Współczesna gospodarka sprawia, że celem każdej działalności gospodarczej staje się zrównoważony i długotrwały rozwój. Kluczowym czynnikiem sukcesu jest nie tylko potencjalny popyt na produkty bądź usługi danego podmiotu gospodarczego, ale w znacznym stopniu o rozpoznawalności firmy decyduje postrzeganie jej przez otoczenie i jej reputacja. Aby zainteresować potencjalnych kontrahentów czy wspólników podjęciem współpracy, liderzy przedsiębiorczości powinni zapewnić nie tylko szybką i wysoką stopę zwrotu, ale również dobrą atmosferę wokół firmy, dbając o relacje z otoczeniem. Rozwój gospodarki, zwiększone zapotrzebowanie na energię, informatyzacja i rewolucja technologiczna sprawiły, że globalna przedsiębiorczość coraz częściej wiąże się nie tylko z opłacalnością produkcji i rentownością danej działalności, ale także z wartościami etycznymi, dotyczącymi odpowiedzialności biznesu za środowisko przy wykorzystaniu ekoinnowacji w działalności.

Zielone miasto     

Miasto to zjawisko społeczno-przestrzenne, harmonizujące w przestrzeni fizycznej stosunki społeczne. Społeczność obejmuje we władanie przestrzeń, zagospodarowuje ją oraz ustala stosunki między mieszkańcami, by mogli realizować oni swoje dążenia do godnego życia w zgodzie ze środowiskiem naturalnym. Z tego powodu ciągle wzrasta rola elementów środowiskowych jako składników jakości życia. Miasto, które nie jest zrównoważone, spełnia potrzeby mieszkańców w sposób nieracjonalny ekologicznie. Znane są tego skutki ? smog, wyższa niż w otoczeniu temperatura, zanieczyszczenie hałasem, wibracjami czy światłem. Zasoby miasta, przekształcone według zasady liniowego metabolizmu na wyjściu z systemu, poza pożądanymi rezultatami (produkty, usługi), skutkują też szkodliwymi odpadami. Wystarczy jednak wdrożyć metabolizm cyrkulacyjny, charakteryzujący się dużym zakresem recyklingu (działania reaktywne) oraz oszczędzające zasoby środowiskowe (działania praktyczne), by miasto zaczęło funkcjonować właściwie. Na te działania składa się m.in. dbałość o zasoby i środowisko, zrównoważona mobilność i transport, zielone budownictwo, planowanie przestrzenne i zielona miejskość, rozumiana jako powszechny, proekologiczny sposób życia. Miasto musi stać się środowiskowo produktywne, odporne (ang. resilient), zaś mieszkańcy powinni nie tylko dbać o środowisko, ale także o własne zdrowie (głównie fizyczne) oraz spójność pokoleniową, kulturową i społeczną. Do takiego modelu wkrótce będą musiały dołączyć wszystkie wielkie miasta zagrożone niekontrolowanym rozwojem, jak również te, które zamierzają poszukiwać nowych mieszkańców, oferując im wysoką jakość środowiska życia.

Ekoinnowacje

Koncepcja ekoinnowacji pojawiła się pod koniec XX w. i była odpowiedzią na wzrost świadomości społecznej na temat zagrożeń środowiskowych oraz rosnącej roli innowacji w życiu społecznym i gospodarczym. Zauważyć można, że zaostrzenie problemów ekologicznych oraz poszukiwanie nowych, zrównoważonych rozwiązań wspierających rozwój gospodarczy ? po globalnym kryzysie ? spowodowało, iż ekoinnowacje i ekoinwestycje stały się punktem odniesienia w coraz to liczniejszych badaniach naukowych.

W literaturze ekoinnowacje są wskazywane jako wszelkiego rodzaju innowacje wynikające z postępu technologicznego i mające swoje zastosowanie w danej przestrzeni społecznej, gospodarczej czy organizacyjnej. Ekoinnowacja to innowacja, która poprawia efektywność wykorzystania zasobów naturalnych w gospodarce, zmniejsza negatywny wpływ działalności człowieka na środowisko lub wzmacnia odporność gospodarki na presje środowiskowe1-3. Ekoinnowacje przyczyniają się również do wzrostu konkurencyjności danego regionu czy miasta. Przez wspieranie sektora usługowego, procesu produkcji, wprowadzeniu innowacji technologicznych zwiększają przychylność przedsiębiorstw wobec środowiska. Dzięki nim firmy bardzo często nie tylko zmniejszają koszty swojej działalności, ale równocześnie stają się konkurencyjne, wzmacniają swój wizerunek, a wskutek działalności ekologicznej dostrzegają nowe możliwości rozwojowe.

