Jakość i charakter przestrzeni miejskiej tworzy wiele elementów. Są to drogi i place kształtujące podstawową strukturę urbanistyczną, architektura oraz tereny zieleni. 

Ale przecież prawdziwe życie miasta toczy się w zupełnie innej skali ? znacznie bliższej człowiekowi. Właśnie mała architektura i elementy wyposażenia dają nam poczucie bezpieczeństwa, zapewniają komfort korzystania z przestrzeni i organizują strefy wypoczynku, a często są też wyznacznikiem atrakcyjności danego miejsca. Jak zatem umeblować przestrzeń, aby sprostała podstawowym wymogom funkcjonalnym, a jednocześnie spełniała pozostałe społeczne potrzeby i oczekiwania dotyczące wielu aspektów codziennego życia w mieście?

Ocena przestrzeni publicznych polskich miast i miasteczek nie zawsze wypada pomyślnie. Można zauważyć wiele rozbieżności w zakresie sposobów ich kształtowania oraz jakości wykorzystanych do ich kreacji mebli miejskich. Zjawiskiem dość powszechnym jest obecność kontrastujących ze sobą elementów. Z jednej strony w wielu miastach ciągle straszą mocno już zużyte, a wręcz zniszczone elementy wyposażenia, których okres świetności dawno minął, a ich mocno utrwalone w naszej pamięci wzory do dziś są powtarzane. Betonowe donice, nierzadko pozbawione roślinności, często służą za przegrody uniemożliwiające wjazd samochodów do stref wyłączonych z ruchu kołowego, a ten sam model ławki czy kosza na śmieci odnaleźć można i w parku, i na placu miejskim. Masowo powielane są również meble nowo wprowadzane do przestrzeni publicznych ? o niskiej jakości i standardowych formach, rzadko dopasowanych do charakteru danego miejsca, wykonanych z nie do końca wytrzymałych materiałów. Powszechna unifikacja mebli miejskich objawia się tym, że w każdym niemal miejscu spotykamy te same, nawet jeśli znajdziemy się kilkaset kilometrów od naszego miejsca zamieszkania. Drugim punktem odniesienia jest stosowanie, jakby na siłę, zbyt śmiałych i kontrastujących rozwiązań, które przez krótki czas zachwycają nowatorskim pomysłem i odważną kolorystyką, ale szybko okazuje się, że są zbyt agresywne i zupełnie niefunkcjonalne. To popadanie w skrajności oczywiście odbija się niekorzystnie na jakości przestrzeni publicznych i jest negatywnie oceniane przez użytkowników, którzy po prostu nie chcą z niej korzystać.

Nie tylko ławki

Często zapominamy, a może nie zdajemy sobie sprawy z tego, że meble miejskie to nie tylko wspomniane ławki, czy kosze na śmieci. To przecież szeroka gama elementów różnej wielkości i pełniących wiele funkcji ? integralne elementy budujące obraz miasta, które odnaleźć możemy w naszym otoczeniu. Bezpieczeństwo poruszania się po zmierzchu zapewniają różnorodne nośniki oświetlenia, w tym latarnie przyjmujące rozmaite formy. Orientację w przestrzeni ułatwiają wszelkiego rodzaju nośniki informacji o danym miejscu i obiektach, elementy informacji turystycznej. System komunikacji miejskiej usprawniają wiaty i stojaki na rowery, parkomaty, a także różne ograniczniki ? przegrody optyczne i słupki ? oraz elementy ogrodzeń. Szybki dostęp do informacji zapewniają nie tylko słupy ogłoszeniowe, ale też nowoczesne infomaty wyposażone w ekrany i panele wyświetlające program kin, teatrów czy imprez miejskich. System informacji przestrzennej wspomagają ekspozytory z mapami dzielnic i rejonów miasta oraz przebiegiem linii poszczególnych środków transportu publicznego. To także wolno stojące lub wkomponowane w inne elementy służące reklamie podświetlane gabloty i panele wystawiennicze, przyjmujące często artystyczne formy. Coraz popularniejsze stają się efektowne konstrukcje podtrzymujące pnącza, ozdobne kratownice stosowane wokół drzew, różnych wielkości oraz kształtów donice i pojemniki na rośliny ? wolno stojące lub podwieszane. I wreszcie elementy małej architektury o największych gabarytach ? wiaty przystanków tramwajowych i autobusowych z wariantowym umeblowaniem oraz towarzyszącymi im biletomatami oraz toalety, kioski i stragany, budki telefoniczne, zadaszenia, zegary i in. Zwłaszcza w tych miejscach, gdzie występuje nagromadzenie mebli miejskich, brak spójności w zakresie ich aranżacji, zbytnia różnorodność ich form, zastosowanych barw i materiałów są główną przyczyną obniżania walorów i funkcjonalnych i estetycznych przestrzeni.

