Malarze jesieni
Wśród drzew nadających się do nasadzeń w miastach ważną i dużą grupę stanowią klony. Są one szczególnie dekoracyjne jesienią, kiedy ich liście przybierają intensywnie żółte lub złotawe zabarwienie.
Do nasadzeń miejskich używanych jest w zasadzie kilka gatunków klonów, z których najpopularniejsze są te krajowe oraz dwa gatunki północnoamerykańskie. Większość uprawianych u nas gatunków posiada pojedyncze, dłoniastoklapowane liście składające się zwykle z 3-7 klap, z wyjątkiem klonu jesionolistnego, którego liście są pierzasto nieparzyście złożone. Kolejną zaletą tej grupy roślin w mieście są dość drobne i suche owoce, które podczas opadania nie zaśmiecają terenu wokół siebie, tak jak to robią chociażby grusze, jabłonie czy nawet kasztanowce.
Pod latarnią najciemniej
Właściwie jednym z najciekawszych, a najmniej docenianych gatunków klonów do nasadzeń miejskich jest nasz krajowy klon polny – Acer campestre. Pomimo że nazwa i sam gatunek są powszechnie znane, to niełatwo znaleźć go wśród zieleni miejskiej. A jest to gatunek niemalże idealny do tych zastosowań. Jest niewielkim lub średnim drzewem o owalnej, gęstej koronie. Liście jego, jak na klon, są niewielkie i mają 3-5 zaokrąglonych na końcu klap. Zarówno liście, jak i całe drzewo są bardzo zmienne w wielkości i kształcie. Jest to drzewo o cechach kserotermicznych, czyli tolerujące suche, słoneczne i ciepłe stanowiska. Znosi jednakże również umiarkowane zacienienie. Ponadto jest drzewem bardzo niewybrednym, rośnie na każdej przeciętnej glebie oraz lubi gleby wapienne. Nie lubi jedynie gleb ciężkich i wilgotnych. Bardzo dobrze znosi również silne wiatry, zanieczyszczenie powietrza i cięcie, a także jest w pełni odporny na mrozy. Świetnie nadaje się do nasadzeń przyulicznych, gdyż na prostym pniu tworzy ładną, gęstą i niedużą koronę z gałęziami skierowanymi do góry lub na boki. Do takich zastosowań wyselekcjonowano również kilka odmian. Najpopularniejsza to ‘Elsrijk’ – wolniej rosnąca, o węższej i bardziej symetrycznej koronie niż typ. Gałęzie skierowane są ukośnie do góry. Liście są nieco mniejsze niż u typu.
Dobre, bo polskie
Najpopularniejszym gatunkiem klonu w miastach jest klon pospolity – Acer platanoides i jego odmiana ‘Globosum’. Jest on rzeczywiście wytrzymały na wszelkie nieprzyjazne czynniki glebowo-atmosferyczne, jakich można doświadczyć w mieście. Jest to duże, rozłożyste drzewo dorastające do 20-30 m i co najmniej kilkunastu metrów średnicy korony. Dekoracyjne są najpierw bardzo liczne, drobne, żółte kwiaty pokrywające drzewo na przełomie kwietnia i maja, a następnie ładne ulistnienie przez cały rok, przebarwiające się na żółto w październiku. Podobnie jak poprzednie, jest bardzo mało wymagające i w pełni mrozoodporne. Bardzo dobrze znosi silne zacienienie. Niestety, coraz częściej na jego liściach pojawia się grzyb Rhytisma acerinum w postaci okrągłych czarnych plamek, które mogą mocno szpecić drzewo, szczególnie w obszarach silnie zanieczyszczonych, gdzie drzewo jest bardziej podatne na choroby. Z racji rozmiarów drzewo to można sadzić jedynie w miejscach, gdzie będzie miało wystarczająco dużo miejsca dla rozwoju korony.