Pozytywne oddziaływanie

OECD, chcąc wyjść naprzeciw podmiotom wprowadzającym nowe rozwiązania ekologiczno-innowacyjne, zaproponowało kilka kanałów pozytywnego oddziaływania na kwestie środowiskowe i gospodarcze w miastach, w tym:

  • poprawę wydajności gospodarki w zakresie wykorzystania dostępnych zasobów w miastach,
  • stymulowanie innowacyjności (ekoinnowacje),
  • tworzenie nowych rynków technologii ekologicznych, dóbr i usług (wzrost zatrudnienia w branżach i sektorach),
  • wzmocnienie zaufania inwestorów i partnerów biznesowych dzięki przewidywalnej, długofalowej polityce rządu w obszarze ochrony środowiska naturalnego,
  • zwiększona stabilność gospodarcza miast i regionów, wynikająca z ograniczenia zależności od cen zasobów naturalnych oraz konsolidacji budżetowej dzięki poprawie efektywności wydatków fiskalnych oraz dochodom z opodatkowania zanieczyszczeń,
  • ograniczenie ryzyka związanego z występowaniem w gospodarce ?wąskich gardeł? w obszarze zasobów naturalnych,
  • ograniczenie nagłych oraz kosztownych zmian (często nieodwracalnych) spowodowanych naruszeniem równowagi ekosystemów1.

Wszechobecna degradacja środowiska wymusza na współczesnej gospodarce ? ale i na podmiotach gospodarczych ? realizowanie na coraz większą skalę inwestycji ekologicznych, które powinny korespondować z przychylnością polityki regionalnej miast odnośnie zrównoważonego rozwoju. Winno się to przekładać na zmniejszenie wpływu różnego rodzaju produkcji na środowisko oraz osiągnięcie większej skuteczności i odpowiedzialności korzystania z zasobów naturalnych danego regonu. Coraz większa liczba mieszkańców ? głównie dużych aglomeracji ? cierpi z powodu zanieczyszczenia powietrza, wody, wytwarzania ogromnych ilości spalin czy też emisji pochodzącej z różnego rodzaju systemów grzewczych, transportu oraz sektora przemysłowego. Współczesne społeczeństwa poddawane są ogromnej presji dotyczącej wyboru rozwiązań i innowacji ekologicznych w każdej sferze życia gospodarczo-społecznego. Edukacja społeczeństwa w tym kierunku oraz zastosowanie rozwiązań technologicznych i organizacyjnych powinny przełożyć się na proces zmian, jaki musi zostać zainicjowany w wielu miastach. Przestrzenie miejskie winny brać na siebie ciężar komunikowania się z mieszkańcami oraz edukowania społeczeństwa. Muszą uzasadniać potrzebę stosowania i wprowadzania gospodarki niskoemisyjnej przez udział ekoinnowacji w sferze produkcji, podziału, wymiany czy w aspektach transportowych i komunikacyjnych.

Dobre przykłady

Wzorem do naśladowania są np. miasta skandynawskie (Kopenhaga, Sztokholm, Malmö), w których udział ekoinnowacji we wszelkiego rodzaju procesach technologiczno-produkcyjnych jest bardzo duży. Wykorzystując ekoinnowacje, stwarzamy możliwość zastosowania nowego lub ulepszonego produktu (dobra i usługi), procesu czy rozwiązania z zakresu zarządzania logistycznego, które pomoże wesprzeć obniżenie zużycia surowców naturalnych (energii, wody i przestrzeni) oraz pozwoli ograniczyć ilość substancji niebezpiecznych dla środowiska, generowanych w całym cyklu życia produktu. Podejście takie nie oznacza jedynie kreowania nowych produktów czy sposobów zaspokajania potrzeb, ale nakazuje spojrzeć szerzej na to, w jaki sposób dany produkt jest projektowany, wytwarzany, jaką ma wartość użytkową, czy może być wykorzystany ponownie, czy nadaje się do recyklingu itp. Celem jest wyeliminowanie lub znaczące zredukowanie negatywnego oddziaływania na środowisko, zgodnie z założeniami ekonomii cyrkulacyjnej4, która zakłada wykorzystanie odzyskanych materiałów do wytworzenia nowych produktów i która ma na celu zmniejszenie zużycia surowców naturalnych oraz ilości wytwarzanych odpadów. Warto odnieść się do przykładów ekoinnowacji, które mają zastosowanie w przestrzeni miejskiej:

