2. Nasza kultura kreuje pewien rodzaj izolacjonizmu, indywidualnego kumulowania dóbr i bogactwa w obrębie niewielkich, współczesnych rodzin nuklearnych. Pragniemy prywatnych domów, prywatnych środków transportu, prywatnych pralni, samoobsługowych sklepów i korzystamy z nich na co dzień. Wysoki poziom rozwoju techniki sprawia, że wydaje się to dla człowieka koniecznością, elementarną potrzebą. Taka postawa panuje nawet w sferze rodzinnego życia. Każdy członek rodziny winien mieć oddzielny pokój, oddzielny samochód, a nawet – jeśli to możliwe – oddzielny telewizor i telefon. Ciągle i coraz bardziej poszukujemy prywatności. W miarę zaspokajania tej potrzeby czujemy się jednak coraz bardziej samotni i wyalienowani3. Na naszych oczach pojawia się cywilizacja postindustrialna, następuje odmasowienie i decentralizacja procesów produkcji, odmasowienie środków przekazu prowadzi do odmasowienia umysłów ludzkich, osobowości i całej kultury, a także do większej różnorodności. Rozpad społeczeństwa masowego, chociaż zwiastuje każdemu człowiekowi znacznie większe szanse własnej realizacji, wywołuje – przynajmniej na razie – powszechną chorobę izolacji. Jeżeli nowe społeczeństwo postindustrialne chce uniknąć niewrażliwości i chłodu, musi odbudować i przywrócić poczucie wspólnoty2. Wspólnota to tworzenie więzi i systemu powiązań, to wzajemne oddziaływanie poszczególnych elementów systemu, umożliwienie przepływu informacji i interakcja. W dobie telekomunikacji obserwujemy gwałtowny rozwój sieci informatycznej. Funkcjonujące infostrady internetowe swoją siecią obejmują już prawie wszystkie zakątki świata. W wielu przypadkach telekomunikacja eliminuje potrzebę fizycznego przemieszczania się czy transportu.
Składy wtórnych materiałów budowlanych
W aspekcie gospodarowania odpadami dostęp do internetowych baz danych, dotyczących klasyfikacji odpadów, zgromadzonych w różnych miejscach zasobów i oferowanych odzyskanych produktów, komponentów lub podzespołów, staje się znakomitym źródłem informacji oraz efektywnym sposobem pozyskiwania materiałów z wtórnego obiegu. Zorganizowane w sieci pozyskiwanie materiałów budowlanych dla sektora budownictwa jest ogromnym potencjałem, umożliwiającym obniżenie kosztów inwestycyjnych i zmniejszenie skali oddziaływania na środowisko naturalne. Materiały z wtórnego obiegu nie tylko zasilają place budów dostępnego i taniego budownictwa komunalnego w wielu krajach zachodnich, ale także są poszukiwane przez zamożnych inwestorów, często ze względu na swą niepowtarzalność oraz wysoką jakość wyrobu. Ponieważ składy materiałów wtórnych nie oferują na ogół masowej sprzedaży, lecz produkty jednostkowe lub asortyment w ograniczonych ilościach, w celu zwiększenia efektywności działania i lepszych skutków finansowych niezbędne jest funkcjonowanie w regionalnej lub krajowej sieci. Dla przykładu Happy Harry`s Used Building Materials z siedzibą w Winnipeg prowadzi w całej Kanadzie 11 składów z używanymi materiałami budowlanymi. Działając w ramach krajowej sieci The Salvage Network i korzystając z przepływu i wymiany informacji pomiędzy podobnymi składami działającymi w całym kraju, firma łatwiej dociera z wtórnymi produktami do klientów. The Salvage Network, stosując strategie reklamowe i marketingowe, promuje przeprowadzanie renowacji zamiast wyburzeń (Adaptive Reuse Conversions – ARC`s) oraz propaguje „starannie planowane dekonstrukcje” likwidowanych obiektów. Wśród firm wykonawczych prowadzone są akcje edukacyjne mówiące o korzyściach recyklingu, przez co powiększa się rynek wtórnych materiałów budowlanych. Podobna struktura organizacyjna funkcjonuje w Austrii, gdzie w 1999 r. działało 60 firm zajmujących się pozyskiwaniem wtórnych materiałów budowlanych i ich przetwarzaniem. W sumie czynnych było ok. 100 składów wtórnych materiałów budowlanych. Obok stacjonarnych centrów recyklingu funkcjonują również mobilne punkty pozyskiwania komponentów i materiałów. Dodatkowo powołano centra informacyjne (Recycling Borse Bau – RBB), w których za pomocą połączeń internetowych można uzyskać informację o dostępnych materiałach budowlanych z odzysku. Intencją działania centrów jest próba zaspokojenia popytu i podaży, dlatego kierują one swoją ofertę nie tylko do firm budowlanych, firm przetwarzających odpady i administratorów budynków, ale również do architektów, inżynierów czy firm konsultingowych4.