W miejscach o ograniczonej powierzchni, np. przy ulicach w centrach miast, drzewo to może być zastąpione właśnie starą i dobrze znaną odmianą ‘Globosum’ o bardzo regularnej, gęstej i płaskokulistej koronie lub paroma nowymi. Jedną z nich jest ‘Columnare’ – średniej wielkości drzewo o wąskiej, jajowatej koronie, dorastające do 10 m. Gałęzie wyrastają skośnie do góry. Bardzo dobrze nadaje się ona do wąskich ulic. Nieco silniej rosnącą odmianą jest ‘Cleveland’ o owalnej i gęstej koronie. Dorasta do 15 m i jest szczególnie odporna na suchy miejski mikroklimat. Innymi pokrojowymi odmianami do miast są ‘Deborah’, ‘Emerald Queen’ i ‘Olmstedt’, mające również gęste i owalne korony. Spośród odmian o barwnych liściach należy wymienić przede wszystkim ‘Faassen’s Black’, mającą ciemnopurpurowe liście utrzymujące kolor przez cały sezon wegetacyjny. Odmiana ta rośnie wolniej od typu i jest jednym z najlepszych drzew o purpurowych liściach do kompozycji barwnych. Starsze i zieleniejące latem odmiany to ‘Schwedleri’ i ‘Reitenbachii’. Są to silnie rosnące drzewa, które mogą być używane raczej na dużych terenach zieleni. Odmiana ‘Drummondii’ posiada zielone liście z szerokim białym obrzeżeniem, co jest jej bardzo ciekawą cechą, jednakże bardzo często pojawiają się u niej gałęzie z całkiem zielonymi liśćmi, będące oznaką rewersji, i bez systematycznego ich wycinania drzewo to staje się z czasem całkowicie zielonolistne.
Kolejny rodzimy gatunek klonu – jawor (Acer pseudoplatanus) nieco gorzej radzi sobie w wielkomiejskich warunkach i powinien być stosowany raczej w parkach i na większych skwerach. Jako drzewo przyuliczne często podsycha i nie wygląda zdrowo. Jest to duże drzewo, podobnie jak poprzednio omawiany gatunek. Kwiaty pojawiają się w połowie maja wśród rozwiniętych już liści i nie są tak atrakcyjne jak u klonu pospolitego. Liście są duże, pięcioklapowe i ciemnozielone. Oprócz typowego gatunku spotyka się wśród zieleni miejskiej odmianę ‘Atropurpureum’ o fioletowopurpurowych liściach od spodu, dających z daleka brązowooliwkową barwę korony. Spotyka się w handlu odmianę ‘Rotterdam’ o gęstej i węższej koronie, która może być stosowana jako przyuliczne drzewo w terenach pozamiejskich.
Amerykańscy bracia
Jednym z najczęściej spotykanych amerykańskich gatunków klonów oprócz naszych rodzimych jest klon jesionolistny – Acer negundo. Ten wszędobylski i czasami wręcz inwazyjny gatunek był dawniej powszechnie sadzony w miastach, ale z racji nieregularnej, często pochylonej sylwetki i kruchych, łamliwych gałęzi jest obecnie wycofywany z nasadzeń. Za to sporą popularnością wśród prywatnych właścicieli ogrodów cieszą się jego barwnolistne odmiany, tym bardziej że jest to wyjątkowo niewybredny i wręcz pionierski gatunek.
Wartym zanotowania jest inny amerykański gatunek – klon srebrzysty (Acer saccharinum). Jest to duże i rozłożyste drzewo o ażurowej koronie i charakterystycznych, głęboko powcinanych i jasnozielonych liściach o srebrzystych spodach, dających ładną, jasną plamę wśród kompozycji roślinnych. Jest on wytrzymały na warunki miejskie i w pełni mrozoodporny, ale posiada bardzo płytki, powierzchniowy system korzeniowy, który może niszczyć chodniki, zatem najlepiej go stosować na szerokich pasach zieleni, gdzie korzenie będą mogły spokojnie się rozrastać.
Jednym z najciekawszych, choć dość wymagających klonów jest klon czerwony – Acer rubrum. Zakwita, podobnie jak klon srebrzysty, już w marcu lub kwietniu i pokrywa się wtedy masą krwistoczerwonych drobnych kwiatów. Następnym okresem, kiedy prezentuje on swą czerwień, jest jesień, kiedy liście przebarwiają się na niespotykaną wśród naszych drzew rubinowoczerwoną barwę. Jest niewielkim drzewem dorastającym do 15 m wysokości o zwykle gęstej, regularnej i jajowatej koronie, która bardzo dobrze odpowiada wymogom stawianym drzewom przyulicznym. Wyselekcjonowano odmiany o węższych koronach, taką jak ‘Armstrong’, czy łączące tę cechę z wyjątkowo intensywnym przebarwieniem jesiennym, np. ‘October Glory’, ‘Red Sunset’ czy ‘Scanlon’. Jedyną jego wadą jest dość słaba odporność na miejskie susze. Powinien on być latem nawadniany lub sadzony na dużych trawnikach bądź terenach zieleni o większej wilgotności gleby.
