Ścieki powstające w wyniku działalności bytowej i produkcyjnej człowieka coraz częściej odprowadzane są do oczyszczalni przydomowych, zwanych tez indywidualnymi systemami oczyszczania ścieków.

Technologia wykorzystywana do oczyszczania ścieków ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia środowiska, gdyż wody oczyszczone z oczyszczalni odprowadzane są następnie do odbiorników, czyli do gleby, ewentualnie do wód płynących i stojących. Im bardziej dopracowana, skuteczna i efektywna technologia, tym mniej zanieczyszczone środowisko naturalne.

Technologie w przydomówkach

Procesy oczyszczania ścieków dzielą się na: mechaniczne (kraty, sita, osadniki), biologiczne (tlenowe, beztlenowe), chemiczne (oczyszczanie wspomagane związkami chemicznymi) oraz metody zaawansowane (np. reaktory membranowe).

W przypadku oczyszczalni przydomowych oczyszczających niewielką ilość ścieków na dobę (oczyszczalnie do 50 mieszkańców równoważnych) najpopularniejsze są oczyszczalnie biologiczne ? drenażowe oraz pełno biologiczne na bazie osadu czynnego.

Technologia oczyszczania ścieków bazująca na złożu biologicznym (biomasa utwierdzona) opiera się na biochemicznym rozkładzie zanieczyszczeń organicznych zawartych w ściekach. Zasadniczym elementem procesu oczyszczania jest materiał, na którym tworzy się błona biologiczna, składająca się z mikroorganizmów roślinnych i zwierzęcych. Procesy te przebiegają w warunkach tlenowych. Ich intensywność zależy również od temperatury otoczenia.

Osad czynny (biomasa zawieszona) to zespół mikroorganizmów (biocenoza), składający się z bakterii, grzybów mikroskopowych i pierwotniaków. Mikroflora osadu (bakterie i grzyby) rozkłada związki organiczne występujące w ściekach na substancje proste, m.in. dwutlenek węgla, wodę i amoniak, który zostaje utleniony do azotanów, zaś mikrofauna, odżywiając się bakteriami i grzybami, reguluje ich ilość w biocenozie.

Pełno biologiczne przydomowe oczyszczalnie ścieków posiadają następujące przewagi nad tradycyjnymi oczyszczalniami z drenażem rozsączającym: nie mają typowego drenażu rozsączającego, który często zarasta, zajmują niewiele miejsca na posesji, nie skażają środowiska naturalnego, są prawie niesłyszalne, nie ma konieczności dodawania do nich biopreparatów, można je montować prawie we wszystkich warunkach gruntowo-wodnych, zużywają niewielkie ilości energii elektrycznej oraz istnieje w nich łatwość kontroli cieczy, która dostaje się do środowiska poprzez np. zastosowanie studni do poboru próbek.

Problemy eksploatacyjne

Eksploatacja przydomowej oczyszczalni ścieków z reguły nie wymaga jakiejś szczególnej wiedzy lub doświadczenia ze strony użytkowników. Niemniej należy pamiętać, iż jako taka, oczyszczalnia to niewielkie urządzenie, funkcjonujące w ramach reżimów eksploatacyjnych, o których nie należy zapominać.

Przykładowo ze względu na fakt, iż za oczyszczanie ścieków w oczyszczalni odpowiedzialna jest biomasa, należy dbać o jej trwałość i żywotność, a więc nie można wlewać do instalacji kanalizacyjnej farb i lakierów, rozpuszczalników, środków dezynfekujących, lekarstw, tłuszczy i olejów spożywczych. Wszystkie te substancje w wysokich stężeniach i sporych ilościach będą wpływać na niszczenie biomasy. Wrzucanie do oczyszczalni np. środków higienicznych powodować może zatykanie zarówno rur kanalizacyjnych, jak i elementów samej oczyszczalni. O tych reżimach należy zawsze informować użytkowników urządzeń do oczyszczania ścieków, a wręcz domagać się przyjęcia i zapoznania się z instrukcją obsługi i eksploatacji za pokwitowaniem.