Bazy danych
Również w Szwajcarii, w Bazylei, wprowadzono interesujący projekt pozyskiwania odpadów budowlanych. W 1995 r. założono Biuro Wymiany Komponentów Budowlanych (Bauteilbörse), które zajmuje się rejestracją i przetwarzaniem danych dotyczących pozyskiwania materiałów budowlanych bezpośrednio z placu budowy. Niektóre materiały nie są nawet zwożone do składowiska – zmiana właściciela, dzięki informacji z bazy danych Biura Wymiany, następuje na placu budowy. Pozyskane i przewiezione do składu elementy budowlane poddawane są renowacji i naprawom, by później trafić do magazynu ekspozycyjnego Biura. Interesujące produkty w formie opisowej i zdjęciowej, po uprzednim skatalogowaniu, prezentowane są również w „magazynie wirtualnym”, na firmowych stronach internetowych. Biuro poleca też usługi współpracujących rzemieślników oraz projektantów, w celu właściwego wbudowania wybranych komponentów. Od 1996 r. funkcjonuje krajowa sieć podobnych punktów wymiany materiałów budowlanych (Verein BauteilNETZ Schweiz), koordynująca prace oraz prowadzone usługi, utrzymująca centralną bazę danych dotyczącą rynku wtórnych materiałów budowlanych. Wymienione przykłady uwidaczniają ogromne możliwości ograniczania składowania odpadów budowlanych na wysypiskach śmieci, jednocześnie ukazując potencjał zmniejszenia zużycia energii związanej z transportem śmieci lub produkcją nowych materiałów.
W celu stworzenia efektywnie działającego systemu gospodarowania zasobami istotne jest oparcie się na mechanizmach motywujących ludzi do czynnego udziału w minimalizacji powstawania odpadów. Przykładowo, w zastanych strukturach mieszkalnych lub w planowanych, nowych zespołach mieszkaniowych należy zwrócić uwagę na aspekt ich utrzymania, użytkowania i eksploatacji. Należy projektować z myślą o długotrwałej eksploatacji mieszkań, zarówno w kontekście materii wbudowanej w strukturę mieszkalną, jak i systemów usuwania bieżących odpadów bytowych, powstających w trakcie użytkowania. W tym kontekście koncentracja jedynie na technicznych, materialnych aspektach sprawy jest niepełnym rozwiązaniem problemu. Zastosowanie w mieszkaniach trwałych rozwiązań materiałowych czy stworzenie wspaniałego technologicznie systemu zbiorki odpadów nie gwarantuje sprawności i efektywności gospodarowania odpadami. Rozwiązania techniczne stanowią rodzaj „hardware” systemu, bardziej lub mniej udanego wyposażenia. Aby urządzenia i wyposażenie mogły wydajnie funkcjonować, potrzebny jest „software”: program – organizacja i zarządzanie systemem gospodarowania odpadami czy szeroko rozumianymi zasobami. Istotny jest czynnik ludzki, mentalność i nastawienie użytkowników systemu. Jednym z programów wyzwalającym spontaniczne działania między ludźmi jest tworzenie mniej lub bardziej formalnych powiązań na poziomie lokalnym.
