„Kolorowy zawrót głowy”: czyli specyfika polskich systemów wsparcia OZE i kogeneracji

Od 2000 r. zostały wprowadzone rozwiązania mające na celu wsparcie funkcjonowania źródeł kogeneracyjnych, a od 2011 r. obowiązuje system wsparcia przewidziany dla biogazu rolniczego.

Wykorzystane w praktyce metody wsparcia zarówno OZE (od 2004 r.), kogeneracji (od 2007 r.), jak i biogazu rolniczego (od 2011 r.) zostały oparte na systemach kwotowych, tj. na wymogu posiadania przez podmioty zobowiązane w portfelu zakupu odpowiednich ilości i rodzajów świadectw pochodzenia, zabezpieczonych w zakresie realizacji represją państwa w postaci kar pieniężnych. Jest to zatem system zorientowany na ilość energii elektrycznej ze źródeł odnawianych, biogazowych i kogeneracyjnych¹ (każdy rodzaj świadectwa stanowi potwierdzenie wytworzenia określonego rodzaju energii), w odróżnieniu od systemów zorientowanych na cenę (system feed-in-tariff).

Funkcjonujący w Polsce system wsparcia został oparty na tzw. świadectwach pochodzenia (art. 9e uPe), świadectwach pochodzenia z kogeneracji (art. 9l uPe) oraz świadectwach pochodzenia biogazu (art. 9o uPe) i wynikających z nich prawach majątkowe. Przyjęte rozwiązania polegają na możliwości uzyskania quasi–papierów wartościowych w postaci określonych rodzajów świadectw, które po zapisaniu ich w rejestrze świadectw pochodzenia na giełdzie towarowej lub innym rynku regulowanym w postaci tzw. praw majątkowych stają się zbywalne i stanowią towar giełdowy, o którym mowa w art. 2 pkt 2 lit. d Ustawy z 26 października 2000 r. o giełdach towarowych².

·        zielone certyfikaty

System wsparcia źródeł odnawialnych wytwarzających energię elektryczną został oparty na możliwości uzyskania świadectw pochodzenia, popularnie zwanych zielonymi certyfikatami. Zgodnie z postanowieniami art. 9e uPe, potwierdzeniem wytworzenia energii elektrycznej w odnawialnym źródle energii jest świadectwo pochodzenia tej energii. Z tego rodzaju wsparcia mogą zatem korzystać wszystkie rodzaje źródeł odnawialnych wytwarzających energię elektryczną w oparciu o odnawialne paliwa pierwotne. Należą do nich źródła wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych³.

Do energii wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii zalicza się energię elektryczną pochodzącą w szczególności: z elektrowni wodnych oraz z elektrowni wiatrowych, ze źródeł wytwarzających energię z biomasy oraz biogazu, ze słonecznych ogniw fotowoltaicznych oraz kolektorów do produkcji ciepła, ze źródeł geotermalnych, a także część energii odzyskanej z termicznego przekształcania odpadów komunalnych ⁴.

Nowelizacją uPe z 8 stycznia 2010 r.⁵ zostały wprowadzone świadectwa pochodzenia biogazu, nazywane brązowymi certyfikatami, które stanowią potwierdzenie wytwarzania i jednocześnie wprowadzenia do sieci gazowej dystrybucyjnej biogazu rolniczego. Tylko zatem za wytworzenie biogazu rolniczego i wprowadzenie go do sieci gazowej można uzyskać świadectwo pochodzenia biogazu, natomiast w sytuacji, gdy z tego rodzaju biogazu zostanie wytworzona energia elektryczna, przedsiębiorca może otrzymać zielony, a nie brązowy certyfikat. Ustawodawca wprowadził jednocześnie definicję legalną biogazu rolniczego. Pod pojęciem tym należy rozumieć paliwo gazowe otrzymywane z surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych lub pozostałości przemysłu rolno-spożywczego lub biomasy leśnej w procesie fermentacji metanowej.

To, co odróżnia biogaz, w tym także rolniczy, od innych rodzajów paliw pierwotnych do wytwarzania energii odnawialnej pozyskiwanej z biomasy, to możliwość zastosowania składników charakteryzujących się znaczną zawartością wody lub masy organicznej, a także takich, które wymagają utylizacji (np. odpady poubojowe), a podstawowym wyróżnikiem jest tu fakt powstawania biogazu w drodze fermentacji metanowej. Zgodnie zatem z tak ukształtowaną definicją biogaz rolniczy stanowi paliwo gazowe, które jest identyfikowane przez rodzaj surowców użytych do jego produkcji.