Błędy projektowe

Oczyszczalnię projektuje się, biorąc pod uwagę ilość stałych mieszkańców (mieszkaniec równoważny) oraz wielkości ładunku zanieczyszczeń. I tu pojawia się pytanie, czy projektant zawsze pamięta o ?doliczeniu? do ilości mieszkańców niemowlaków lub dzieci w wieku przedszkolnym? Doświadczenie dowodzi, iż zużycie wody do prania czy kąpania w przeliczeniu na ?głowę? malucha jest niekiedy znacznie większe niż w przypadku dorosłego mieszkańca. Należy też wziąć pod uwagę obecną wielkość rodziny oraz jej tendencje rozwojowe, aby przewidzieć, ilu maksymalnie stałych mieszkańców dane domostwo będzie obsługiwać.

Kolejnym bardzo ważnym aspektem związanym z projektowaniem jest wybór lokalizacji oczyszczalni. Należy pamiętać o wskazaniu takiego miejsca, ażeby zapobiec napływaniu wód powierzchniowych, opadowych i roztopowych do urządzenia, czyli warto unikać niecek i zagłębień terenowych. Jeśli jednak obniżenie terenowe to jedyne dostępne miejsce, to należy zadbać o odpowiednio wysokie podniesienie włazu oczyszczalni oraz zastosowanie jego odwodnienia. Napływające do oczyszczalni wody powierzchniowe w znaczący sposób mogą zaburzyć pracę oczyszczalni, która nie jest zaprojektowana do przyjmowania takich wód w ilościach nie do przewidzenia. Również układ rozsączania ścieków oczyszczonych nie został dostosowany do przyjmowania wód opadowych.

Bardzo ważnym elementem systemu oczyszczania ścieków jest system wentylacji, składający się z wentylacji wysokiej oraz niskiej. Brak lub niedrożność którejkolwiek z nich spowoduje nieprzyjemne zapachy w okolicy urządzenia, ale przede wszystkim wytworzy warunki beztlenowe w układzie rozsączającym prowadzące do szybkiego zakolmatowania się układu. W przypadku długich odcinków rurociągów pomiędzy budynkiem a samą oczyszczalnią lub między oczyszczalnią a układem rozsączającym, należy dodatkowo zastosować wentylację tuż za zbiornikiem lub bezpośrednio ze zbiornika oczyszczalni.

Szkolenie użytkownika

Użytkownicy przydomowych oczyszczalni ścieków przed ich uruchomieniem powinni zostać przeszkoleni przez firmę instalacyjną w zakresie funkcjonowania urządzenia. Brak tego typu szkolenia może spowodować nerwowość i nieodpowiednie działania użytkownika w przypadku awarii urządzenia.

Pełną listę materiałów, których nie wolno wprowadzać do oczyszczalni, zawarto w tabeli 1.

Tab. 1. Lista materiałów, których nie wolno wprowadzać do przydomowej oczyszczalni ścieków

Materiały, których nie wolno odprowadzać do WC ani do zlewu.

Co powodują?

Jak należy je prawidłowo usuwać?

Popioły

Nie ulegają rozkładowi.

Pojemnik na odpady

Podpaski

Zatykają oczyszczalnię.

Pojemnik na odpady

Chemikalia

Skażają ścieki.

Punkt zbiórki odpadów

Środki dezynfekujące

Zabijają bakterie.

Nie stosować

Resztki jedzenia (także płynne, np. kwaśne mleko)

Przeciążają oczyszczalnię.

Pojemnik na odpady

Farby

Skażają ścieki.

Punkt zbiórki odpadów

Tłuszcz (z frytek)

Zatykają oczyszczalnię.

Pojemnik na odpady

Włosy

Zatykają oczyszczalnię.

Pojemnik na odpady

Przylepiec opatrunkowy

Zatykają rury.

Pojemnik na odpady

Wyściółka dla kotów

Zatykają rury.

Pojemnik na odpady

Prezerwatywy

Zatykają oczyszczalnię.

Pojemnik na odpady

Korki

Zatykają oczyszczalnię.

Pojemnik na odpady/punkt zbiórki odpadów

Lakiery

Skażają ścieki.

Punkt zbiórki odpadów

Lekarstwa

Skażają ścieki.

Punkt zbiórki odpadów/ apteka

Olej silnikowy

Skażają ścieki.

Punkt zbiórki odpadów/ stacja benzynowa

Odpady zawierające oleje

Skażają ścieki.

Punkt zbiórki odpadów

Patyczki do uszu

Zatykają oczyszczalnię.

Pojemnik na odpady

Środki ochrony roślin

Skażają ścieki.

Punkt zbiórki odpadów

Rozcieńczalniki do pędzli

Skażają ścieki.

Punkt zbiórki odpadów

Resztki środków czyszczących

Skażają ścieki.