Lokalny System Handlu Wymiennego
Przykładowo rodzajem lokalnej sieci, w której przepływ informacji umożliwia efektywne zaspokojenie naszych potrzeb, ograniczając powstawanie produktów niepotrzebnych a w konsekwencji minimalizując generowanie ilości odpadów, jest system LETS (Local Exchange Trade System). Lokalny System Handlu Wymiennego (LETS) to samoregulująca się sieć powiązań lokalnych, umożliwiająca jej członkom, w oparciu o zarządzanie własną, umowną walutą, dokonywanie bezgotówkowych transakcji wymiany produktów i usług. LETS nie zastępuje powszechnego systemu monetarnego, jedynie funkcjonuje równolegle do niego. W zasadzie opiera się on na kolekcjonowaniu punktów bonusowych, przyznawanych za oferowaną usługę lub towar, publikowanych w lokalnej gazetce lub dostępnych w sieci komputerowej (np. w Portsmouth umowną jednostką monetarną jest Wells – od nazwiska pisarza H.G. Wellsa, autora „Wojny światów”, natomiast w Zachodniej Australii w Armadale operowaną jednostką jest Profit). LETS funkcjonuje jako organizacja typu non profit, posiadająca własny, lokalnie ustanawiany statut oraz zarządcę lub agencję gromadzącą dane o transakcjach, które później są publikowane i rozprowadzane wśród członków. Po wykupieniu rocznego abonamentu (dość symboliczna kwota na pokrycie kosztów funkcjonowania systemu i dystrybucji informacji) każdy członek dostaje indywidualne konto oraz zaopatrzony zostaje w kartę umożliwiającą dokonywanie transakcji. Karta zawiera listę pogrupowanych rodzajów usług i produktów. Do bazy danych systemu wysyła się informację o produktach lub usługach, na które mamy zapotrzebowanie (ewentualnie określając ilość punktów „bonusowych”, jakie możemy przyznać za spełnienie naszego zapotrzebowania) oraz informację o produktach i usługach, jakie możemy zaoferować lokalnej społeczności, również określając, jaką ilość punktów pragniemy otrzymać w wyniku danej transakcji. Zebrane informacje o ofertach oraz dokonanych transakcjach publikowane są cyklicznie.
Dla przykładu „Working & District LETS” w Portsmouth, założony w 1995 r., już w 1998 r. oferował ponad 300 różnych produktów oraz usług przy ilości 60 członków. W Wielkiej Brytanii szacuje się, że funkcjonuje ponad 400 lokalnych grup w systemie LETS5. Omawiany system jest dobrym i efektywnym sposobem kreowania zatrudnienia oraz motywuje lokalną społeczność do bliższych kontaktów i wymiany informacji, a przy tym jej wiedza i bogactwo zostaje efektywnie wykorzystana. Wiele usług, które nie mieszczą się w konwencji standardowej działalności gospodarczej, może pojawić się w systemie. Pieczenie ciasta, naprawa sprzętu domowego, remonty mieszkań, szycie i naprawa odzieży mogą być ofertą świadczoną sporadycznie przez sąsiadów w obrębie lokalnej społeczności. Różne osoby mogą przypisywać różną wartość do tej samej usługi lub rzeczy. To, co dla jednych jest zbędne i nieprzydatne, czyli potencjalne odpady, dla innych może stać się cennym, użytecznym dobrem. Tak więc system LETS służy wymianie informacji oraz rejestruje rodzaj świadczonych usług, zwiększając użyteczność wielu produktów w wyniku umożliwienia zmiany ich właściciela.
W taki sposób promowana jest ekonomia lokalna, zostaje wsparta zasada kupowania lokalnych produktów, a wiele dóbr i usług można nabyć taniej niż za konwencjonalne pieniądze. LETS sprzyja budowaniu poczucia wspólnoty w obrębie społeczności lokalnej, tworząc pewnego rodzaju alternatywę dla społeczeństwa marnotrawiącego.
Idea wspólnego zamieszkania
Inną formą organizacyjną, ułatwiającą m.in. funkcjonowanie systemu gospodarowania odpadami i ograniczającą zużycie zasobów jest cohousing. W 1964 r. duński architekt Jan Gudmand-Hoyer przedstawił ideę wspólnego zamieszkiwania – cohousing (dun. bofoellesskaber – niesłusznie myloną z tzw. domami – komunami), która w latach 70. szeroko rozwinęła się w Danii. Jest to połączenie formuły autonomicznych, niezależnych mieszkań z zaletami mieszkania we wspólnocie. Mieszkańcy posiadają swoje własne, w pełni wyposażone domy, lecz oprócz tego korzystają z integrującego mieszkańców obiektu, zwanego „wspólnym domem”, w którym najczęściej funkcjonuje wspólna pralnia, pokój zabaw dla dzieci lub nawet świetlica, gdzie wspólnie spożywane są posiłki lub odbywają się towarzyskie uroczystości osiedlowe. Wielkość osiedla – osady jest ograniczona do skali 15 – 30 gospodarstw domowych (ok. 100 mieszkańców). Zasadą powstawania takiej wspólnoty jest partycypacja mieszkańców w procesie projektowania osady oraz później dzielenie odpowiedzialności za jej utrzymanie i eksploatację. Układ osiedla zachęca do przypadkowych interakcji pomiędzy sąsiadami, wzmacniając poczucie wspólnoty. Przykładem dobrze funkcjonującego zespołu mieszkaniowego typu cohousing jest osada Sun and Wind w Beder – niewielkiej miejscowości w okolicy Aarhus w Danii. W 1988 r. w Danii funkcjonowało ponad 120 wspólnot mieszkaniowych typu cohousing i notowano dalszy ich rozwój. W Stanach Zjednoczonych w 1997 r. funkcjonowało 25 takich wspólnot, natomiast dalsze 150 było na etapie projektowania lub realizacji6.