 Zakres desygnatów, z których może być wytwarzany biogaz rolniczy od początku funkcjonowania tego rozwiązania budził wątpliwości³, zatem obecnie planowana jest zmiana tej definicji. Zgodnie z ostatnią propozycją nowelizacji uPe, za biogaz rolniczy będzie można uznać paliwo gazowe otrzymywane w procesie fermentacji metanowej surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych lub pozostałości z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego bądź biomasy leśnej z wyłączeniem gazu pozyskanego z surowców pochodzących z oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów.

Prawo energetyczne, podobnie jak w przypadku wsparcia źródeł OZE, również w kwestii źródłach kogeneracyjnych stanowi, że potwierdzeniem wytworzenia energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji jest świadectwo pochodzenia tej energii. System wsparcia w odniesieniu do wytwarzania energii elektrycznej w kogeneracji został jednak ukształtowany wielopoziomowo w tym sensie, że rodzaj wsparcia zależy zarówno od mocy źródła, jak i rodzajów wykorzystywanych paliw. Jednocześnie samo wsparcie zostało skierowane do odpowiednio ukształtowanej technologii wytwarzania, pozwalającej na oszczędność energii pierwotnej (w odniesieniu do układów rozdzielnych), wykorzystywanej w celu pozyskania w jednym procesie technologicznym zarówno energii elektrycznej, jak i ciepła. Kogeneracja jest to bowiem równoczesne wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej lub mechanicznej w trakcie tego samego procesu technologicznego. Należy przy tym pamiętać, że wsparcie jest ukierunkowane na tzw. wysoko sprawnąkogenerację, która pozwala na odpowiednią oszczędność energii pierwotnej zużywanej w jednostce kogeneracji. W odniesieniu do źródła o mocy zainstalowanej elektrycznej poniżej 1 MW musi zostać osiągnięta oszczędność w jakiejkolwiek wysokości, a w pozostałych jednostkach w wysokości nie mniejszej niż 10% w porównaniu z wytwarzaniem energii elektrycznej i ciepła w układach rozdzielonych o referencyjnych wartościach sprawności dla wytwarzania rozdzielonego⁶.

System wsparcia w postaci tzw. żółtych certyfikatów został skierowany do podmiotów wytwarzających energię elektryczną w wysokosprawnej kogeneracji w instalacjach opalanych paliwami gazowymi (niezależnie od mocy zainstalowanej) lub o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej źródła poniżej 1 MW. Kwestia mocy źródła jest oceniana w odniesieniu do konkretnego przedsiębiorstwa energetycznego, a nie jednostek wytwórczych, jakimi taki przedsiębiorca dysponuje. Koncesje udzielane są na łączną moc zainstalowaną danemu przedsiębiorcy, niezależnie od tego, w ilu jednostkach wytwórczych będzie wykonywał działalność. Pod pojęciem paliw gazowych należy natomiast rozumieć gaz ziemny wysokometanowy lub zaazotowany, w tym skroplony gaz ziemny oraz propan-butan bądź inne rodzaje gazu palnego, dostarczane za pomocą sieci gazowej, a także biogaz rolniczy, niezależnie od ich przeznaczenia. Jednocześnie ani ustawa, ani rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu gazowego⁷, nie zawierają definicji sieci gazowej. Uwzględniając zatem zawarte w uPe definicje sieci, sieci przesyłowej i sieci dystrybucyjnej, pod pojęciem sieci gazowej należy rozumieć sieć, za której ruch jest odpowiedzialny właściwy operator systemu (przesyłowego lub dystrybucyjnego albo systemu połączonego) oraz substytut sieci w postaci gazociągu bezpośredniego.

Zatem w każdym przypadku, gdy jednostka kogeneracji jest opalana paliwami gazowymi bądź jest to jednostka o łącznej mocy poniżej 1 MW, niezależnie od rodzaju wykorzystywanego paliwa, może uzyskać wsparcie w postaci żółtych certyfikatów.