Punkt zbiórki odpadów

Żyletki

Zatykają oczyszczalnię.

Pojemnik na odpady

Środki do czyszczenia rur

Skażają ścieki.

Nie stosować

Środki do zwalczania szkodników

Skażają ścieki.

Punkt zbiórki odpadów

Wkładki higieniczne, tampony

Zatykają oczyszczalnię.

Pojemnik na odpady

Oleje spożywcze

Przeciążają oczyszczalnię.

Pojemnik na odpady

Klej do tapet

Zatykają oczyszczalnię.

Punkt zbiórki odpadów

Tekstylia (ścierki itp.)

Zatykają oczyszczalnię.

Punkt zbiórki odzieży/ pojemnik na odpady

Rozcieńczalniki

Skażają ścieki.

Punkt zbiórki odpadów

Piasek dla ptaków domowych

Zatykają oczyszczalnię.

Pojemnik na odpady

Chusteczki toaletowe, wilgotne

Zatykają pompy.

Pojemnik na odpady

Kostki WC

Skażają ścieki.

Nie stosować

Niedopałki papierosów

Odkładają się w urządzeniu.

Pojemnik na odpady

Pieluchy, zabrudzone olejem chusteczki

Zatykają pompy.

Pojemnik na odpady

Zdarzają się też przypadki, iż nieświadomi użytkownicy stosują preparaty ?wspomagające? pracę oczyszczalni. Mnogość substancji na rynku jest duża, ale należy pamiętać, iż nie wszystkie z nich nadają się do używania w oczyszczalniach biologicznych. Część preparatów dedykowana jest do szamb lub oczyszczalni drenażowych i absolutnie nie wolno stosować ich w urządzeniach z osadem czynnym, gdyż wpływają negatywnie na bakterie występujące w osadzie.

Konstrukcja urządzeń

Ze względu na fakt, iż w profesjonalnych urządzeniach do oczyszczania ścieków zawsze znajdują się moduły elektryczne (dmuchawa, silnik, sterownik itp.), uszkodzenie ich w trakcie eksploatacji jest możliwe i zdarza się zazwyczaj pod wpływem czynników zewnętrznych.

Większość biologicznych oczyszczalni ścieków posiada panel sterujący z wyświetlaczem, na którym pojawiają się komunikaty wskazujące przyczynę awarii urządzenia, np. uszkodzenia dmuchawy lub silnika sygnalizowane są sygnałem dźwiękowym lub świetlnym wraz z kodem lub z komunikatem na wyświetlaczu. W takim wypadku użytkownik, po określeniu, czy usterkę może usunąć sam, czy też musi to zrobić serwis, powinien powiadomić telefonicznie lub e-mailowo firmę serwisową o komunikacie i zapewnić jej przedstawicielowi dostęp do urządzeń podczas wizyty serwisowej.

Układ rozsączający

Należy wspomnieć również o prawidłowym zwymiarowaniu i wykonaniu układu do rozsączania ścieków oczyszczonych. Powinien on być dobrany do ilości dopływających ścieków oraz rodzaju gruntu. Układ rozsączający wykonany z uwzględnieniem wszelkich wytycznych producenta będzie pracował latami. Jednak w przypadku, gdy został on źle zwymiarowany, a także nie zastosowano odpowiednich materiałów na jego podsypkę i obsypkę, układ może ulegać kolmatacji i z czasem przestać przyjmować oczyszczone ścieki. Wtedy pojawi się konieczność budowy nowego układu lub co najmniej modernizacji istniejącego.

Doświadczenia niemieckie

Od początku XXI w. w Niemczech notuje się zwiększenie nacisku na jakość odprowadzanych poza oczyszczalnię ścieków oczyszczonych. W małych oczyszczalniach dominuje technologia SBR ? ok. 60% udziału w rynku. Pozostałe 40% to technologie złóż zanurzonych, zawieszonych, zraszanych oraz obrotowych.

Ponieważ wydaje się, iż komercjalizacja technologii SBR była stosunkowo prosta i umiarkowanie kosztowna, wiele firm na początku lat 90. XX w. wprowadziło do swojej oferty oczyszczalnie oparte właśnie na tym rozwiązaniu. Jednak brak odpowiedniej wiedzy i doświadczenia doprowadził do wielu błędów w oczyszczalniach tego typu, a tym samym do wprowadzenia do środowiska ścieków oczyszczonych w nieodpowiednim stopniu. Dlatego też w 2002 r. zmieniono prawo, wg którego każda nowa na rynku oczyszczalnia przydomowa musi posiadać dopuszczenie DiBt, w którym dokładnie opisano sposób kontroli pracy oczyszczalni, w tym badania jakości oczyszczonych ścieków z niej wypływających. W skrócie kontrola pracy oczyszczalni dzieli się na podstawową inspekcję przeprowadzaną przez właściciela oraz kontrolę szczegółową, przeprowadzaną przez certyfikowaną firmę serwisową.