Współgranie planowanych budynków z otaczającym środowiskiem naturalnym, stosowanie ekologicznych materiałów budowlanych i energooszczędnych technik, wyczucie ducha miejsca i stworzenie warunków dla przyjaznych stosunków międzyludzkich to maksyma propagowana przez biuro projektowe The CoHousing Company. Firma prowadzona przez architektów Kathryn McCamant i Charlesa Durretta, promujących nowy styl życia, współpracujących z przyszłymi mieszkańcami oraz wykonawcami budowlanymi, jest czołową firmą amerykańską zajmującą się projektowaniem osiedli typu cohousing7 (patrz ramka).
Osady typu cohousing przynoszą korzyści dla środowiska naturalnego, ponieważ redukują zużycie zasobów, materiałów i energii, wzmacniają poczucie bezpieczeństwa mieszkańców, budując poczucie wspólnoty, służą międzypokoleniowej wymianie informacji i ułatwiają recyrkulację towarów. Układ urbanistyczny takich osad, ze względu na gniazdową formę zabudowy, umożliwia uzyskanie dużej, akceptowanej społecznie gęstości zabudowy. Określona skala ilości mieszkańców pozwala na wypełnianie przestrzeni zurbanizowanych na zasadzie budownictwa plombowego lub adaptacji budynków już istniejących, niekoniecznie mieszkalnych (np. magazynów, budynków koszarowych czy budynków oświaty).
Zalety tworzenia sieci
Reasumując – w kontekście gospodarowania odpadami zarówno w skali lokalnej (cohousing, LETS), jak i w skali regionalnej lub krajowej (The Salvage Network – Kanada, Green City – Dania) tworzenie sieci ułatwia przepływ informacji o różnorodnych produktach, dobrach materialnych i niematerialnych oraz odpadach jako potencjalnych surowcach budowlanych, a także ułatwia działania marketingowe i służy wymianie doświadczeń.
Ponadto tworzenie sieci sprzyja powstawaniu rynku, w tym wypadku rynku materiałów budowlanych i produktów wtórnego obiegu oraz usług z nimi związanych.
Sieć zwiększa grupę potencjalnych użytkowników produktów, przedłużając cykl życiowy takiego produktu lub jego komponentów. W sektorze budownictwa mieszkaniowego wiele elementów budynku lub wyposażenia mieszkań może być znacznie dłużej i efektywniej użytkowanych przez zmieniających się właścicieli.
Sieć sankcjonuje powiązania formalne i nieformalne między ludźmi, a jako rodzaj „softwaru” ułatwia zarządzanie i eksploatację zasobów mieszkaniowych i budowlanych, zwiększając ich trwałość i odporność na zniszczenie oraz wandalizm.
Powstawanie sieci usług związanych z utrzymaniem i eksploatacją budynków lub wyposażaniem mieszkań może sprzyjać dematerializacji produktów i ograniczać obieg surowców, w tym potencjalnych odpadów w gospodarce.
