Aby zrealizować podstawowe zasady i cele Unii Europejskiej w zakresie polityki ochrony środowiska (zapisane w Traktacie o Unii Europejskiej) i bezpośrednio z nich wynikające zapisy prawa polskiego, miasto Gdańsk opracowało kompleksowe przedsięwzięcie „Modernizacja gospodarki odpadami komunalnymi w Gdańsku”.

Zakłada ono całościową, zgodną z BAT (najlepsze dostępne technologie) realizację strategii gospodarki odpadami, uwzględniającą wszystkie wymagania stawiane przez UE. Są to głównie minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów, prowadzenie odzysku, unieszkodliwianie poza składowiskiem i zasada „zanieczyszczający płaci”.

Projekt sortowni

Konieczność modernizacji
Wdrożenie dyrektyw unijnych oznacza dla Gdańska przede wszystkim konieczność modernizacji składowiska w Szadółkach, gdzie codziennie przyjmuje się ok. 700 ton odpadów. Efektem inwestycji przekształcającej gdański Zakład Utylizacyjny w nowoczesny zakład unieszkodliwiania odpadów będzie spełnienie wszystkich norm unijnych, głównie zmniejszenie ilości składowanych odpadów nawet o ok. 70% w stosunku do całości odpadów komunalnych i wydłużenie czasu eksploatacji składowiska w niezmienionej lokalizacji, co oznacza zabezpieczenie miejsca składowania gdańskich odpadów na następne 60 lat.
Zakład Utylizacyjny, eksploatujący gdańskie składowisko odpadów komunalnych, istnieje od 1992 r. Od tego momentu w Gdańsku rozdzielono gospodarkę odpadami i ich unieszkodliwianie od funkcji oczyszczania miasta i przewozu odpadów. Właścicielem spółki jest w 100% gmina Gdańsk. Na mocy porozumień międzygminnych Zakład obsługuje również gminy Żukowo, Kolbudy i Pruszcz Gdański. W ciągu roku Zakład Utylizacyjny przyjmuje i unieszkodliwia ponad 200 tys. Mg odpadów, z czego większość stanowią odpady komunalne niesegregowane.
Zakład zajmuje teren o powierzchni ok. 60 ha, z czego większa część przypada na istniejące od 1973 r. składowisko odpadów komunalnych.
Oprócz unieszkodliwiania odpadów, przedmiotem działalności Zakładu jest także edukacja ekologiczna, skierowana do wszystkich grup wiekowych. Zostało to zauważone i docenione – Zakładowi przyznano wyróżnienie „Mistrz Edukacji Ekologicznej” w V edycji Konkursu „Przeglądu Komunalnego” o Puchar Recyklingu.
Przyjmowane do Zakładu Utylizacyjnego odpady komunalne niesegregowane mogą być obecnie unieszkodliwiane tylko poprzez składowanie z odzyskiem biogazu. Zastosowanie innych sposobów unieszkodliwienia, takich jak kompostowanie lub wykorzystanie technologiczne, jest możliwe tylko w przypadku odpadów segregowanych. W Zakładzie tym prowadzi się intensywne kompostowanie tych odpadów w kompostowni kontenerowej KNEER i technologiczne wykorzystanie odpadów budowlanych. Jednak obowiązujące przepisy jednoznacznie definiują składowanie jako ostateczność, czyli tylko w przypadku, gdy inne formy unieszkodliwiania są nieuzasadnione ekonomicznie lub technologicznie. Dodatkowo Dyrektywa Rady 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów oraz krajowe akty prawne (z uwzględnieniem wynegocjowanych okresów przejściowych) zobowiązują Polskę do stopniowego zmniejszania ilości odpadów biodegradowalnych deponowanych na składowiskach – do 75% ilości bazowej z 1995 r. w 2010 r., do 50% w 2013 r. i do 35% w 2020 r.

