W gospodarce odpadami istnieje cały szereg różnego rodzaju instrumentów służących realizacji celów polityki ochrony środowiska. Złożona materia, jaką jest środowisko, i jej różnorodne powiązania ekonomiczno-społeczne powodują jednak, że żadne z narzędzi nie jest doskonałe. Trudno też znaleźć jeden, uniwersalny zestaw instrumentów, optymalny dla każdych warunków.
Generalnie, ze względu na mechanizm działania, wyróżnia się trzy podstawowe grupy tych instrumentów.
Do pierwszej należą narzędzia administracyjno-prawne, czyli głównie nakazy, zakazy, koncesje, pozwolenia czy decyzje. Są one narzucone przepisami prawa i często znajdują swoje miejsce w procedurach administracyjnych. Podmioty, których te narzędzia dotyczą, nie mają dowolności w ich stosowaniu, gdyż w przeciwnym razie działają niezgodnie z prawem. Ze społecznego punktu widzenia zastosowanie tych instrumentów jest stosunkowo kosztowne, gdyż konieczne jest stworzenie całego systemu kontroli i egzekucji oraz każdorazowe dostosowywanie ich do zmian. Dlatego powinno się je wykorzystywać w obszarach, gdzie pojawia się wysokie ryzyko, możliwe jest wystąpienie znaczących, nieodwracalnych szkód środowiskowych lub konieczne jest osiągnięcie szybkich efektów.
Drugą grupę stanowią instrumenty ekonomiczne, które w założeniu wykorzystują mechanizm rynkowy, tzn. im coś jest dla nas cenniejsze...