  • kreowanie zielonych miejsc pracy,
  • redukcja emisji CO2 poprzez promowanie rozwiązań z zakresu efektywności energetycznej oraz energii odnawialnej,
  • zmniejszenie udziału transportu indywidualnego na korzyść innowacyjnego, ekologicznego transportu miejskiego,
  • wdrożenie systemu e-mobilności ?na żądanie?, wdrożenie uniwersalnej karty użytkownika (samochody, rowery, transport miejski), stacji ładowania pojazdów elektrycznych, wprowadzenie systemów informacji o komunikacji miejskiej w czasie rzeczywistym,
  • planowanie przestrzenne uwzględniające kryteria zrównoważonego rozwoju, takie jak zazielenianie przestrzeni publicznej, projekty promujące ekoinnowacje w przestrzeni miejskiej (np. miejski park ekoinnowacji),
  • termomodernizacja budynków do standardu efektywnego energetycznie lub pasywnego, z zastosowaniem rozwiązań ekoinnowacyjnych, o niskim śladzie węglowym i środowiskowym, zastosowanie nowych rozwiązań proekologicznych i dostępnych finansowo odnawialnych źródeł energii oraz innowacyjnych systemów zarządzania energią i innymi mediami w budynkach,
  • zastosowanie innowacyjnych systemów zarządzania odpadami, odzysku materiałów wtórnych i utylizacji,
  • wprowadzenie innowacji w zakresie edukacji ekologicznej, takie jak: e-learning na przystankach i w pojazdach komunikacji miejskiej, przy automatach do segregacji (po wrzuceniu puszki, butelki czy baterii automat dziękuje w formie wesołej piosenki o przesłaniu proekologicznym ? atrakcja zwłaszcza dla najmłodszych), organizacja wydarzeń i konkursów promujących ekoinnowacje (np. festiwal ekodesignu) i angażujących mieszkańców w przemienianie ich własnej przestrzeni (np. poprzez budżet obywatelski)5.

Mała ekoinnowacyjność

Ekoinnowacje nie są jeszcze zbyt popularne wśród polskich przedsiębiorstw. Polska należy do krajów o najmniejszym poziomie zastosowania nowoczesnych rozwiązań w sferze produkcji czy wymiany w całej Europie. Analizując aspekt szeroko pojmowanej innowacji i nowoczesnych technologii, przyczyn tego stanu należy doszukiwać się w problemach strukturalnych, związanych z bazą badawczo-rozwojową, która jest odpowiedzialna za tworzenie i implementowanie nowych rozwiązań dla potrzeb gospodarki czy potrzeb infrastrukturalnych danego regionu i miasta. Jednocześnie należy zaznaczyć, że ekoinnowacje wypadają relatywnie korzystnie na tle ogółu krajowych innowacji, co może świadczyć o znaczącym potencjale tego obszaru w kształtowaniu polskiej innowacyjności w przyszłości. Ważnym ograniczeniem w stosowaniu rozwiązań przyjaznych środowisku jest brak wiedzy wśród przedsiębiorców.

Pomimo ogólnego wzrostu zainteresowania ekologicznymi aspektami w sferze innowacyjności oraz zrozumienia potencjału redukcji kosztów związanego z wprowadzaniem rozwiązań przyjaznych środowisku, przedsiębiorcy mają problem z określeniem korzyści i strat wynikających z wprowadzania ekoinnowacji w przypadku swoich przedsiębiorstw. Duże znaczenie ma też ograniczona świadomość prawna (wynikająca z niedoinformowania i zbyt słabej kontroli) oraz brak akceptacji dla usług doradczych w tym zakresie. Ważną i być może główną przyczyną powstawania wspomnianych problemów i obaw na wszystkich etapach wdrażania nowoczesnych rozwiązań innowacyjności ekologicznej jest bariera finansowa, zwłaszcza w przypadku sektora MŚP, który dysponuje ograniczonymi możliwościami finansowymi.