Wsparcie w postaci świadectw pochodzenia z kogeneracji w postaci tzw. fioletowych certyfikatów zostało skierowane do jednostek opalanych metanem uwalnianym i ujmowanym przy dołowych robotach górniczych w czynnych, likwidowanych lub zlikwidowanych kopalniach węgla kamiennego lub gazem uzyskiwanym z przetwarzania biomasy w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o biokomponentach i biopaliwach⁸ ciekłych, niezależnie od mocy zainstalowanej takich jednostek.

Z systemu wsparcia w postaci fioletowych certyfikatów mogą skorzystać – po pierwsze, podmioty wykorzystujące metan pozyskiwany z kopalń i po drugie, podmioty wykorzystujące gaz z biomasy. Jednocześnie ustawodawca na potrzeby określenia rodzaju surowców, z jakich można pozyskiwać tego rodzaju biogaz, odwołał się nie do definicji biomasy funkcjonującej np. w rozporządzeniu dotyczącym źródeł odnawialnych⁹, ale do definicji zawartej w ustawie o biokomponenetach i biopaliwach. Zgodnie z tą ostatnią ustawą, przez biomasę należy rozumieć stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz leśnej, przemysłu przetwarzającego ich produkty, a także części pozostałych odpadów, które ulegają biodegradacji, a w szczególności surowce rolnicze. Natomiast surowce rolnicze to rośliny uprawiane na użytkach rolnych lub na części tych użytków, przeznaczone do wytwarzania biokomponentów, a w zakresie sytemu wsparcia kogeneracji – biogazu z biomasy. Tyma samym każdy rodzaj biogazu może korzystać z systemu wsparcia w postaci fioletowych certyfikatów (biogaz rolniczy, który w każdym stanie skupienia oraz niezależnie od sposobu dostarczenia go do instalacji wytwarzania energii elektrycznej jest zaliczany ex definitione do paliw gazowych, może korzystać ze wsparcia postaci żółtych albo fioletowych certyfikatów, przy czym wybór należy do wnioskodawcy). Z systemu wsparcia w postaci fioletowych certyfikatów można korzystać np. przy wytwarzaniu energii elektrycznej z biogazu pozyskiwanego na wysypiskach śmieci czy oczyszczalniach ścieków.

Źródła wytwórcze o łącznej mocy zainstalowanej powyżej 1 MW lub opalane paliwami innymi niż paliwa gazowe, metan z kopalń lub biogaz z biomasy mogą korzystać z systemu wsparcia w postaci tzw. czerwonych certyfikatów. Każda jednostka wytwórcza, która wytwarza energię elektryczną w wysokosprawnej kogeneracji ma zatem zapewnioną możliwość korzystania z sytemu wsparcia. Jeżeli bowiem nie kwalifikuje się ona do systemu wsparcia w postaci żółtych albo fioletowych certyfikatów, to zawsze może skorzystać ze wsparcia w postaci czerwonych certyfikatów.

Ustawa Prawo energetyczne przewiduje obecnie możliwość uzyskania kilku certyfikatów kogeneracyjnych w związku z wytwarzaniem energii elektrycznej w jednym źródle (jednostce) wytwórczym. Zostały bowiem usankcjonowane prawnie zasady partycypacji w systemie wsparcia podmiotów współspalających paliwa gazowe, metan z kopalń oraz gaz uzyskiwany z biomasy z innymi paliwami. Przyjęto tu zasadę, zgodnie z którą w przypadku współspalania różnych paliw do energii elektrycznej wytworzonej w wysokosprawnej kogeneracji kwalifikującej się do wsparcia przewidzianego dla paliw gazowych, metanu górniczego lub gazu pozyskiwanego z biomasy, można zaliczyć część energii elektrycznej, odpowiadającą energii chemicznej tych rodzajów paliw w energii chemicznej paliw zużywanych do wytworzenia całości energii, obliczaną na podstawie rzeczywistych wartości opałowych poszczególnych paliw. Zatem, stosownie do ilości zużywanego rodzaju paliwa, można uzyskiwać odpowiednie rodzaje świadectw pochodzenia z kogeneracji, potwierdzające wytworzenie energii elektrycznej w wysokosprawnej kogeneracji. Tym samym jedna jednostka wytwórcza może uzyskiwać zarówno, żółte, fioletowe, jak i czerwone certyfikaty w takiej części, w jakiej były wykorzystywane właściwe paliwa kwalifikujące do określonego „koloru” wsparcia. Jednocześnie wprowadzono tu dodatkowy obowiązek dla źródła, które chce korzystać z tego rodzaju wsparcia w postaci wymogów dotyczących „opomiarowania” takiej jednostki. W rozporządzeniu kogeneracyjnym mają bowiem zostać określone wymagania dotyczące pomiarów, rejestracji i sposobu obliczania ilości energii elektrycznej i ciepła użytkowego, wytwarzane w wysokosprawnej kogeneracji w jednostkach kogeneracji, o których mowa w art. 9l ust. 1 i 1a, w tym wymagania dotyczące pomiarów bezpośrednich ilości energii elektrycznej i ciepła użytkowego oraz ilości paliw zużywanych do ich wytwarzania dokonywanych na potrzeby wydawania świadectw pochodzenia z kogeneracji.