Zakres podstawowej inspekcji

Podstawowa inspekcja w oczyszczalniach typu SBR powinna być przeprowadzona przez użytkownika, a jeśli nie posiada on do tego dostatecznej wiedzy, doświadczenia lub możliwości, winna zająć się tym firma instalacyjna. Inspekcja zawsze obejmuje: wizualną kontrolę jakości odprowadzanych ścieków, sprawdzenie, czy w komorze biologicznej znajduje się pływający osad ? jeśli tak, należy go usunąć do osadnika, wpisanie do książki obsługi czasów dla poszczególnych faz pracy.

Książka obsługi musi być wypełniana i przechowywana przez właściciela lub administratora przydomowej oczyszczalni ścieków. Należy w niej zapisywać również wszelkie usterki, czynności obsługowe, wywóz osadu oraz inne sytuacje dotyczące pracy oczyszczalni.

Przykładowa karta z dziennika pracy oczyszczalni pokazana jest w tabeli 2.

Tab. 2. Przykładowa karta z dziennika pracy

 

Godziny pracy/kontrola miesięczna spostrzeżenia/zdarzenia szczególne

Data

Łącznie czas pracy urządzenia [h]

W tym: praca w trybie eko [h]

Napowietrzacz BEL [h]

Pompa ścieków surowych

BSP [min]

Pompa ścieków oczyszczonych

KWP [min]

Pompa nadmiernego osadu

FEP [min]

Dopływy/odpływy ? drożne

Usuwanie osadu

Brak zasilania, inne zakłócenia

Zakres serwisowania

Głównym wymogiem dla właścicieli tego typu urządzeń jest konieczność ich serwisowania dwa razy do roku, potwierdzona umową serwisową z certyfikowaną przez DWA (Niemiecka Organizacja Wodna, Ściekowa i Odpadowa) firmą instalacyjną. Powinna ona co sześć miesięcy dokonywać przeglądu oczyszczalni. Szczególnie chodzi o (na podstawie oczyszczalni typu SBR): sprawdzenie dziennika pod kątem występowania błędów oraz poprawności działania oczyszczalni, zweryfikowanie poprawności działania najważniejszych urządzeń wchodzących w skład oczyszczalni, w tym urządzeń mechanicznych i elektrycznych, skontrolowanie drożności dyfuzora oraz pomp mamutowych, ocenę poprawności działania jednostki sterującej oraz alarmu (dźwiękowego lub wizualnego), sprawdzenie dmuchawy, optymalizacja parametrów pracy urządzenia na podstawie próbek pobranych z reaktora SBR oraz oczyszczanych ścieków, sprawdzenie osadnika pod kątem ilości znajdującego się w nim osadu i w razie konieczności zlecenie jego usunięcia. Ma to duże znaczenie dla prawidłowego działania oczyszczalni. Osad należy usuwać w momencie, gdy wypełnia on osadnik w 70%. Ponadto konieczne są oczyszczenie elementów składowych oczyszczalni z brudu, sprawdzenie oczyszczalni pod kątem uszkodzeń mechanicznych oraz wytrzymałości, np. czy zbiornik nie uległ odkształceniu, zweryfikowanie, czy wydajność napowietrzania/odpowietrzania jest wystarczająca, skontrolowanie ilości osadu oraz stężenia tlenu w reaktorze SBR. Wszelkie przeprowadzone prace oraz kontrole należy zapisać w dzienniku.

Wymagania DiBt sugerują użytkownikowi również czynności, których wykonanie pozwoli na uniknięcie kosztów związanych z naprawą urządzenia oraz przyczyni się do ochrony środowiska naturalnego. Należy pilnować jakości oczyszczonych ścieków, aby ich wskaźniki nie przekraczały dopuszczalnych wartości. Trzeba ograniczyć ilość używanych środków czyszczących i piorących, co wpłynie korzystnie na zużycie energii przez oczyszczalnię. Zalecane jest unikanie substancji mogących doprowadzić do jej uszkodzenia, a w rezultacie kosztownych napraw. Warto upewnić się, że parametry pracy oczyszczalni są optymalne, co przyczyni się do mniejszego zużycia energii oraz zwiększenia żywotności urządzenia. Istotne jest utrzymywanie właściwej drożności systemu rozsączającego, co zwiększa jego żywotność.