Piotr Banaszczak
Leśny Zakład Doświadczalny SGGW
Arboretum, Rogów
Klon polny – Acer campestre ‘Elsrijk’
Do nasadzeń miejskich używanych jest w zasadzie kilka gatunków klonów, z których najpopularniejsze są te krajowe oraz dwa gatunki północnoamerykańskie. Większość uprawianych u nas gatunków posiada pojedyncze, dłoniastoklapowane liście składające się zwykle z 3-7 klap, z wyjątkiem klonu jesionolistnego, którego liście są pierzasto nieparzyście złożone. Kolejną zaletą tej grupy roślin w mieście są dość drobne i suche owoce, które podczas opadania nie zaśmiecają terenu wokół siebie, tak jak to robią chociażby grusze, jabłonie czy nawet kasztanowce.
Pod latarnią najciemniej
Właściwie jednym z najciekawszych, a najmniej docenianych gatunków klonów do nasadzeń miejskich jest nasz krajowy klon polny – Acer campestre. Pomimo że nazwa i sam gatunek są powszechnie znane, to niełatwo znaleźć go wśród zieleni miejskiej. A jest to gatunek niemalże idealny do tych zastosowań. Jest niewielkim lub średnim drzewem o owalnej, gęstej koronie. Liście jego, jak na klon, są niewielkie i mają 3-5 zaokrąglonych na końcu klap. Zarówno liście, jak i całe drzewo są bardzo zmienne w wielkości i kształcie. Jest to drzewo o cechach kserotermicznych, czyli tolerujące suche, słoneczne i ciepłe stanowiska. Znosi jednakże również umiarkowane zacienienie. Ponadto jest drzewem bardzo niewybrednym, rośnie na każdej przeciętnej glebie oraz lubi gleby wapienne. Nie lubi jedynie gleb ciężkich i wilgotnych. Bardzo dobrze znosi również silne wiatry, zanieczyszczenie powietrza i cięcie, a także jest w pełni odporny na mrozy. Świetnie nadaje się do nasadzeń przyulicznych, gdyż na prostym pniu tworzy ładną, gęstą i niedużą koronę z gałęziami skierowanymi do góry lub na boki. Do takich zastosowań wyselekcjonowano również kilka odmian. Najpopularniejsza to ‘Elsrijk’ – wolniej rosnąca, o węższej i bardziej symetrycznej koronie niż typ. Gałęzie skierowane są ukośnie do góry. Liście są nieco mniejsze niż u typu.
Klon pospolity – Acer platanoides ‘Globosum’
Dobre, bo polskie
Najpopularniejszym gatunkiem klonu w miastach jest klon pospolity – Acer platanoides i jego odmiana ‘Globosum’. Jest on rzeczywiście wytrzymały na wszelkie nieprzyjazne czynniki glebowo-atmosferyczne, jakich można doświadczyć w mieście. Jest to duże, rozłożyste drzewo dorastające do 20-30 m i co najmniej kilkunastu metrów średnicy korony. Dekoracyjne są najpierw bardzo liczne, drobne, żółte kwiaty pokrywające drzewo na przełomie kwietnia i maja, a następnie ładne ulistnienie przez cały rok, przebarwiające się na żółto w październiku. Podobnie jak poprzednie, jest bardzo mało wymagające i w pełni mrozoodporne. Bardzo dobrze znosi silne zacienienie. Niestety, coraz częściej na jego liściach pojawia się grzyb Rhytisma acerinum w postaci okrągłych czarnych plamek, które mogą mocno szpecić drzewo, szczególnie w obszarach silnie zanieczyszczonych, gdzie drzewo jest bardziej podatne na choroby. Z racji rozmiarów drzewo to można sadzić jedynie w miejscach, gdzie będzie miało wystarczająco dużo miejsca dla rozwoju korony.