W znowelizowanej uPe jednoznacznie uregulowano wzbudzające w praktyce wiele kontrowersji zasady tzw. kumulacji wsparcia, polegającej na możliwości uzyskania kilku certyfikatów za „wyprodukowanie 1 MWh” energii elektrycznej. Przygotowane w tym zakresie zmiany można sprowadzić do trzech podstawowych rozwiązań³:

Reasumując, należy wskazać, że przygotowana zmiana uPe, po pierwsze, umożliwia w określonych przypadkach jednoczesne korzystanie z sytemu wsparcia przewidzianego dla źródeł odnawialnych i kogeneracyjnych, a po drugie, eliminuje możliwość uzyskania dwukrotnego wsparcia w sytuacji, gdy przedsiębiorca chce lub skorzystał z sytemu wsparcia przewidzianego dla biogazu rolniczego oraz uzyskał jeden z rodzajów wsparcia dla wysokosprawnej kogeneracji.

Wsparcie rozwoju zarówno źródeł odnawialnych, biogazowych, jak i kogeneracyjnych jest faktem, i to zarówno w aspekcie politycznym, prawnym oraz ekonomicznym. Należy jednocześnie podkreślić, że zainteresowanie rozwojem źródeł odnawianych i kogeneracyjnych, to przynajmniej obecnie, pewien wybór polityczny i cywilizacyjny (potrzeba ochrony środowiska i nośników energii dla kolejnych pokoleń), niekoniecznie oparty na czystym rachunku ekonomicznym (tym uzasadnianie jest istnienie systemów wsparcia). Stanowi on jednocześnie nie tylko sferę określonych programów rządowych czy polityki energetycznej, ale zostaje coraz pełniej przekładany na literę prawa.

Omówione systemy wsparcia, zostały oparte na wspólnych założeniach co do sposobu udzielania tego wsparcia. Co jednak warte podkreślenia, systemy te są coraz bardziej skomplikowane, choćby z powodu samej ilości i rodzajów możliwych do pozyskania świadectw (certyfikatów), tym samym stają się coraz trudniejsze zarówno do wykorzystania przez zainteresowane podmioty, jak i w realizacji w trybach administracyjnych – wydawania zaświadczeń.

 

1. Ustawa z 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (DzU 1997 nr 54, poz. 348).

2. Ustawy z 26 października 2000 r. o giełdach towarowych (DzU z 2005 r. nr 121, poz. 1019, z późn. zm.).

3. Muras Z. [w:] Swora M., Muras Z. (red.): Prawo energetyczne. Komentarz. Warszawa 2010.

4. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych warunków technicznych kwalifikowania części energii odzyskanej z termicznego przekształcania odpadów komunalnych (DzU z 2010 r. nr 117, poz. 788).

5. Ustawa z 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DzU z 2010 r. nr 21, poz. 104).

6. Szostakowska M. [w:] Swora M., Muras Z. (red.): Prawo energetyczne. Komentarz. Warszawa 2010.

7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 2 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu gazowego (DzU z 2010 r. nr 133, poz. 891).

8. Ustawa z 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (DzU z 2006 r. nr 169, poz. 1199, z późn. zm.).

9. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 14 sierpnia 2008 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty zastępczej, zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych źródłach energii oraz obowiązku potwierdzania danych dotyczących ilości energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnym źródle energii (DzU nr 156, poz. 969, z późn. zm.).

dr Zdzisław Muras, Departament Przedsiębiorstw Energetycznych, Urząd Regulacji Energetyki, Warszawa, Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania w Warszawie