Etapy przedsięwzięcia
Warunkiem spełnienia powyższych wymagań jest wydzielenie z przyjmowanych odpadów zmieszanych frakcji segregowanych, przeznaczonych do odzysku lub recyklingu. W ramach przedsięwzięcia „Modernizacja gospodarki odpadami komunalnymi w Gdańsku” w budowanym ZUO w Szadółkach przewiduje się realizację kilku segmentów technologicznych.
W pierwszym etapie ma powstać sortownia odpadów komunalnych zmieszanych i surowcowych. Celem jest maksymalny odzysk odpadów surowcowych: szkła bezbarwnego i kolorowego, makulatury, tworzyw sztucznych oraz metali żelaznych i nieżelaznych. W sortowni będzie możliwe również wydzielenie oraz doczyszczenie frakcji biodegradowalnej do kompostowania i – w przyszłości – frakcji energetycznej, wykorzystywanej w segmencie produkcji paliwa RDF, realizowanym w drugim etapie budowy ZUO. Planuje się też budowę kompleksu kompostowni odpadów biodegradowalnych, obejmującego istniejącą kompostownię kontenerową KNEER, segment intensywnego kompostowania, place dojrzewania, uszlachetniania i dystrybucji kompostu. Do kompostowania będą kierowane odpady organiczne pochodzące z sortowni odpadów zmieszanych oraz odpady zielone i „bio”, pochodzące z selektywnej zbiórki prowadzonej w rejonie obsługi. W pierwszym etapie przewiduje się też powstanie segmentu wykorzystania biogazu, składającego się z sieci podciśnieniowej (studnie biogazowe, studnie odwodnieniowe, stacje zbiorcze, sieć przesyłowa) oraz elektrowni biogazowej o szacowanej mocy elektroenergetycznej 2 MW, z możliwością odzysku i wykorzystania odpadowej energii cieplnej np. na cele technologiczne zakładu. Ma być też zrealizowany segment demontażu odpadów wielkogabarytowych, segment unieszkodliwiania odpadów budowlanych (składający się z kwatery czasowego gromadzenia odpadów budowlanych oraz placu, na którym odpady te będą kruszone, by wydzielić frakcje użytkowe, takie jak metale, kruszywa czy ziemia). Segment ten będzie zabezpieczony przed emisją pyłów i hałasu. Pierwszy etap ma obejmować ponadto segment magazynowania odpadów niebezpiecznych, wydzielonych z odpadów komunalnych, oraz system odbioru i oczyszczania ścieków i odcieków technologicznych, którego głównym elementem będzie oczyszczalnia, pracująca w układzie dwustopniowym z wykorzystaniem metody odwróconej osmozy. Pierwszy etap zakłada także powstanie uszczelnionych i wyposażonych w system drenażu i odbioru odcieków oraz odgazowania sektory składowe na odpady inne niż niebezpieczne i obojętne, a także kwater składowania odpadów zawierających azbest.
W drugim etapie realizacji ZUO planuje się powstanie segmentu produkcji paliwa alternatywnego, segmentu demontażu urządzeń chłodniczych, sprzętu TV i AGD oraz systemu metanizacji rozpuszczonych związków organicznych i koloidów, pochodzących z przemywania odpadów organicznych wydzielonych w sortowni.
Główne prace budowlane przewidziane są na lata 2007-2008. Wydatki na prace przygotowawcze związane z badaniami, dokumentacją projektową, przygotowaniem dokumentacji przetargowych, tłumaczeniami, kosztami administracyjnymi itp. uwzględnione zostały w budżecie na lata 2004-2006.
Środki na sfinansowanie inwestycji mają pochodzić z Funduszu Spójności (dofinansowanie), NFOŚiGW (pożyczka) i Zakładu Utylizacyjnego (środki własne).

Minimalizacja uciążliwości
Wdrożenie w Gdańsku zmodernizowanego systemu gospodarki odpadami oznacza wypełnianie założeń zrównoważonego rozwoju, a realizacja docelowego programu budowy zakładu unieszkodliwiania odpadów na bazie Zakładu Utylizacyjnego w Gdańsku-Szadółkach zminimalizuje uciążliwości dla ludzi i środowiska wynikające z funkcjonowania tego Zakładu. W szczególności, w wyniku znacznego ograniczenia ilości odpadów organicznych składowanych w środowisku, zminimalizowana zostanie emisja zanieczyszczeń ze składowiska odpadów do powietrza, w tym gazów złowonnych i bioaerozoli chorobotwórczych, a także nastąpi zmiana parametrów odcieków; zmniejszą się zagrożenia sanitarne i zmaleje ilość żerującego ptactwa i gryzoni. Skuteczne uszczelnienie podłoża i zagospodarowanie wód odciekowych ze składowiska i kompostowni przyczyni się do minimalizacji ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do ziemi i wód podziemnych. Budowa systemu podczyszczania ścieków technologicznych i zanieczyszczonych wód opadowych skutecznie ograniczy ilość zanieczyszczeń wprowadzanych do wód powierzchniowych, a w konsekwencji do Morza Bałtyckiego. Budowa instalacji do odprowadzania i zagospodarowania biogazu zminimalizuje ilość wprowadzanego do powietrza metanu, współodpowiedzialnego za efekt cieplarniany, oraz skutecznie zmniejszy emisję innych zanieczyszczeń do powietrza, a budowa kwatery składowania odpadów zawierających azbest, która nie stanowi zagrożenia dla wód powierzchniowych i podziemnych, przyczyni się do rozwiązania problemu unieszkodliwienia tych odpadów w skali ponadlokalnej (może też pozytywnie wpłynąć na przyspieszenie niezbędnej wymiany eternitowych pokryć dachowych w Gdańsku i okolicach).