W miejscach o ograniczonej powierzchni, np. przy ulicach w centrach miast, drzewo to może być zastąpione właśnie starą i dobrze znaną odmianą ‘Globosum’ o bardzo regularnej, gęstej i płaskokulistej koronie lub paroma nowymi. Jedną z nich jest ‘Columnare’ – średniej wielkości drzewo o wąskiej, jajowatej koronie, dorastające do 10 m. Gałęzie wyrastają skośnie do góry. Bardzo dobrze nadaje się ona do wąskich ulic. Nieco silniej rosnącą odmianą jest ‘Cleveland’ o owalnej i gęstej koronie. Dorasta do 15 m i jest szczególnie odporna na suchy miejski mikroklimat. Innymi pokrojowymi odmianami do miast są ‘Deborah’, ‘Emerald Queen’ i ‘Olmstedt’, mające również gęste i owalne korony. Spośród odmian o barwnych liściach należy wymienić przede wszystkim ‘Faassen’s Black’, mającą ciemnopurpurowe liście utrzymujące kolor przez cały sezon wegetacyjny. Odmiana ta rośnie wolniej od typu i jest jednym z najlepszych drzew o purpurowych liściach do kompozycji barwnych. Starsze i zieleniejące latem odmiany to ‘Schwedleri’ i ‘Reitenbachii’. Są to silnie rosnące drzewa, które mogą być używane raczej na dużych terenach zieleni. Odmiana ‘Drummondii’ posiada zielone liście z szerokim białym obrzeżeniem, co jest jej bardzo ciekawą cechą, jednakże bardzo często pojawiają się u niej gałęzie z całkiem zielonymi liśćmi, będące oznaką rewersji, i bez systematycznego ich wycinania drzewo to staje się z czasem całkowicie zielonolistne.
Jawor – Acer pseudoplatanus
Kolejny rodzimy gatunek klonu – jawor (Acer pseudoplatanus) nieco gorzej radzi sobie w wielkomiejskich warunkach i powinien być stosowany raczej w parkach i na większych skwerach. Jako drzewo przyuliczne często podsycha i nie wygląda zdrowo. Jest to duże drzewo, podobnie jak poprzednio omawiany gatunek. Kwiaty pojawiają się w połowie maja wśród rozwiniętych już liści i nie są tak atrakcyjne jak u klonu pospolitego. Liście są duże, pięcioklapowe i ciemnozielone. Oprócz typowego gatunku spotyka się wśród zieleni miejskiej odmianę ‘Atropurpureum’ o fioletowopurpurowych liściach od spodu, dających z daleka brązowooliwkową barwę korony. Spotyka się w handlu odmianę ‘Rotterdam’ o gęstej i węższej koronie, która może być stosowana jako przyuliczne drzewo w terenach pozamiejskich.
Amerykańscy bracia
Jednym z najczęściej spotykanych amerykańskich gatunków klonów oprócz naszych rodzimych jest klon jesionolistny – Acer negundo. Ten wszędobylski i czasami wręcz inwazyjny gatunek był dawniej powszechnie sadzony w miastach, ale z racji nieregularnej, często pochylonej sylwetki i kruchych, łamliwych gałęzi jest obecnie wycofywany z nasadzeń. Za to sporą popularnością wśród prywatnych właścicieli ogrodów cieszą się jego barwnolistne odmiany, tym bardziej że jest to wyjątkowo niewybredny i wręcz pionierski gatunek.
Wartym zanotowania jest inny amerykański gatunek – klon srebrzysty (Acer saccharinum). Jest to duże i rozłożyste drzewo o ażurowej koronie i charakterystycznych, głęboko powcinanych i jasnozielonych liściach o srebrzystych spodach, dających ładną, jasną plamę wśród kompozycji roślinnych. Jest on wytrzymały na warunki miejskie i w pełni mrozoodporny, ale posiada bardzo płytki, powierzchniowy system korzeniowy, który może niszczyć chodniki, zatem najlepiej go stosować na szerokich pasach zieleni, gdzie korzenie będą mogły spokojnie się rozrastać.
Klon srebrzysty – Acer saccharinum
Jednym z najciekawszych, choć dość wymagających klonów jest klon czerwony – Acer rubrum. Zakwita, podobnie jak klon srebrzysty, już w marcu lub kwietniu i pokrywa się wtedy masą krwistoczerwonych drobnych kwiatów. Następnym okresem, kiedy prezentuje on swą czerwień, jest jesień, kiedy liście przebarwiają się na niespotykaną wśród naszych drzew rubinowoczerwoną barwę. Jest niewielkim drzewem dorastającym do 15 m wysokości o zwykle gęstej, regularnej i jajowatej koronie, która bardzo dobrze odpowiada wymogom stawianym drzewom przyulicznym. Wyselekcjonowano odmiany o węższych koronach, taką jak ‘Armstrong’, czy łączące tę cechę z wyjątkowo intensywnym przebarwieniem jesiennym, np. ‘October Glory’, ‘Red Sunset’ czy ‘Scanlon’. Jedyną jego wadą jest dość słaba odporność na miejskie susze. Powinien on być latem nawadniany lub sadzony na dużych trawnikach bądź terenach zieleni o większej wilgotności gleby.
Piotr Banaszczak
Leśny Zakład Doświadczalny SGGW
Arboretum, Rogów