Koszty serwisowania

W skład kosztów serwisowania wchodzą następujące składowe: robocizna, dojazd, wymiana wadliwych elementów (jeśli konieczne). Standardowy przegląd kosztuje w Niemczech od 50 do 100 euro za wizytę, lub 200-250 euro za dwie wizyty w ciągu roku, plus ewentualnie dojazd. Doświadczenie pokazuje, iż wiele firm instalacyjnych montuje oczyszczalnie za przysłowiowe ?jedno euro?, aby w konsekwencji podpisać umowę serwisową z klientem i później przez lata utrzymywać się z tego rodzaju usług.

Serwis gwarancyjny

Gwarancja na przydomową oczyszczalnię ścieków obejmuje zazwyczaj kilka elementów urządzenia. Jednym z nich jest stabilność i szczelność zbiornika lub zbiorników, określana przez ilość lat ich bezawaryjnej pracy. Drugi aspekt gwarancji stanowi zazwyczaj trwałość i bezawaryjność pracy urządzeń mechanicznych oraz elektrycznych. Producenci urządzeń zawsze uzależniają gwarancję oczyszczalni zarówno od jej montażu wykonanego wg instrukcji, jak i od warunków eksploatacyjnych urządzenia zgodnych z instrukcją obsługi i eksploatacji.

Co obejmuje serwis gwarancyjny?

W skład serwisu gwarancyjnego wchodzą wszelkie prace, które zostały określone w dokumentach dostarczonych przez sprzedawcę urządzeń. Najczęściej dostawca gwarantuje niezakłóconą pracę urządzenia w okresie np. 25 lat (zbiornik) i trzech lat (urządzenia mechaniczne), jeśli spełnione zostaną określone warunki montażu i eksploatacji.

W przypadku montażu zbiornika wymogi dotyczą najczęściej: miejsca posadowienia i odległości od innych urządzeń i infrastruktury podziemnej oraz naziemnej, rodzaju i ilości podsypki i obsypki zbiornika oraz sposobu i parametrów ich zagęszczania, a także poziomu wody gruntowej w podłożu.

W przypadku oczyszczalni przydomowych warunki eksploatacyjne odnoszą się najczęściej do: minimalnych i maksymalnych ilości ścieków doprowadzanych do urządzenia, rodzaju i stężenia substancji wprowadzanych do przewodów kanalizacyjnych, a także lokalizacji urządzeń mechanicznych i elektrycznych, parametrów prądu elektrycznego oraz zabezpieczeń.

Rzadko kiedy zdarza się, aby dostawca szczegółowo opisywał warunki, jakie ma spełniać system rozsączania ścieków oczyszczonych do gruntu. Jeśli jednak takie wytyczne są dostarczone, to mówią one zazwyczaj o ilości urządzeń w zależności od rodzaju gruntu i dopływu ścieków oraz technologii wykonania układu rozsączającego.

W przypadku uszkodzeń zbiornika czy też urządzeń mechanicznych producent lub dostawca zazwyczaj wymagają wypełnienia odpowiedniego formularza, na podstawie którego są oni w stanie poznać charakter awarii. Bardzo często uszkodzenia lub raczej przerwy w pracy użytkownik może zlikwidować sam, na podstawie wytycznych producenta. Jeśli jednak usterka nie może zostać usunięta w taki sposób, producent jest zobowiązany do wysłania serwisantów. Czas na zlikwidowanie usterki wynika z osobnych przepisów, choć czasami producenci określają go sami.

Wizyta firmy serwisowej ma na celu zweryfikowanie celowości zgłoszenia, ale przede wszystkim przywrócenie odpowiedniego funkcjonowania urządzenia. W związku z tym kontroli podlegają: parametry pracy urządzenia, rodzaj, jakość, temperatury i stężenie dopływających na oczyszczalnię ścieków, praca urządzeń mechanicznych, a także drożność i przepustowość urządzeń służących do odbioru ścieków oczyszczonych.