Zainicjowanie działań służących modernizacji lub rewitalizacji zaniedbanych, zdegradowanych przestrzeni wymagających natychmiastowych interwencji, ale także tworzeniu nowych, atrakcyjnych miejsc, to zjawisko niezwykle pożądane. I niezależnie od rodzaju wdrażanego procesu powinien on uwzględnić obecność mebli miejskich ? rozpoznawalnych i stałych elementów miejskiego krajobrazu. Określając rolę umeblowania w tym zakresie warto zatem wspomnieć o kilku ważnych aspektach i tendencjach służących kreacji dobrych przestrzeni publicznych.

Podstawą zaistnienia mebli w przestrzeni publicznej jest ich dostosowanie do pełnienia określonych zadań. O jakości mebla stanowi jego funkcjonalność, a więc dostosowanie do wymogów ergonomii, co zapewnia komfort korzystania z tych elementów. Należy też uwzględnić potrzeby osób niepełnosprawnych, które są pełnoprawnymi użytkownikami przestrzeni publicznych. Ale utylitarne funkcje mebli miejskich to przecież nie wszystko. Współczesne społeczeństwo ma znacznie większe wymogi w tym zakresie. Proste i nieskomplikowane w formie meble sprawdzą się w wielu sytuacjach, ale różne formy wypoczynku oraz umożliwienie użytkownikom indywidualizacji zachowań w przestrzeni miejskiej zagwarantują elementy łączące w sobie wiele funkcji.

Jeden mebel ? wiele funkcji

Multifunkcjonalność wynikająca z innowacyjności rozwiązań przestrzennych to współczesny pomysł na meble miejskie. Przypisanie im alternatywnych zastosowań nikogo już nie dziwi. Jeden mebel może być za dnia siedziskiem, elementem rzeźbiarskim, banerem reklamowym, a wieczorem przeobrazić się w punkt oświetleniowy. Powszechne staje się też łączenie mebli ze sobą, np. donica na rośliny funkcjonuje jako siedzisko, ławka zyskuje konstrukcję zadaszenia, a kosz na śmieci ukryty jest w ściance wiaty, aby nie razić swym widokiem. Takie zabiegi stosowane są często w przestrzeniach o małej skali, gdzie każdy centymetr nawierzchni musi spełnić funkcje piesze i nie można sobie pozwolić na zastawienie jej ze zbyt dużą liczbą sprzętów. Meble wielofunkcyjne są nie tylko dodatkiem, ale zyskują rangę elementu charakterystycznego dla danej przestrzeni, współtworzącego unikalną atmosferę danego miejsca. Funkcje te wspomaga także inna cecha ? mobilność mebli. Przykładowo niektóre elementy, np. ławki, można rozkładać w platformy do leżenia, a siedziska posiadają ukryte podłokietniki i stoliki. Kompaktowość rozwiązań pozwala na przeobrażenie danego elementu w inny przy użyciu małej siły, co jednocześnie rozwija kreatywność. Poza tym ciężar i konstrukcja mebli uwzględniają możliwość ich przestawiania w dowolne miejsce lub przesuwania po wyznaczonych trasach. W ideę tę wpisują się meble modułowe albo meble-puzzle, które można zestawiać ze sobą na wiele sposobów. Takie możliwości są pozytywnie oceniane przez użytkowników, którzy zyskują poczucie, iż sami stają się kreatorami przestrzeni. Mobilne wagoniki z roślinami lub wielofunkcyjne platformy na kółkach to tylko niektóre rozwiązania cieszące się dużym uznaniem. Użytkownicy mogą w ten sposób dostosować położenie mebla do swych indywidualnych potrzeb ? ukryć się w cieniu drzewa, albo pozostać w centrum uwagi. Wpływają tym samym na zmianę kompozycji danego miejsca i możliwość aranżowania go ciągle od nowa.

Oryginalność rozwiązań to przecież niezwykle ważna i rozpoznawalna cecha mebli miejskich, która przyciąga naszą uwagę. Dzięki niej wiele elementów wyposażenia i małej architektury zyskuje miano obiektów artystycznych, zaczyna pełnić funkcję miejskich rzeźb. Mogą albo harmonizować z daną przestrzenią, albo wręcz odwrotnie ? intrygować swą wyrazistą bryłą, poprzez kontrast wybijać się na pierwszy plan i odciągać uwagę od innych, mniej atrakcyjnych elementów w otoczeniu.

 

