Ile w Polsce odzyskujemy?
Na przedsiębiorców wprowadzających na terytorium kraju produkty w opakowaniach nałożono szereg obowiązków. Jeden z nich stanowi osiąganie wymaganych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych.
Określa to Ustawa z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej(DzU 2001 r. nr 63 poz. 639 z późn. zm.). Od 1 stycznia 2010 r. funkcjonuje ona jako ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej. Wydane do niej rozporządzenia wykonawcze wyznaczyły dla poszczególnych rodzajów odpadów opakowaniowych, jak i opakowań łącznie konkretne poziomy odzysku i recyklingu, jakie powinny być zrealizowane w kolejnych latach (tab. 1).
Tab. 1. Zestawienie wymaganych limitów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych w latach 2004-20081
Chcąc sprawdzić realizację tych obowiązków, można wejść na strony internetowe Ministerstwa Środowiska czy też sięgnąć po publikacje Głównego Urzędu Statystycznego. Jednak nie mamy gwarancji, że znajdziemy tam to, czego szukamy. Bardzo skromnie prezentują się strony Ministerstwa Środowiska. Można na nich znaleźć tylko ostatni „Raport dla Komisji Europejskiej dotyczący masy odpadów opakowaniowych wytworzonych w Polsce za rok 2007”. Brak danych odnoszących się do lat minionych utrudnia analizę zjawiska na przestrzeni dłuższego czy krótszego czasu. Jest to sytuacja o tyle zaskakująca, że dane te (wręcz skopiowane zestawienia tabelaryczne) można bez problemu odszukać na portalu Unii Europejskiej. Zdecydowanie więcej informacji z tego zakresu zawarto w publikacjach Głównego Urzędu Statystycznego. W ramach corocznych opracowań „Ochrona środowiska” prezentowane są dane dotyczące kilku ostatnich lat.
Przesunięcie czasowe
Niedogodnością jest również opóźnienie (przesunięcie) czasowe zestawień, co wynika z procedur pozyskiwania i przekazywania informacji. Zgodnie z zapisami ustawowymi sprawozdanie dotyczące ilości wprowadzonych na rynek opakowań oraz osiągniętych poziomów odzysku i recyklingu należy składać właściwemu marszałkowi województwa w terminie do 31 marca następnego roku, którego ono dotyczy. Urząd marszałkowski z przesłanych raportów tworzy wojewódzką odpadową bazę danych. Na podstawie zebranych informacji urząd opracowuje zbiorcze zestawienie dotyczące obszaru województwa. W formie zestawienia OŚ-OP2 przesyła te dane do Ministerstwa Środowiska w terminie do 30 kwietnia roku następującego po tym, którego zestawienie dotyczy. Z kolei Ministerstwo Środowiska na podstawie danych wojewódzkich sporządza raport, w którym podaje masę wytworzonych odpadów opakowaniowych, masę odpadów opakowaniowych poddanych poszczególnym formom odzysku i recyklingu oraz osiągnięte poziomy odzysku i recyklingu. Raport musi być przesłany do Komisji Europejskiej w ciągu 18 miesięcy od zakończenia roku rozliczeniowego, czyli do 30 czerwca roku kolejnego. Oznacza to w praktyce aż półroczne przesunięcie dostępności danych odnoszących się do zagospodarowania odpadów opakowaniowych. Szkoda, że informacje te nie zostają upublicznione wcześniej, zwłaszcza w kontekście terminów, w jakich spływają z województw. Czas między przekazaniem danych przez urzędy marszałkowskie a wysłaniem raportu do Komisji Europejskiej przez MŚ wynosi 14 miesięcy. W tym okresie ministerstwo sumuje dane i sporządza raport. Obecnie na stronach ministerstwa można znaleźć nadal jedynie tylko dane opisujące 2007 r. Po połowie bieżącego roku można spodziewać się danych za 2008 r. Jednocześnie trudno znaleźć wytłumaczenie, dlaczego Ministerstwo Środowiska nie zamieszcza aktualnych zestawień, zwłaszcza że publikuje je GUS. W najnowszym opracowaniu „Ochrona Środowiska 2009” są już prezentowane dane za 2008 r., a jako źródło informacji podawane jest właśnie Ministerstwo Środowiska.
Różne dane
Przyglądając się obu zestawieniom, od razu można dostrzec różnice jakościowe prezentowanych danych. Te GUS odnoszą się do ilości opakowań (i produktów) wprowadzonych na rynek, natomiast Ministerstwo Środowiska przedstawia ilości wytworzonych odpadów opakowaniowych. Dane GUS nie zawierają rozbicia na poszczególne formy odzysku i recyklingu, a takie znajduje się w zestawieniach resortu. Informacje z GUS posiadają podział na poszczególne województwa, a dane Ministerstwa Środowiska odnoszą się tylko do obszaru całego kraju. Ponadto wartości dotyczące poszczególnych rodzajów opakowań przez GUS oraz Ministerstwo Środowiska prezentowane są w różnej kolejności.