Jeśli uszkodzenie powstało na skutek wady urządzenia, serwis usuwa taką wadę bezpłatnie. Jeśli jednak udowodni użytkownikowi, iż urządzenie zostało zamontowane lub było eksploatowane niezgodnie z wytycznymi producenta, usunięcie usterki ma charakter płatny. Należy się spodziewać, iż w rzeczywistości bardzo często dochodzi do sporów wynikających z rozbieżnej interpretacji wytycznych producenta urządzenia przez jego użytkownika oraz serwisantów.

Serwis pogwarancyjny

Serwis pogwarancyjny może mieć charakter stały, a więc wizyta w obiekcie odbywa się w ustalonych interwałach czasowych, lub charakter zmienny, czyli termin wizyty ustalany jest osobno przez strony umowy.

Serwis pogwarancyjny jest konieczny również wtedy, gdy użytkownik oczyszczalni zgłasza usterkę, a urządzenie pracuje dłużej niż określono to w dokumencie gwarancyjnym lub w osobnej umowie pomiędzy sprzedającym a kupującym. Istnieje bowiem możliwość wydłużenia fabrycznej gwarancji, jednak dzieje się tak na podstawie dodatkowej umowy pomiędzy stronami.

Często, podpisując umowę o serwisie pogwarancyjnym, użytkownik ustala z serwisem nie tylko koszt roboczogodziny i kilometrówki za dojazd, ale również koszty poszczególnych materiałów eksploatacyjnych i komponentów podlegających zużyciu. Warto też, w celu uniknięcia późniejszych niedomówień, określić w umowie orientacyjną żywotność komponentów, a także sposób weryfikacji ich zużycia lub uszkodzenia. W ten sposób unika się potencjalnych niedomówień lub wręcz konfliktów na linii użytkownik ? serwis.

Przy wyborze firmy świadczącej usługi serwisu pogwarancyjnego, trzeba wziąć pod uwagę następujące kryteria: doświadczenie przedsiębiorstwa w serwisowaniu urządzeń różnych producentów, liczbę, wiek oraz doświadczenie poszczególnych serwisantów, ilość aut serwisowych, stawki roboczogodziny i kilometrówki.

SBR z osadem czynnym

Serwisowanie oczyszczalni typu SBR omówione zostanie na podstawie przykładowej oczyszczalni wykonanej w zbiorniku z PE.

Technologia oznaczona jest skrótem ?SBR? ?  ang. sequencing batch reactor, co wskazuje na fakt, iż ścieki są oczyszczane w sposób okresowy (batch, reactor), a utlenianie biologiczne i sedymentacja przebiegają bez przerwy, w ściśle określonych, cyklicznych przedziałach czasowych (sequencing).

Przydomowa oczyszczalnia ścieków pracująca w technologii SBR wyposażona jest w sekwencyjny reaktor biologiczny (SBR). Zmagazynowane w osadniku wstępnym surowe ścieki są stopniowo przesyłane do komory oczyszczania biologicznego, zawierającej mikroorganizmy (osad czynny). W procesie czyszczenia wyodrębniono dwa etapy: buforowania i magazynowania osadu ściekowego oraz etap SBR. Pełen cykl oczyszczania jednej partii ścieków trwa ok. sześciu godzin ? cztery godziny napowietrzania i dwie godziny sedymentacji i przepompowywania. Cykl ten jest sterowany elektronicznym, programowalnym sterownikiem i można go w odpowiedni sposób dostosować do warunków lokalnych, a wartości robocze sterownika optymalizować.

Zalety oczyszczalni SBR

Prezentowana tu oczyszczalnia SBR, bazująca na dmuchawie, posiada wiele przewag nad innymi technologiami, stosowanymi w przydomowych oczyszczalniach ścieków. Niektóre z nich to: trwała i niezawodna konstrukcja (brak pomp czystej i brudnej wody oraz skomplikowanych czujników w oczyszczalni), energooszczędność oraz wydajność (niskie zużycie prądu), prosta instalacja oraz serwisowanie.

