Kanalizacja terenów niezurbanizowanych

Długość sieci kanalizacyjnej (głównie: sanitarnej) na koniec 2010 r. wyniosła na wsi polskiej ok. 55,6 tys. km (rys. 1)¹.

Dynamika wzrostu długości sieci jest większa na obszarach wiejskich, jednak na jeden kilometr sieci kanalizacyjnej w miastach przypada 400 mieszkańców (2,5 m/M), a na wsi jedynie 74 mieszkańców (13,5 m/M) r. Najwyższy wskaźnik skanalizowania osiągnięto w woj. podkarpackim, a najniższy – w woj. lubelskim.

 

Z uwagi na fakt, że w skali kraju w 2010 r. tylko co czwarty mieszkaniec wsi korzystał z sieci kanalizacyjnej, znaczna część ścieków bytowych odprowadzana była do systemów przydomowych (zbiorników bezodpływowych lub przydomowych oczyszczalni ścieków). Liczba zbiorników bezodpływowych, w których czasowo gromadzi się nieczystości ciekłe, wynosi w kraju (głównie na terenach wiejskich) ok. 2,4 mln i spada co roku nieznacznie, przy bardzo dynamicznym wzroście (o 30%!) liczby przydomowych oczyszczalni ścieków, np. z ok. 62 tys. w 2009 r. do ok. 81 tys. w 2010 r.¹. Według innego źródła GUS², indywidualnych wiejskich oczyszczalni osiągnęła na koniec 2010 r. było 66,1 tys., co stanowiłoby przyrost tylko o 7%. Najmniej przydomowych oczyszczalni (632 szt.) posiada woj. podkarpackie, nastawione głównie na zbiorcze systemy kanalizacyjne.

W 2010 r. zebrano ok. 24,6 tys. dam³ nieczystości ciekłych – wzrost o 5% w stosunku do poprzedniego roku. 2/3 objętości nieczystości ciekłych pochodziło z gospodarstw domowych, 1/4 z budynków jednostek prowadzących działalność gospodarczą, a pozostałe z budynków użyteczności publicznej. Szacuje się, że ze zbiorników bezodpływowych korzysta w kraju jeszcze ok. 10 mln mieszkańców, co przy jednostkowej ilości ścieków 50 dm³/M·d powinno przełożyć się na 182,5 tys. dam³ ścieków rocznie. Wynika z tego, że zebrane w 2010 r. 24,6 tys. dam³ stanowi jedynie 13% ścieków, które powinny trafić do punktów zlewnych i oczyszczalni. W 2010 r. 2/3 nieczystości ciekłych zostało zebranych przez prywatne przedsiębiorstwa, a 1/3 przez firmy z sektora publicznego. Liczba stacji zlewnych, przyjmujących ścieki od użytkowników zbiorników bezodpływowych, wzrosła w ciągu 2010 r. z 2143 do 2175 sztuk.

 

Nakłady inwestycyjne na kanalizację były w 2010 r. wysokie: na sieci kanalizacyjne wydano 2,7 mld zł (średnio ok. 540 zł/m), na budowę i modernizację zbiorowych oczyszczalni ścieków 621 mln zł, a na indywidualne oczyszczalnie ścieków 161 mln zł. Środki pochodziły głównie z funduszy strukturalnych UE i samorządów gmin (por. rys. 2).

Niektóre tereny wiejskie zostały objęte KPOŚK w ramach wyznaczonych aglomeracji > 2000 RLM, co ułatwiło inwestowanie. Równie pomocny okazał się program wyposażenia w oczyszczalnie ścieków aglomeracji o RLM < 2000, posiadających w dniu przystąpienia Polski do UE systemy kanalizacji sanitarnej. Niestety, wielu gmin o małych budżetach nie stać na finansowanie inwestycji kanalizacyjnych. Obawiają się też wysokich cen za ścieki, wynikających z konieczności amortyzacji drogich urządzeń.

 

Dużym wsparciem dla terenów niezurbanizowanych jest ogłoszony 26 lipca 2011 r. program finansowy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, zapewniający dotacje na budowę przydomowych oczyszczalni ścieków oraz podłączenie budynków do zbiorczego systemu kanalizacyjnego – w sumie 300 mln zł. Program adresowany jest do jednostek samorządu terytorialnego, ich związków oraz spółek komunalnych, a odbiorcami są właściciele domów, którzy do tej pory nie mieli możliwości skorzystania ze zbiorczych sieci lub w najbliższych latach nie będą mogli podłączyć się do zbiorczych oczyszczalni ścieków. Wkład własny beneficjentów wynosi minimum 10%. Program zakłada budowę ok. 11 tys. przydomowych biologicznych oczyszczalni ścieków (zgodnych ze zharmonizowaną norma PN-EN 12566-3) i 21 tys. podłączeń budynków do sieci kanalizacyjnych, o sumarycznej długości 34 km.

Przewiduje się, że z tego wsparcia skorzysta 126 tys. mieszkańców, tj. nieco ponad 1% ludności wiejskiej pozbawionej dostępu do kanalizacji.

Na terenach niezurbanizowanych istnieją warunki do wykorzystania biologicznie oczyszczonych ścieków i osadów ściekowych do nawodnień i użyźniania upraw energetycznych.

Reasumując, infrastruktura kanalizacyjna na terenach niezurbanizowanych rozwija się dynamicznie, jednak nadal korzysta z niej zbyt mało mieszkańców.

Mimo istotnej pomocy finansowej – głównie ze strony UE – wielu gmin nie stać na realizację drogich inwestycji kanalizacyjnych, a części mieszkańców nie stać na płacenie wysokich rachunków za ścieki. Należy szukać tanich w budowie i eksploatacji systemów kanalizacyjnych, spełniających przy tym wymagania obowiązujących przepisów prawnych. Obniżenie nakładów inwestycyjnych i kosztów eksploatacji powinno nastąpić głównie w obszarze sieci kanalizacyjnych (np. przez zastosowanie małośrednicowej kanalizacji grawitacyjnej, odciążonej przez przydomowe osadniki gnilne).

prof. dr hab. inż. Ryszard Błażejewski, Katedra Inżynierii Wodnej i Sanitarnej, Uniwersytet Przyrodniczy

1. GUS Infrastruktura komunalna w 2010 r. Warszawa 2011.

2. GUS Ochrona środowiska. Warszawa 2011.