Kogeneracja w obszarze efektywności energetycznej

Kogeneracja jest to równoczesne wytwarzanie energii cieplnej i elektrycznej w jednym procesie technologicznym.

Kogeneracja jako sposób wytwarzania energii znana była od dawna. W Polsce wykorzystywana była w dużych zakładach przemysłowych, gdzie jednym z koniecznych elementów w procesie technologicznym była para wodna.

Kogeneracja to priorytet

Promowanie wysoko sprawnej kogeneracji na podstawie zapotrzebowania na ciepło użytkowe stanowi jeden z priorytetów Wspólnoty Europejskiej ze względu na związane z nią potencjalne korzyści w zakresie oszczędzania energii pierwotnej, unikania strat sieciowych oraz ograniczania emisji szkodliwych substancji, w szczególności gazów cieplarnianych. Ponadto efektywne użytkowanie energii w taki sposób może wpłynąć pozytywnie na bezpieczeństwo dostaw energii oraz konkurencyjność Unii Europejskiej i jej państw członkowskich. Potencjał kogeneracji jest wykorzystywany przez Wspólnotę w niewystarczającym stopniu, 11 lutego 2004 r. została przyjęta dyrektywa 2004/8/WE w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na rynku wewnętrznym energii oraz zmieniająca dyrektywę 92/42/EWG. W dyrektywie tej podano metodologię określania wydajności tego procesu i wprowadzono pojęcie kogeneracji o wysokiej wydajności (tzw. wysoko sprawna kogeneracja). Potrzeba realizacji zobowiązań wynikających z tego dokumentu została uwzględniona w okresie programowania 2007-2013. Realizowane w ramach IX osi priorytetowej POIiŚ Działanie 9.1 zostało dedykowane m.in. wysokosprawnej kogeneracji. Wspierane były projekty dotyczące skojarzonego wytwarzania energii ze źródeł zarówno odnawialnych, jak i nieodnawialnych. Możliwe było również uzyskanie dotacji na przekształcenie źródeł wytwarzania ciepła w ciepłowniach w wysoko sprawne jednostki kogeneracyjne.

Kogeneracja w latach 2014-2020

W POIiŚ na lata 2014-2020 przewidziano Działanie 1.6 ?Promowanie wykorzystywania wysoko sprawnej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe?. Planowana realizacja tego działania opiera się na nowej dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/27/UE z 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmieniającej dyrektywy 2009/125/WE i 2010/30/UE. Dokumenty te wprowadzono w związku z potrzebą wdrożenia przez UE nowej strategii w zakresie efektywności energetycznej. Działanie 1.6 obejmuje dwa poddziałania: 1.6.1 ?Źródła wysoko sprawnej kogeneracji? oraz 1.6.2 ?Sieci ciepłownicze i chłodnicze dla źródeł wysoko sprawnej kogeneracji?. W ramach poddziałania 1.6.1 planowane jest wsparcie trzech typów projektów. Pierwszy dotyczy instalacji spalania paliw o nominalnej mocy cieplnej powyżej 20 MW w paliwie wprowadzonym do instalacji, czyli budowy i przebudowy jednostek wysoko sprawnej kogeneracji oraz przebudowy istniejących jednostek na jednostki wysokosprawnej kogeneracji wykorzystujące biomasę jako paliwo. Drugi ukierunkowany jest na instalacje o nominalnej mocy cieplnej mniejszej lub równej 20 MW w paliwie wprowadzonym do   instalacji, tj. na budowę nowych jednostek wysokosprawnej kogeneracji o jak najmniejszej z możliwych emisji CO2 oraz innych zanieczyszczeń powietrza (w przypadku paliw pochodzących z OZE lub paliw kopalnych). W przypadku nowych instalacji powinien zostać osiągnięty pułap co najmniej 10-procentowego uzysku efektywności energetycznej w porównaniu do rozdzielonej produkcji energii cieplnej i elektrycznej przy zastosowaniu najlepszych dostępnych technologii. W tym typie projektów stawia się też na przebudowę istniejących instalacji na instalacje wykorzystujące jednostki wysoko sprawnej kogeneracji, skutkującą redukcją CO2 o co najmniej 30 proc. w porównaniu do istniejących instalacji. Dopuszczona jest pomoc inwestycyjna dla wysoko sprawnych instalacji spalających paliwa kopalne ? pod warunkiem, że te instalacje nie zastępują urządzeń o niskiej emisji, a inne alternatywne rozwiązania byłyby mniej efektywne i bardziej emisyjne. Ostatni, trzeci typ projektów skupia się na realizacji kompleksowych inwestycji dotyczących budowy nowych lub przebudowy istniejących jednostek wysokosprawnej kogeneracji wraz z sieciami ciepłowniczymi lub sieciami chłodu, dzięki którym możliwe będzie wykorzystanie ciepła/chłodu powstałego w danej instalacji. Projekty wybierane będą w trybie konkursowym. Natomiast w ramach poddziałania 1.6.2 projekty, które mają szanse na uzyskanie dofinansowania, to te dotyczące budowy sieci ciepłowniczych lub sieci chłodu (w tym przyłączy), umożliwiających wykorzystanie energii cieplnej wytworzonej w źródłach wysoko

sprawnej kogeneracji oraz wykorzystanie ciepła odpadowego wyprodukowanego w układach wysoko sprawnej kogeneracji w ramach projektów rozbudowy/budowy sieci ciepłowniczych, a także budowy sieci cieplnych lub sieci chłodu, umożliwiających wykorzystanie ciepła wytworzonego w warunkach wysoko sprawnej kogeneracji, ciepła odpadowego i ciepła z instalacji OZE oraz zwiększających wykorzystanie ciepła wyprodukowanego w takich instalacjach. W tym poddziałaniu projekty będą wybierane w trybie pozakonkursowym. Tryb ten będzie stosowany w przypadku miast wojewódzkich i ich obszarów funkcjonalnych, posiadających strategie Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT). Beneficjentami w obu poddziałaniach mogą być przedsiębiorcy, jednostki samorządu terytorialnego oraz działające w ich imieniu jednostki organizacyjne, podmioty świadczące usługi publiczne w ramach realizacji obowiązków własnych jednostek samorządu terytorialnego, które nie są przedsiębiorcami, a także spółdzielnie mieszkaniowe czy podmioty będące dostawcami usług energetycznych w rozumieniu dyrektywy 2012/27/UE, działające na rzecz jednostek samorządu terytorialnego. Planowana alokacja finansowa na działanie ze środków unijnych wyniesie 100 mln euro dla poddziałania 1.6.1, a 176 mln euro dla poddziałania 1.6.2. Maksymalny poziom dofinansowania UE projektu sięga 85 proc. wydatków kwalifikowanych, natomiast minimalny wkład własny beneficjenta to 5 proc. wydatków kwalifikowanych. W wyniku realizacji planowanych inwestycji przewiduje się wybudowanie lub zmodernizowanie ok. 62 jednostek wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej w wysoko sprawnej kogeneracji, w tym z odnawialnych źródeł energii. Pozwoli to na uzyskanie szacowanej wartości docelowej w 2023 r. zmniejszenia zużycia energii pierwotnej w wysokości 356 tys. GJ/rok i rocznego spadku emisji gazów cieplarnianych o 310 tys. Mg CO2.