Głównym celem proponowanych dla Polski mechanizmów finansowych jest wyrównywanie różnic społeczno-ekonomicznych oraz wzmacnianie stosunków dwustronnych pomiędzy tzw. państwami darczyńcami. Z przyznanych funduszy na ochronę środowiska wyasygnowano 110 mln euro, z czego 75 mln euro przekazano na wsparcie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii. Ponadto część środków otrzymają podmioty prowadzące działania na rzecz różnorodności biologicznej i ekosystemów, a także przedsięwzięcia służące wzmocnieniu monitoringu środowiska i procesów kontrolnych.

Potencjał tkwi w oszczędzaniu

Według opinii Ministerstwa Gospodarki, w ciągu ostatnich 10 lat w Polsce postęp w zakresie efektywności energetycznej był duży. Energochłonność produktu krajowego brutto spadła blisko o 1/3. Wśród osiągnięć znalazły się przede wszystkim przedsięwzięcia termomodernizacyjne, realizowane w ramach ustawy o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych, modernizacja oświetlenia ulicznego oraz optymalizacja procesów przemysłowych. Nadal jednak efektywność energetyczna polskiej gospodarki jest ok. trzy razy niższa niż w najbardziej rozwiniętych krajach europejskich i ok. dwukrotnie niższa niż średnia w państwach Unii Europejskiej. Ponadto zużycie energii pierwotnej w Polsce w odniesieniu do liczebności populacji jest prawie o 40% niższe niż w krajach tzw. starej piętnastki.

Dane te świadczą o ogromnym potencjale w zakresie oszczędzania energii w Polsce, co wiąże się z licznymi inwestycjami w branży energetycznej.Wyższa efektywność energetyczna i znaczne zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii mają kluczowe znaczenie dla realizacji celów dotyczących emisji CO2. Z tego względu ważny jest wzrost produkcji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, stanowiących alternatywę dla paliw kopalnianych, a to bezpośrednio przekłada się na wzrost znaczenia OZE w bilansach energetycznych kraju. Obecnie istotne jest obniżenie produkcji gazów cieplarnianych oraz dywersyfikacja dostaw energii. Rozwój energetyki odnawialnej w Polsce z pewnością zaowocuje wzrostem zatrudnienia, stworzeniem nowych technologii oraz rozwojem handlu, a tym samym przyczyni się do rozwoju gospodarki energetycznej opartej na źródłach rozproszonych.

Perspektywa finansowa

Głównym obszarem pomocy w zakresie wsparcia dla wszystkich działań zmierzających do wypełnienia określonych dla Polski celów pakietu energetyczno-klimatycznego są mechanizmy finansowe realizowane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Dla Polski są one zindywidualizowane, zgodnie z ustaleniami negocjacyjnymi, i szczegółowo określane w przyjętych oraz opracowywanych politykach i strategiach. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego przyjęty na lata 2009-2014 (MF EOG 2009-2014) jest jednym zważniejszych programów. Stanowi on pomocowy instrument finansowy, dostępny w ramach kolejnej perspektywy finansowej dla polskich wnioskodawców. Jego podstawą jest Memorandum of Understanding (MoU), podpisane 20 lipca 2011 r. przez Rzeczpospolitą Polską oraz tzw. państwa darczyńców. Darczyńcy określili w tym dokumencie obszary programowe, dla których operatorzy programu opracowali propozycje programów operacyjnych. O dofinansowanie projektów będzie się można ubiegać do 30 kwietnia 2014 r. Okres kwalifikowania wydatków zakończy się 30 kwietnia 2016 r. Minimalna wartość dofinansowania dla większości programów będzie wynosiła 170 tys. euro. W niektórych z nich zostaną utworzone fundusze małych grantów, w ramach których minimalna wartość dofinansowania będzie wynosić od 5 tys. do 250 tys. euro.

Minimalna wartość dofinansowania dla większości programów będzie wynosiła 170 tys. euro. W niektórych z nich zostaną utworzone fundusze małych grantów, w ramach których minimalna wartość dofinansowania będzie wynosić od 5 tys. do 250 tys. euro.Ochrona bioróżnorodności

W ramach określonego przez operatorów programu obszaru programowego pt. „Różnorodność biologiczna i działania na rzecz ekosystemów” została opracowana propozycja Programu Operacyjnego „Ochrona różnorodności biologicznej i ekosystemów”. Zawiera on realizację projektów zmierzających do zatrzymania procesu zmniejszania się oraz zanikania różnorodności biologicznej na terenie całego kraju, a w szczególności na obszarach Natura 2000. Program przewiduje przeprowadzenie dla pojedynczych projektów, a także dla projektów składanych w ramach Funduszu małych grantów otwartego naboru wniosków w trybie konkursowym.

Minimalną wartość dofinansowania dla pojedynczego projektu ustalono na poziomie 170 tys. euro. Wartość maksymalna wynosi 800 tys. euro, jednak w obu przypadkach poziom dofinansowania nie może przekroczyć 85% kosztów kwalifikowanych. W trybie pozakonkursowym przewiduje się realizację jednego projektu predefiniowanego, zgłoszonego przez operatora programu. Ogólna kwota przeznaczona na dofinansowanie projektów w ramach naboru wynosi ok. 13 mln euro. Nie uwzględnia ona jednak 4 mln euro, przeznaczonych na Fundusz małych grantów, oraz ok. 0,77 mln euro dla projektu predefiniowanego. Fundusz małych grantów, wyodrębniony w ramach programu, przeznaczony będzie na dofinansowanie projektów składanych przez tzw. organizacje pozarządowe – NGO (ang. Non-Governmental Organization – organizacja pożytku publicznego). Należy jednak mieć na uwadze fakt, że poziom dofinansowania dla NGO nie może przekroczyć 90% wydatków kwalifikowanych projektu. Minimalna wartość dofinansowania w ramach Funduszu dla pojedynczego projektu wynosić będzie 50 tys. euro, a maksymalna 250 tys. euro.