dr inż. arch. Leszek Świątek
Zakład Projektowania Architektonicznego
Instytut Architektury i Planowania Przestrzennego
Politechnika Szczecińska
prof. dr hab. inż. arch. Jerzy Charytonowicz
Zakład Architektury Wnętrz i Form Przemysłowych
Wydział Architektury
Politechnika Wrocławska
Źródła:
Jak zauważa z dozą cynizmu Alvin Tofler, cywilizacja przemysłowa nie pozostawiła między ludźmi żadnej innej więzi prócz nagiego interesu, prócz wyzutej z wszelkiego sentymentu zapłaty gotówką2. Nasza kultura kreuje pewien rodzaj izolacjonizmu, indywidualnego kumulowania dóbr i bogactwa w obrębie niewielkich, współczesnych rodzin nuklearnych. Pragniemy prywatnych domów, prywatnych środków transportu, prywatnych pralni, samoobsługowych sklepów i korzystamy z nich na co dzień. Wysoki poziom rozwoju techniki sprawia, że wydaje się to dla człowieka koniecznością, elementarną potrzebą. Taka postawa panuje nawet w sferze rodzinnego życia. Każdy członek rodziny winien mieć oddzielny pokój, oddzielny samochód, a nawet – jeśli to możliwe – oddzielny telewizor i telefon. Ciągle i coraz bardziej poszukujemy prywatności. W miarę zaspokajania tej potrzeby czujemy się jednak coraz bardziej samotni i wyalienowani3. Na naszych oczach pojawia się cywilizacja postindustrialna, następuje odmasowienie i decentralizacja procesów produkcji, odmasowienie środków przekazu prowadzi do odmasowienia umysłów ludzkich, osobowości i całej kultury, a także do większej różnorodności. Rozpad społeczeństwa masowego, chociaż zwiastuje każdemu człowiekowi znacznie większe szanse własnej realizacji, wywołuje – przynajmniej na razie – powszechną chorobę izolacji. Jeżeli nowe społeczeństwo postindustrialne chce uniknąć niewrażliwości i chłodu, musi odbudować i przywrócić poczucie wspólnoty2. Wspólnota to tworzenie więzi i systemu powiązań, to wzajemne oddziaływanie poszczególnych elementów systemu, umożliwienie przepływu informacji i interakcja. W dobie telekomunikacji obserwujemy gwałtowny rozwój sieci informatycznej. Funkcjonujące infostrady internetowe swoją siecią obejmują już prawie wszystkie zakątki świata. W wielu przypadkach telekomunikacja eliminuje potrzebę fizycznego przemieszczania się czy transportu.
Składy wtórnych materiałów budowlanych
W aspekcie gospodarowania odpadami dostęp do internetowych baz danych, dotyczących klasyfikacji odpadów, zgromadzonych w różnych miejscach zasobów i oferowanych odzyskanych produktów, komponentów lub podzespołów, staje się znakomitym źródłem informacji oraz efektywnym sposobem pozyskiwania materiałów z wtórnego obiegu. Zorganizowane w sieci pozyskiwanie materiałów budowlanych dla sektora budownictwa jest ogromnym potencjałem, umożliwiającym obniżenie kosztów inwestycyjnych i zmniejszenie skali oddziaływania na środowisko naturalne. Materiały z wtórnego obiegu nie tylko zasilają place budów dostępnego i taniego budownictwa komunalnego w wielu krajach zachodnich, ale także są poszukiwane przez zamożnych inwestorów, często ze względu na swą niepowtarzalność oraz wysoką jakość wyrobu. Ponieważ składy materiałów wtórnych nie oferują na ogół masowej sprzedaży, lecz produkty jednostkowe lub asortyment w ograniczonych ilościach, w celu zwiększenia efektywności działania i lepszych skutków finansowych niezbędne jest funkcjonowanie w regionalnej lub krajowej sieci. Dla przykładu Happy Harry`s Used Building Materials z siedzibą w Winnipeg prowadzi w całej Kanadzie 11 składów z używanymi materiałami budowlanymi. Działając w ramach krajowej sieci The Salvage Network i korzystając z przepływu i wymiany informacji pomiędzy podobnymi składami działającymi w całym kraju, firma łatwiej dociera z wtórnymi produktami do klientów. The Salvage Network, stosując strategie reklamowe i marketingowe, promuje przeprowadzanie renowacji zamiast wyburzeń (Adaptive Reuse Conversions – ARC`s) oraz propaguje „starannie planowane dekonstrukcje” likwidowanych obiektów. Wśród firm wykonawczych prowadzone są akcje edukacyjne mówiące o korzyściach recyklingu, przez co powiększa się rynek wtórnych materiałów budowlanych. Podobna struktura organizacyjna funkcjonuje w Austrii, gdzie w 1999 r. działało 60 firm zajmujących się pozyskiwaniem wtórnych materiałów budowlanych i ich przetwarzaniem. W sumie czynnych było ok. 100 składów wtórnych materiałów budowlanych. Obok stacjonarnych centrów recyklingu funkcjonują również mobilne punkty pozyskiwania komponentów i materiałów. Dodatkowo powołano centra informacyjne (Recycling Borse Bau – RBB), w których za pomocą połączeń internetowych można uzyskać informację o dostępnych materiałach budowlanych z odzysku. Intencją działania centrów jest próba zaspokojenia popytu i podaży, dlatego kierują one swoją ofertę nie tylko do firm budowlanych, firm przetwarzających odpady i administratorów budynków, ale również do architektów, inżynierów czy firm konsultingowych4.