Ta sytuacja powoduje, że dane z obu źródeł trudno ze sobą porównywać, bowiem obejmują różne zakresy. Jednak najbardziej zaskakującą kwestią jest to, że oba źródła podają inne poziomy odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, jakie zostały osiągnięte w poszczególnych latach (tab. 2).
Tab. 2. Zestawienie osiągniętych limitów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych na podstawie danych Ministerstwa Środowiska oraz GUS w latach 2004-2008 1)
Zestawienie danych w tabeli 2 ukazuje znaczące różnice w osiągniętych limitach odzysku i recyklingu prezentowanych przez Ministerstwo Środowiska oraz GUS. Należy jeszcze raz podkreślić, że tak naprawdę ich źródłem jest Ministerstwo Środowiska, bo to ono przekazuje informacje do sprawozdawczości GUS i Unii Europejskiej.
Potwierdzeniem rozbieżności są dane dotyczące rodzajów opakowań (tab. 3). W związku z niepodawaniem przez GUS poziomów odzysku dla poszczególnych rodzajów opakowań zaprezentowano tylko informacje dotyczące recyklingu.
Tab. 3. Zestawienie osiągniętych limitów recyklingu poszczególnych rodzajów opakowań na podstawie danych Ministerstwa Środowiska oraz GUS w latach 2006-20071-3)
Odrębna metodyka
Przedstawione w tabelach dane budzą wiele wątpliwości. Można zgodzić się na rozbieżności w kwestii różnicy pomiędzy ilościami opakowań wprowadzonych na rynek a ilością wytworzonych odpadów opakowaniowych. Jest to jak najbardziej zrozumiałe, bowiem nie wszystkie opakowania wprowadzone do obrotu muszą się stać odpadami w tym samym roku rozliczeniowym. Część z nich staje się odpadami z opóźnieniem i „przechodzi” do zestawień za kolejny rok.
W odmienny sposób obliczane są też poziomy recyklingu. Ministerstwo Środowiska szacuje je jako stosunek masy odpadów opakowaniowych poddanych wszystkim formom recyklingu do masy wytworzonych odpadów opakowaniowych. Z kolei GUS poziom recyklingu oblicza jako stosunek wielkości odpadów poddanych recyklingowi ogółem (uwzględniający tzw. nadwyżkę z roku poprzedniego) do wielkości wprowadzonych na rynek odpadów opakowaniowych podlegających obowiązkowi recyklingu.
Różne sposoby obliczania osiągniętych limitów powodują niepewność, gdyż nie wiadomo, które z nich należy traktować jako właściwe, zwłaszcza że prezentowane różnice są znaczące i nie można ich traktować jako błędu statystycznego. Wartości wyliczone i podane przez GUS są korzystniejsze od tych prezentowanych przez Ministerstwo Środowiska. Jest to oczywiście pochodną zastosowania innej metodyki – pytanie, która jest właściwa?
Wyjątkowy rok?
W kontekście przedstawionych uwag zaskakująco „równo” prezentuje się 2007 r. Praktycznie wszystkie dane ilościowe z Ministerstwa Środowiska i GUS-u są zbliżone. Budzi to jednak wątpliwości w świetle opisanych metod obliczania poziomów recyklingu. W 2007 r. z dokładnością do jednej tony zgadzają się ilości opakowań wprowadzonych na rynek i wytworzonych odpadów opakowaniowych. Trudno sobie wyobrazić taką zgodność. Również poziomy recyklingu są niemal identyczne, mimo że w obu przypadkach obliczano je w inny sposób. Tak równy w statystykach 2007 r. jest zdecydowanie odmiennym okresem od lat poprzednich. Niestety, brakuje jeszcze danych z Ministerstwa Środowiska za 2008 r., zatem nie można stwierdzić, czy będą one tak samo zbieżne z danymi GUS.
Rodzi się więc oczywiste pytanie, które dane są prawdziwe, jakie poziomy odzysku i recyklingu uzyskujemy? Wykazane rozbieżności nie pozwalają prawidłowo ocenić systemu gospodarki odpadami opakowaniowymi na terenie naszego kraju. Zachodzi podejrzenie, że przy opracowywaniu danych dotyczących zagospodarowania odpadów opakowaniowych mylone są podstawowe określenia. Zastanawiające jest, dlaczego wartości tych nie skorygowano i ukazały się one w oficjalnych dokumentach sprawozdawczych? Wątpliwości nie rozwiewa fakt ujednolicenia danych z 2007 r. Skoro dotychczas w przyjętej metodyce różniły się w sposób znaczący, to może wówczas zostały one tylko sztucznie zrównane?
Tomasz Alankiewicz
Śródtytuły od redakcji