System selektywnej zbiórki
Innym gdańskim priorytetem jest zakończenie wdrażania miejskiego systemu selektywnej zbiórki odpadów, ze szczególnym uwzględnieniem segregacji odpadów „u źródła”. Odzysk odpadów poddawanych recyklingowi organicznemu będzie oparty na selektywnej zbiórce odpadów roślinnych i żywnościowych z handlu i usług oraz przetwórstwa żywności, selektywnej zbiórce odpadów roślinnych z parków i skwerów oraz na pojemnikowym systemie selektywnej zbiórki odpadów roślinnych i żywnościowych z gospodarstw domowych.
W zabudowie jednorodzinnej zostanie ustawiony pojemnik na czyste odpady organiczne – ogrodowe i kuchenne. W zabudowie niskiej wielorodzinnej wprowadzi się dwufrakcyjny system zbiórki odpadów (frakcja „czysta sucha” i „resztkowa mokra”).
Zbiórka odpadów surowcowych (szkło białe i kolorowe, makulatura, tworzywa sztuczne) zostanie nie tylko utrzymana, ale wręcz stopniowo zwiększana będzie liczba pojemników, tak aby jedno gniazdo obsługiwało maksymalnie 500 mieszkańców. System może być lokalnie modyfikowany, w zależności od sposobu i dominującej funkcji zabudowy danej dzielnicy Gdańska.
Jako uzupełnienie selektywnej zbiórki surowców wtórnych do pojemników w ZUO w Szadółkach będzie utrzymany istniejący punkt odbioru odpadów od mieszkańców Gdańska, gdzie każdy może samodzielnie dostarczyć odpady wielkogabarytowe, RTV i AGD, budowlane i niebezpieczne oraz inne tzw. nietypowe, nieobjęte standardową umową z firmą wywozową.
Kolejnym etapem realizacji zadań gminnych, towarzyszących „Modernizacji gospodarki odpadami komunalnymi w Gdańsku”, jest rozszerzenie systemu selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych. Odpady zbierane w systemie objazdowym w poszczególnych dzielnicach będą przekazywane do segmentu czasowego magazynowania odpadów niebezpiecznych w ZUO w Szadółkach, skąd będą przekazane do unieszkodliwienia.
Następne zadanie to eliminacja z budynków usytuowanych na terenie gminy materiałów i odpadów zawierających azbest. Tu niezbędne jest wdrożenie programu zapewniającego możliwość usuwania materiałów i odpadów zawierających azbest w istniejących obiektach budowlanych oraz stworzenie miejsca ich bezpiecznego deponowania. W tym celu przewiduje się budowę kwatery składowania odpadów azbestowych, będącej elementem ZUO w Szadółkach.
Możliwość uzyskania bezzwrotnych środków pomocowych czyni to przedsięwzięcie realnym, a jego realizacja nie stwarza zagrożeń dla środowiska, w tym dla obszarów Natura 2000. Na uwagę zasługuje również fakt, że budowa ZUO w Szadółkach nie powoduje konieczności przerwania pracy obecnie funkcjonującego Zakładu Utylizacyjnego i związanej z tym dezorganizacji pracy wszystkich podmiotów z nim współpracujących. Zaniechanie realizacji przedsięwzięcia mogłoby w niedługim czasie przyczynić się do konieczności zamknięcia składowiska, przy całkowitym braku realnej alternatywy unieszkodliwiania odpadów komunalnych i systematycznym obniżaniem estetyki i stanu sanitarnego Gdańska. Dlatego ani dla Gdańska, ani dla żadnej innej aglomeracji, stojącej przed podobnym problemem, nie ma alternatywy. Nadszedł czas dużych inwestycji, a długofalowe korzyści wynikające z ich realizacji nie podlegają dyskusji. To się po prostu wszystkim opłaca.

Śródtytuły od redakcji