Bazy danych
Również w Szwajcarii, w Bazylei, wprowadzono interesujący projekt pozyskiwania odpadów budowlanych. W 1995 r. założono Biuro Wymiany Komponentów Budowlanych (Bauteilbörse), które zajmuje się rejestracją i przetwarzaniem danych dotyczących pozyskiwania materiałów budowlanych bezpośrednio z placu budowy. Niektóre materiały nie są nawet zwożone do składowiska – zmiana właściciela, dzięki informacji z bazy danych Biura Wymiany, następuje na placu budowy. Pozyskane i przewiezione do składu elementy budowlane poddawane są renowacji i naprawom, by później trafić do magazynu ekspozycyjnego Biura. Interesujące produkty w formie opisowej i zdjęciowej, po uprzednim skatalogowaniu, prezentowane są również w „magazynie wirtualnym”, na firmowych stronach internetowych. Biuro poleca też usługi współpracujących rzemieślników oraz projektantów, w celu właściwego wbudowania wybranych komponentów. Od 1996 r. funkcjonuje krajowa sieć podobnych punktów wymiany materiałów budowlanych (Verein BauteilNETZ Schweiz), koordynująca prace oraz prowadzone usługi, utrzymująca centralną bazę danych dotyczącą rynku wtórnych materiałów budowlanych. Wymienione przykłady uwidaczniają ogromne możliwości ograniczania składowania odpadów budowlanych na wysypiskach śmieci, jednocześnie ukazując potencjał zmniejszenia zużycia energii związanej z transportem śmieci lub produkcją nowych materiałów.
W celu stworzenia efektywnie działającego systemu gospodarowania zasobami istotne jest oparcie się na mechanizmach motywujących ludzi do czynnego udziału w minimalizacji powstawania odpadów. Przykładowo, w zastanych strukturach mieszkalnych lub w planowanych, nowych zespołach mieszkaniowych należy zwrócić uwagę na aspekt ich utrzymania, użytkowania i eksploatacji. Należy projektować z myślą o długotrwałej eksploatacji mieszkań, zarówno w kontekście materii wbudowanej w strukturę mieszkalną, jak i systemów usuwania bieżących odpadów bytowych, powstających w trakcie użytkowania. W tym kontekście koncentracja jedynie na technicznych, materialnych aspektach sprawy jest niepełnym rozwiązaniem problemu. Zastosowanie w mieszkaniach trwałych rozwiązań materiałowych czy stworzenie wspaniałego technologicznie systemu zbiorki odpadów nie gwarantuje sprawności i efektywności gospodarowania odpadami. Rozwiązania techniczne stanowią rodzaj „hardware” systemu, bardziej lub mniej udanego wyposażenia. Aby urządzenia i wyposażenie mogły wydajnie funkcjonować, potrzebny jest „software”: program – organizacja i zarządzanie systemem gospodarowania odpadami czy szeroko rozumianymi zasobami. Istotny jest czynnik ludzki, mentalność i nastawienie użytkowników systemu. Jednym z programów wyzwalającym spontaniczne działania między ludźmi jest tworzenie mniej lub bardziej formalnych powiązań na poziomie lokalnym.