Oczywiście i wśród tego typu urządzeń istnieją rozwiązania bardziej i mniej efektywne. Przykładowe urządzenie SBR posiada istotną zaletę: dmuchawa wraz z elektrozaworami znajduje się w zbiorniku, w szczelnej kapsule zamontowanej powyżej maksymalnego poziomu ścieków w zbiorniku. Powietrze pobierane jest przez przewód wentylacyjny wyprowadzony z kapsuły poza zbiornik. Energia elektryczna dostarczana jest do dmuchawy przewodem elektrycznym wyprowadzonym ze sterownika zamontowanego wewnątrz pomieszczenia technicznego w budynku. Popularne na rynku oczyszczalnie SBR posiadają zamontowane w jednej szafce sterownik, dmuchawę i elektrozawory, a szafka ta instalowana jest w kotłowni lub garażu w budynku. Zalety urządzeń typu SBR z dmuchawą w zbiorniku to przede wszystkim: bezgłośna praca dmuchawy (brak urządzeń generujących hałas w budynku), mniejsze zużycie energii elektrycznej przez dmuchawę (nie ma konieczności prowadzenie węży powietrznych z budynku do zbiornika, co zawsze powoduje straty ciśnienia na przewodach i konieczność instalacji większej oraz bardziej energochłonnej dmuchawy), minimalna ilość miejsca w budynku potrzebna do montażu sterownika, szybki i nieskomplikowany montaż urządzenia.

Żywotność elementów

Konstrukcja oczyszczalni bazuje na monolitycznym zbiorniku, wykonanym z polietylenu, w którym znajdują się osadnik wstępny i oddzielona od niego przegrodą komora biologiczna. Procesem oczyszczania ścieków zarządza sterownik, montowany zazwyczaj w pomieszczeniu lub w wodoodpornym kiosku na zewnątrz budynku. Powietrze niezbędne do napowietrzania osadu czynnego, a także do przepompowywania cieczy w ramach poszczególnych aplikacji oczyszczalni zaciągane jest z zewnątrz przez specjalna rurę wentylacyjną, a następnie podawane jest do oczyszczalni przez dmuchawę. Dmuchawa i trzy elektrozawory zamontowane są w tzw. kapsule technicznej, która znajduje się w rurze wznoszącej oczyszczalni, powyżej maksymalnego poziomu ścieków.

Elementami, które podlegają serwisowi są: dmuchawa wyposażona w filtr cząstek stałych, zawory elektromagnetyczne, sterownik, zestaw pomp mamutowych i dyfuzor napowietrzający.

Ze względu na fakt, iż dmuchawa bardzo często ma konstrukcję tłokową, elementem ulegającym zużyciu jest tłok. Według producenta, należy go wymienić po ok. 20 000 godzin pracy. Standardowa dmuchawa w oczyszczalni ustawionej w trybie pracy dla 4 RLM pracuje dziennie ok. 10 godzin, co przekłada się na ok. 5,5 roku pracy bez konieczności wymiany tłoka. Zawory elektromagnetyczne mogą wykonać bezawaryjnie do ok. 500 000 zmian trybu. Dzienne takich przełączeń jest ok. 50, co sugeruje ponad 27 lat bezawaryjnej pracy. Uszkodzić może się również cewka zaworu elektromagnetycznego, np. w przypadku częstych skoków napięcia. Kolejnym elementem, który może ulec awarii, jest sterownik. Jednak nie ma w nim elementów ruchomych, co praktycznie wyklucza usterki. Jedyne uszkodzenie może powstać wskutek przepięcia, np. w wyniku uderzenia pioruna lub w przypadku skoku napięcia, gdy nie zadziała często instalowany wyłącznik różnicowo-prądowy. Wtedy konieczna jest wymiana panelu na nowy i powtórne jego zaprogramowanie.

Pompy mamutowe, a więc zestaw rur i węży służących do przepompowywania cieczy wewnątrz urządzenia i poza nie, mogą zablokować się w konsekwencji niewłaściwej eksploatacji. Wrzucanie do oczyszczalni podpasek, pampersów lub innych ciał stałych może spowodować zablokowanie pompy znajdującej się w osadniku. Unieruchomienie jest możliwe także wtedy, gdy poziom osadu przekroczy próg jego poboru do komory biologicznej. W takiej sytuacji konieczne staje się wyjęcie układu pomp mamutowych, a następnie udrożnienie rur. Żywotność układu pomp jest praktycznie nieskończona.

Kosztorys przeglądu

W skład kosztów serwisowania wchodzą robocizna, dojazd i wymiana wadliwych elementów.

Przeglądy w okresie gwarancyjnym wykonywane przez firmę zewnętrzną nie są obligatoryjne, aczkolwiek zaleca się użytkownikowi podpisanie stosownej umowy z serwisem. Brak dozoru przez firmę specjalistyczną może skutkować problemami eksploatacyjnymi, a w najbardziej niekorzystnej sytuacji nawet i uszkodzeniem urządzenia lub niedrożnością systemu. Jak dotąd w Polsce nie wprowadzono jeszcze wymogu podpisania umowy serwisowej, aczkolwiek branża, wiedząc o zagrożeniach, już działa na rzecz wdrożenia tego typu rozwiązań.