Kreacji mebli miejskich, posiadających wymienione cechy, sprzyja dostęp do współczesnych, innowacyjnych technologii, pozwalających na wdrażanie rozwiązań autorskich, nowatorskich i niespotykanych dotąd pomysłów. Jednocześnie wysoki standard w zakresie możliwości korzystania z elementów wyposażenia i małej architektury zapewnia ? oprócz wielofunkcyjności ? także ich trwałość. W celu jej zachowania, co bezpośrednio wiąże się z potrzebą obniżania kosztów utrzymania i konserwacji, meble miejskie powinny odznaczać się dużą odpornością na działanie wielu czynników, m.in. atmosferycznych. Dotyczy to zwłaszcza elementów lokalizowanych w strefach klimatycznych charakteryzujących się dużą zmiennością warunków pogodowych, w tym temperatur. Muszą także sprostać intensywnemu ich użytkowaniu, ale też zachowaniom niepożądanym. Współczesne technologie umożliwiają wykorzystanie do tworzenia mebli miejskich różnorodnych materiałów i łączenia ich na wiele sposobów. Przyjazne w użytkowaniu jest naturalne drewno, które odpowiednio zaimpregnowane może stanowić okładzinę siedzisk i platform wypoczynkowych. Połączenie stali i kamieni pod postacią koszy gabionowych coraz śmielej stosowane jest w przestrzeni publicznej jako przegrody terenowe i elementy ogrodzenia, murki oporowe utrzymujące skarpy, a nawet nowoczesne siedziska i donice na rośliny. Ze względu na dużą wytrzymałość oraz walory ozdobne, popularne są elementy wykonane ze stali nierdzewnej. Także corten coten coraz powszechniej jest używany w aranżacji przestrzeni postindustrialnych, ale i nowoczesnych (ze względu na swój rdzawy kolor i dużą odporność na warunki atmosferyczne). Stosuje się go w konstrukcjach przestrzennych instalacjach artystycznych, ale też w wybranych elementach dekoracyjnych mebli miejskich jako wzmocnienie i ozdobę ścian, ogrodzeń, donic w połączeniu ze szkłem i betonem. Wysokogatunkowe tworzywa ? zarówno te syntetyczne, ale przede wszystkim te naturalne, takie jak ekologiczna żywica ? są bardzo trwałe, a dodatkowo można je łatwo sformować i barwić. Niezależnie od formy i zastosowanego materiału meble miejskie powinny charakteryzować się wysokimi walorami estetycznymi i właśnie kolor może być pomocny w osiągnięciu tego. Barwy neutralne pozwolą dyskretnie ukryć meble, podkreślając rangę pozostałych elementów tworzących daną przestrzeń lub odwrotnie – kolory odważne i kontrastujące przyciągną wzrok użytkowników.

Cyberprzestrzeń publiczna

Przestrzeń publiczna przyjazna człowiekowi to także innowacyjne rozwiązania stosowane na poziomie komunikacji niewerbalnej. Inteligentne miasto (smart city) to termin, który coraz częściej stosowany jest w celu zobrazowania szybkości rozwoju cywilizacyjnego i obecności nowych mediów w przestrzeni miejskiej. Jest ona przecież miejscem ciągłej, rozwijającej się interaktywnej komunikacji pomiędzy użytkownikami. Wykorzystanie nowoczesnych technologii to nie tylko bezpłatny dostęp do Internetu, ale i możliwość skorzystania z różnorodnych tematycznie aplikacji, zapewniających wielopłaszczyznowy kontakt ze światem. Nowoczesne rozwiązania w tym zakresie to nośniki reklamowe obecne w przestrzeni publicznej, coraz częściej wbudowywane w elementy wyposażenia i małej architektury. Za kilka, a może kilkanaście lat każdy z nas będzie domagać się dostępu do interaktywnego rozkładu jazdy środków komunikacji miejskiej na każdym przystanku i aplikacji umożliwiającej w kilka sekund zaplanowanie całej trasy przejazdu. Rewolucja cyfrowa pozwoli zapewne na szybszy i pełniejszy dostęp do wszelkich informacji, zwiększając edukacyjność przestrzeni publicznych ? nie ruszając się z ławki i patrząc na otoczenie, będziemy mogli poznać historię danego miejsca, jego elementów składowych, a może nawet ludzi bez ich fizycznego udziału?

Jedyne takie miasto

Dziś każde miasto chce się wyróżniać, być zauważonym, stać się rozpoznawalnymi na szerszą skalę. Cele te realizowane są m.in. na poziomie kształtowania przestrzeni publicznych, a meble miejskie są doskonałymi elementami, które mogą to ułatwić. Rośnie potrzeba właściwego kształtowania dbałości o miejsca publiczne, gdyż bezpośrednio przekłada się to na pozytywny wizerunek miasta i tworzenie jego marki. Władze samorządowe, rywalizując na tym polu, organizują konkursy adresowane zarówno do profesjonalistów, jak i studentów wybranych dziedzin związanych z architekturą i sztuką. Efektem tych działań są katalogi mebli i całych systemów umeblowania.

Współczesna przestrzeń publiczna jest nośnikiem wielu znaczeń. Składające się na nią meble, jednoznacznie kojarzone przez dekady, a nawet stulecia, zyskują dziś nowe funkcje i przyjmują zaskakujące formy. Projektanci rywalizują ze sobą i prześcigają się w poszukiwaniu coraz to nowych rozwiązań, by wzbudzić zainteresowanie wśród potencjalnych użytkowników ich dzieł, zachęcić do wyjścia z domu i spędzania czasu na zewnątrz. Oby tylko nie zapomniano, że meble miejskie mają służyć przede wszystkim poprawie jakości życia w mieście, a nie odwrotnie.

 

 

dr inż. Kinga Kimic

architekt krajobrazu

Katedra Architektury Krajobrazu

SGGW w Warszawie