Lokalny System Handlu Wymiennego
Przykładowo rodzajem lokalnej sieci, w której przepływ informacji umożliwia efektywne zaspokojenie naszych potrzeb, ograniczając powstawanie produktów niepotrzebnych a w konsekwencji minimalizując generowanie ilości odpadów, jest system LETS (Local Exchange Trade System). Lokalny System Handlu Wymiennego (LETS) to samoregulująca się sieć powiązań lokalnych, umożliwiająca jej członkom, w oparciu o zarządzanie własną, umowną walutą, dokonywanie bezgotówkowych transakcji wymiany produktów i usług. LETS nie zastępuje powszechnego systemu monetarnego, jedynie funkcjonuje równolegle do niego. W zasadzie opiera się on na kolekcjonowaniu punktów bonusowych, przyznawanych za oferowaną usługę lub towar, publikowanych w lokalnej gazetce lub dostępnych w sieci komputerowej (np. w Portsmouth umowną jednostką monetarną jest Wells – od nazwiska pisarza H.G. Wellsa, autora „Wojny światów”, natomiast w Zachodniej Australii w Armadale operowaną jednostką jest Profit). LETS funkcjonuje jako organizacja typu non profit, posiadająca własny, lokalnie ustanawiany statut oraz zarządcę lub agencję gromadzącą dane o transakcjach, które później są publikowane i rozprowadzane wśród członków. Po wykupieniu rocznego abonamentu (dość symboliczna kwota na pokrycie kosztów funkcjonowania systemu i dystrybucji informacji) każdy członek dostaje indywidualne konto oraz zaopatrzony zostaje w kartę umożliwiającą dokonywanie transakcji. Karta zawiera listę pogrupowanych rodzajów usług i produktów. Do bazy danych systemu wysyła się informację o produktach lub usługach, na które mamy zapotrzebowanie (ewentualnie określając ilość punktów „bonusowych”, jakie możemy przyznać za spełnienie naszego zapotrzebowania) oraz informację o produktach i usługach, jakie możemy zaoferować lokalnej społeczności, również określając, jaką ilość punktów pragniemy otrzymać w wyniku danej transakcji. Zebrane informacje o ofertach oraz dokonanych transakcjach publikowane są cyklicznie.
Dla przykładu „Working & District LETS” w Portsmouth, założony w 1995 r., już w 1998 r. oferował ponad 300 różnych produktów oraz usług przy ilości 60 członków. W Wielkiej Brytanii szacuje się, że funkcjonuje ponad 400 lokalnych grup w systemie LETS5. Omawiany system jest dobrym i efektywnym sposobem kreowania zatrudnienia oraz motywuje lokalną społeczność do bliższych kontaktów i wymiany informacji, a przy tym jej wiedza i bogactwo zostaje efektywnie wykorzystana. Wiele usług, które nie mieszczą się w konwencji standardowej działalności gospodarczej, może pojawić się w systemie. Pieczenie ciasta, naprawa sprzętu domowego, remonty mieszkań, szycie i naprawa odzieży mogą być ofertą świadczoną sporadycznie przez sąsiadów w obrębie lokalnej społeczności. Różne osoby mogą przypisywać różną wartość do tej samej usługi lub rzeczy. To, co dla jednych jest zbędne i nieprzydatne, czyli potencjalne odpady, dla innych może stać się cennym, użytecznym dobrem. Tak więc system LETS służy wymianie informacji oraz rejestruje rodzaj świadczonych usług, zwiększając użyteczność wielu produktów w wyniku umożliwienia zmiany ich właściciela.
W taki sposób promowana jest ekonomia lokalna, zostaje wsparta zasada kupowania lokalnych produktów, a wiele dóbr i usług można nabyć taniej niż za konwencjonalne pieniądze. LETS sprzyja budowaniu poczucia wspólnoty w obrębie społeczności lokalnej, tworząc pewnego rodzaju alternatywę dla społeczeństwa marnotrawiącego.
Idea wspólnego zamieszkania
Inną formą organizacyjną, ułatwiającą m.in. funkcjonowanie systemu gospodarowania odpadami i ograniczającą zużycie zasobów jest cohousing. W 1964 r. duński architekt Jan Gudmand-Hoyer przedstawił ideę wspólnego zamieszkiwania – cohousing (dun. bofoellesskaber – niesłusznie myloną z tzw. domami – komunami), która w latach 70. szeroko rozwinęła się w Danii. Jest to połączenie formuły autonomicznych, niezależnych mieszkań z zaletami mieszkania we wspólnocie. Mieszkańcy posiadają swoje własne, w pełni wyposażone domy, lecz oprócz tego korzystają z integrującego mieszkańców obiektu, zwanego „wspólnym domem”, w którym najczęściej funkcjonuje wspólna pralnia, pokój zabaw dla dzieci lub nawet świetlica, gdzie wspólnie spożywane są posiłki lub odbywają się towarzyskie uroczystości osiedlowe. Wielkość osiedla – osady jest ograniczona do skali 15 – 30 gospodarstw domowych (ok. 100 mieszkańców). Zasadą powstawania takiej wspólnoty jest partycypacja mieszkańców w procesie projektowania osady oraz później dzielenie odpowiedzialności za jej utrzymanie i eksploatację. Układ osiedla zachęca do przypadkowych interakcji pomiędzy sąsiadami, wzmacniając poczucie wspólnoty. Przykładem dobrze funkcjonującego zespołu mieszkaniowego typu cohousing jest osada Sun and Wind w Beder – niewielkiej miejscowości w okolicy Aarhus w Danii. W 1988 r. w Danii funkcjonowało ponad 120 wspólnot mieszkaniowych typu cohousing i notowano dalszy ich rozwój. W Stanach Zjednoczonych w 1997 r. funkcjonowało 25 takich wspólnot, natomiast dalsze 150 było na etapie projektowania lub realizacji6.