Koszty przeglądu wykonywanego w trakcie okresu gwarancyjnego ponosi użytkownik urządzenia. Coraz popularniejsze staje się wydłużanie okresu gwarancji z trzech do np. pięciu lat, co jednak niesie za sobą konieczność podpisania umowy z firmą instalacyjną lub sprzedawcą urządzenia (częsta praktyka w przypadku kotłów centralnego ogrzewania lub urządzeń do uzdatniania wody).

Przegląd kosztuje od ok. 200 do 300 zł za wizytę plus ewentualny koszt dojazdu. Doświadczenia ostatnich lat dowodzą, iż wielu użytkowników oczyszczalni decyduje się na podpisanie takowej umowy, co zapewnia im poczucie bezpieczeństwa w kwestii pracy urządzenia.

Koszt najważniejszych części zamiennych urządzenia dla 6 RLM obrazuje tabela 3.

Tab. 3. Koszt (orientacyjny) kluczowych części zamiennych dla przykładowej oczyszczalni SBR

Część

Ilość

Koszt [zł]

Dmuchawa tłokowa 45 l/min

1

950

Filtr cząstek stałych do dmuchawy

2

20

Elektrozawór

1

515

Cewka do elektrozaworu

1

285

Panel sterujący

1

1 495

Wywóz osadu

W każdej z przydomowych oczyszczalni ścieków w osadniku wstępnym tworzy się osad, który w zależności od wielkości osadnika oraz ilości dostarczanych ścieków należy okresowo z urządzenia usuwać. Zwyczajowo przyjmuje się, iż tabor asenizacyjny odbiera osad z oczyszczalni raz do roku. Oczywiście zależy to od rodzaju oczyszczalni oraz wielkości osadnika, a także od instrukcji usuwania osadu dostarczanej przez producenta. Trzeba też pamiętać, iż indywidualne przyzwyczajenia użytkowników oczyszczalni mają wpływ na szybkość przyrostu osadu w osadniku, chodzi np. o ilość zużywanego papieru toaletowego. Koszt jednorazowego wywozu wynosi, w zależności od lokalizacji, od 80 do 150 zł. Należy też podkreślić, iż niezwykle ważnym czynnikiem przeglądu oczyszczalni przydomowej jest systematyczna kontrola ilości osadu w urządzeniu. W przypadku braku takowej, ilość osadu wrasta, a pojemność retencyjna osadnika systematycznie maleje i w konsekwencji może dochodzić nawet do cofki do instalacji kanalizacyjnej. W niektórych technologiach mogą występować okresowe problemy z pompami mamutowymi, jeśli poziom osadu przekroczy punkt poboru i przetłaczania ścieków surowych do komory biologicznej. W komorze biologicznej następuje, pod wpływem napowietrzania, bardzo intensywne pęcznienie osadu, który potem dość szybko zaczyna być przepompowywany do układu rozsączającego, wskutek czego blokuje go i układ staje się niedrożny.

Aktualnie na rynku dostępnych jest wiele różnych oczyszczalni ścieków, spełniających normy europejskie i polskie (PN-EN 12566-3). Urządzenia te zabudowane są zarówno w zbiornikach tworzywowych, jak i betonowych, a użyte do oczyszczania ścieków technologie często są bardzo efektywne.

Wybór odpowiedniej technologii oczyszczania ścieków, a co za tym idzie konkretnego urządzenia, ma jednak wieloletnie konsekwencje, związane z kosztami jego eksploatacji, a także nakładami na przeglądy i serwis. Dlatego zawsze przy wyborze konkretnego urządzenia należy szczegółowo zapoznać się z żywotnością poszczególnych komponentów, opisem serwisowania, a także kosztami przeglądów i elementów. Może się bowiem okazać, iż rozwiązanie z pozoru tańsze w zakupie i montażu odznacza się wysokimi kosztami wieloletniej eksploatacji. Warto także pamiętać o wynikającej z pojemności osadnika i ilości stałych mieszkańców częstotliwości, a tym samym o kosztach wywozu osadu, które, niestety, rosną, więc należy się również spodziewać ograniczenia  ich przyjmowania przez lokalne oczyszczalnie ścieków.

Mariusz Piasny, Sebastian Świątek, MPI Poznań