Oszczędność energii i promocja OZE

W ramach dwóch kolejnych obszarów programowych pt. „Efektywność energetyczna” i „Odnawialne źródła energii” została opracowana propozycja Programu Operacyjnego „Oszczędzanie energii i promowanie odnawialnych źródeł energii”. W wyniku realizacji przyjętej strategii, oprócz zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska naturalnego, obniżą się także koszty ekonomiczne. Dotyczą one utrzymania budynków użyteczności publicznej oraz wysokości opłat za ogrzewanie i ciepłą wodę. Projekty dofinansowane w ramach programu będą promować rozwiązania kompleksowe, które przyczynią się do poprawy efektywności energetycznej poprzez redukcję zużycia energii, emisji CO2 i innych gazów cieplarnianych.

Program przewiduje przeprowadzenie, w ramach dwóch obszarów jednocześnie, otwartego naboru wniosków w trybie konkursowym. Minimalną wartość dofinansowania dla pojedynczego projektu ustalono na poziomie 170 tys. euro, a wartość maksymalna to 2 mln euro. Wnioskodawcami mogą być jednostki sektora finansów publicznych lub podmioty niepubliczne, realizujące zadania publiczne. W przypadku Programu Operacyjnego „Oszczędzanie energii i promowanie odnawialnych źródeł energii” wielkość dofinansowania będzie uzależniona od uzyskanego efektu ekologicznego, czyli od skali redukcji lub uniknięcia emisji CO2.Jednak nie może być ona wyższa niż 80% całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektu. Istnieje możliwość wnioskowania o jednorazową zaliczkę w wysokości do 40% nakładów w przypadku jednostek z sektora finansów publicznych oraz do 10% w odniesieniu do podmiotów niepublicznych, realizujących zadania publiczne.

Okres przyznawania dofinansowania upłynie 30 kwietnia 2014 r., natomiast cykl kwalifikowalności wydatków w ramach wyłonionych projektów zakończy się 30 kwietnia 2016 r. Ważne jest też to, że zawiązanie partnerstwa nie będzie warunkiem bezwzględnym uzyskania dofinansowania w ramach otwartego naboru wniosków. Ponadto przewiduje się niezależnie, w trybie pozakonkursowym, realizację dwóch projektów predefiniowanych, zaproponowanych przez operatora programu. Wśród zgłoszonych tematów znalazły się: „Europejski tydzień zrównoważonego transportu” oraz „Działania edukacyjne i promocyjne w zakresie efektywności energetycznej oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii, włączając ideę domów przyjaznych środowisku”.

Trzy propozycje wsparcia

W ramach dwóch obszarów programowych pt. „Efektywność energetyczna” i „Odnawialne źródła energii” przewiduje się wsparcie dla każdego z trzech rodzajów projektów inwestycyjnych i nieinwestycyjnych, zgłaszanych przez wnioskodawców w trybie konkursowym. Pierwsze z nich to projekty lokalne, mające na celu poprawę efektywności energetycznej w budynkach. Swoim zakresem obejmują termomodernizację budynków użyteczności publicznej przeznaczonych na potrzeby administracji publicznej, oświaty, opieki zdrowotnej, społecznej lub socjalnej, a także szkolnictwa wyższego, nauki i wychowania. Druga grupa projektów ma na celu zastąpienie przestarzałych źródeł ciepła dla budynków użyteczności publicznej o mocy do 3 MW nowoczesnymi, energooszczędnymi i ekologicznymi źródłami ciepła lub energii elektrycznej. Należą do nich te pochodzące ze źródeł odnawialnych lub źródła ciepła i energii elektrycznej wytwarzane w skojarzeniu (kogeneracji) w oparciu o kolektory słoneczne o powierzchni ponad 100 m2, przeznaczone także dla budynków mieszkalnych. Ponadto w grupie tej znalazły się układy fotowoltaiczne, instalacje do wykorzystania biogazu, z wyłączeniem produkcji tylko energii elektrycznej, oraz pompy ciepła. Do drugiej grupy zaliczyć też można instalacje do wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł geotermalnych oraz kotły na biomasę o mocy do 3 MW. Proponowane wsparcie dla trzeciej grupy projektów dotyczy modernizacji węzłów cieplnych o mocy do 3 MW dla budynków użyteczności publicznej.

Dofinansowanie zadań w ramach wniosku nie może obejmować propozycji, które uzyskały je w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) lub ze środków NFOŚiGW w ramach innych programów, w tym Programu System Zielonych Inwestycji (GIS). Wnioski aplikacyjne weryfikowane są pod kątem wykonalności, zasadności, efektywności ekonomicznej, innowacyjności oraz planowanego efektu ekologicznego. Ponadto muszą przyczynić się do realizacji celów, rezultatów i wyników programu operacyjnego.

Przedłożone przez Ministerstwo Środowiska propozycje Programów Operacyjnych „Efektywność energetyczna i odnawialne źródła energii” oraz „Różnorodność biologiczna i działania na rzecz ekosystemów” zostały poddane konsultacjom. Proces ostatecznego ich zatwierdzenia i podpisanie umowy z darczyńcami zasadniczo wpłyną na planowany termin naboru wniosków, który wstępnie wyznaczono na drugi kwartał br.

Lesław Janowicz

menedżer ds. środowiskowych i OZE

PNO Consultants