Współgranie planowanych budynków z otaczającym środowiskiem naturalnym, stosowanie ekologicznych materiałów budowlanych i energooszczędnych technik, wyczucie ducha miejsca i stworzenie warunków dla przyjaznych stosunków międzyludzkich to maksyma propagowana przez biuro projektowe The CoHousing Company. Firma prowadzona przez architektów Kathryn McCamant i Charlesa Durretta, promujących nowy styl życia, współpracujących z przyszłymi mieszkańcami oraz wykonawcami budowlanymi, jest czołową firmą amerykańską zajmującą się projektowaniem osiedli typu cohousing7 (patrz ramka).
Zasady powstawania osiedli typu cohousing wg Kathryn McCamant i Charlesa Durretta:
|
Osady typu cohousing przynoszą korzyści dla środowiska naturalnego, ponieważ redukują zużycie zasobów, materiałów i energii, wzmacniają poczucie bezpieczeństwa mieszkańców, budując poczucie wspólnoty, służą międzypokoleniowej wymianie informacji i ułatwiają recyrkulację towarów. Układ urbanistyczny takich osad, ze względu na gniazdową formę zabudowy, umożliwia uzyskanie dużej, akceptowanej społecznie gęstości zabudowy. Określona skala ilości mieszkańców pozwala na wypełnianie przestrzeni zurbanizowanych na zasadzie budownictwa plombowego lub adaptacji budynków już istniejących, niekoniecznie mieszkalnych (np. magazynów, budynków koszarowych czy budynków oświaty).
Zalety tworzenia sieci
Reasumując – w kontekście gospodarowania odpadami zarówno w skali lokalnej (cohousing, LETS), jak i w skali regionalnej lub krajowej (The Salvage Network – Kanada, Green City – Dania) tworzenie sieci ułatwia przepływ informacji o różnorodnych produktach, dobrach materialnych i niematerialnych oraz odpadach jako potencjalnych surowcach budowlanych, a także ułatwia działania marketingowe i służy wymianie doświadczeń.
Ponadto tworzenie sieci sprzyja powstawaniu rynku, w tym wypadku rynku materiałów budowlanych i produktów wtórnego obiegu oraz usług z nimi związanych.
Sieć zwiększa grupę potencjalnych użytkowników produktów, przedłużając cykl życiowy takiego produktu lub jego komponentów. W sektorze budownictwa mieszkaniowego wiele elementów budynku lub wyposażenia mieszkań może być znacznie dłużej i efektywniej użytkowanych przez zmieniających się właścicieli.
Sieć sankcjonuje powiązania formalne i nieformalne między ludźmi, a jako rodzaj „softwaru” ułatwia zarządzanie i eksploatację zasobów mieszkaniowych i budowlanych, zwiększając ich trwałość i odporność na zniszczenie oraz wandalizm.
Powstawanie sieci usług związanych z utrzymaniem i eksploatacją budynków lub wyposażaniem mieszkań może sprzyjać dematerializacji produktów i ograniczać obieg surowców, w tym potencjalnych odpadów w gospodarce.
dr inż. arch. Leszek Świątek
Zakład Projektowania Architektonicznego
Instytut Architektury i Planowania Przestrzennego
Politechnika Szczecińska
prof. dr hab. inż. arch. Jerzy Charytonowicz
Zakład Architektury Wnętrz i Form Przemysłowych
Wydział Architektury
Politechnika Wrocławska
Źródła:
- Capra F.: Punkt zwrotny. PIW. Warszawa 1987.
- Tofler A.: Trzecia fala. PIW. Warszawa 1997.
- Tokarski S.: Orient i kontrkultury. Wiedza Powszechna. Warszawa 1984.
- broszura „Baustoff Recycling”. BRV. Wien.
- http://www.oneworld.org/letslinklondon.
- http://www.cohousing.org.
- McCamant K., Durrett Ch.: Cohousing: A Contemporary Approach to Housing Ourselves. Ten Speed Press. Berkeley 1988, 1994.