Nowy okres programowania: nowe możliwości

Polska w latach 2007-2013 otrzymała rekordową pulę środków finansowych na zwiększenie poziomu konkurencyjności gospodarki oraz umocnienie pozycji na tle Europy. Sporą część z nich już rozdysponowano. W szczególności wsparcie służyło podniesieniu poziomu infrastruktury, a także zwiększeniu świadomości ekologicznej przez wspieranie projektów mających na celu wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Ponadto sporo pieniędzy otrzymali przedsiębiorcy na inwestycje, prace badawczo-rozwojowe oraz zwiększenie potencjału zasobów ludzkich. Znaczącym beneficjentem, obok sektora finansów publicznych i przedsiębiorstw, były też uczelnie i jednostki naukowe, a przeznaczone dla nich granty m.in. stymulowały współpracę sektora nauki z biznesem. Nie wszystkie założone cele osiągnięto w sposób, jakiego oczekiwano, jednakże zostały rozpoczęte działania, których efekty będą widoczne w przyszłości.

 

Wielu polskim przedsiębiorstwom program Unii Europejskiej na lata 2007-2013 pozwolił po raz pierwszy zetknąć się z tematyką dotacji oraz uzyskać dofinansowanie dla zaplanowanych przez siebie przedsięwzięć. Jeszcze nie wszystkie pieniądze zostały rozdysponowane, jednak już teraz prowadzone są zaawansowane rozmowy i negocjacje, określające kształt poszczególnych programów – zarówno na poziomie Komisji Europejskiej (negocjacje Programu Ramowego i poszczególnych instrumentów wsparcia), jak i poszczególnych krajów (rozmowy Ministerstwa Rozwoju Regionalnego na temat kształtu przyszłych programów operacyjnych). Celem podejmowanych na tym etapie działań jest właściwe i optymalne rozdzielenie rekordowej w historii UE puli – 988 mld euro. Priorytetami dla tego okresu są m.in. wzmocnienie pozycji konkurencyjnej UE na tle Europy oraz poszczególnych gospodarek, czystsza energia i procesy, zmniejszenie negatywnego oddziaływania przemysłu i obecności człowieka na środowisko naturalne, wyrównanie szans i potencjału poszczególnych regionów, rozwój innowacyjny, a także wzmacnianie roli małej i średniej przedsiębiorczości.

 

Tendencje te będą widoczne również w przygotowywanych przez polską stronę programach operacyjnych. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego proponuje, aby przyszła polityka udzielania wsparcia oparta była na kilku celach tematycznych, takich jak: badania naukowe, rozwój technologiczny i innowacje, zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych, podnoszenie konkurencyjności MŚP, wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach oraz promowanie dostosowania do zmian klimatu, zapobieganie ryzyku i zarządzanie ryzykiem. Ważne będą też projekty dotyczące ochrony środowiska naturalnego i efektywności wykorzystania zasobów zrównoważonego transportu, inwestowania w edukację oraz umiejętności i uczenia się przez całe życie.

 

Prace badawczo-rozwojowe stymulują innowacyjne rozwiązania, które następnie są wdrażane do gospodarki. Sytuacja jest zróżnicowana w zależności od branży, ale w przeważającej ilości to właśnie prowadzenie samodzielnie lub we współpracy prac badawczo-rozwojowych przyczynia się do podnoszenia poziomu konkurencyjności i innowacyjności. Z tego powodu w budżecie Unii Europejskiej na lata 2014-2020 uwzględniono Program Ramowy na rzecz Badań i Innowacji HORIZON 2020, który będzie następcą 7. Programu Ramowego w Zakresie Badań i Rozwoju Technologicznego. Jego cel to znaczące przyczynienie się do uzyskania wzrostu gospodarczego oraz zwiększenia konkurencyjności Europy na rynkach światowych. Planowany budżet programu to 80 mld euro. Zostanie on podzielony na trzy kluczowe priorytety. Pierwszym jest umocnienie roli i pozycji UE dzięki rozwojowi nauki (ang. Excellent science). Dofinansowanie otrzymają m.in. pionierskie badania naukowe, prowadzone przez najlepsze zespoły badawcze, wspólne badania, mające na celu otwarcie nowych obszarów dla innowacji, programy szkoleń i rozwoju zawodowego oraz projekty zapewniające dostęp do infrastruktury badawczej na światowym poziomie. Drugim priorytetem będzie umocnienie pozycji UE dzięki innowacjom (ang. Industrial leadership). W szczególności dofinansowane będą projekty związane z rozwojem nanotechnologii, materiałów, biotechnologii, produkcji, przestrzeni kosmicznej, ułatwiające dostęp do ryzyka finansowego, np. przez wykorzystanie prywatnego finansowania i venture capital na badania i innowacje oraz projekty związane z wdrażaniem wszystkich rodzajów innowacji w MŚP. Trzeci priorytet stanowi umocnienie roli UE dzięki działaniom mającym na celu wsparcie rozwiązywania wspólnych problemów wszystkich mieszkańców Europy (ang. Societal challenges). Wśród obszarów, objętych szczególnym wsparciem znajdą się zmiany klimatu, ochrona zdrowia, zrównoważony rozwój transportu i mobilności, popularyzacja zagadnień związanych z energią odnawialną, bezpieczna żywność oraz starzenie się społeczeństw.

 

Jednym z bardzo istotnych obszarów planowanego programu będzie wspieranie innowacyjnej działalności w sektorze MŚP. Wsparcie to zostanie ukierunkowane przede wszystkim na możliwość uzyskania dofinansowania dla projektów badawczych znajdujących się na wczesnym etapie (badania wysokiego ryzyka, pobudzanie innowacji przełomowych). Dzięki takiemu skonstruowaniu budżetu cały proces tworzenia innowacji będzie mógł zostać objęty wsparciem – począwszy od opracowania wstępnej koncepcji, poprzez fazę prowadzenia prac badawczo-rozwojowych, a kończąc na komercjalizacji.

 

Lata 2014-2020 mają być również złotą erą współpracy sektora nauki z przedsiębiorstwami. Doświadczenia wskazują, iż tylko takie połączenie może przyczynić się do osiągnięcia efektu synergii pomiędzy tymi dwoma sferami. Przeznaczenie znaczących środków finansowych na wsparcie wspólnych projektów badawczo-rozwojowych stymulować będzie dążenie jednostek naukowych do nawiązywania współpracy gospodarczej i naukowej z przedsiębiorcami. Współpraca ta pozwoli na bieżącą implementację uzyskanych wyników w firmach. Z tego powodu ten kierunek wsparcia został uznany za jeden z priorytetów budżetu na lata 2014-2020. Obecny okres programowania oferował granty na prowadzenie prac badawczych, jednak w kolejnym okresie schemat ten zostanie rozwinięty o aspekt współpracy naukowej. Dzięki temu sektor nauki będzie miał możliwość w efektywny sposób przyczynić się do podniesienia rangi europejskich gospodarek. Efektem wspólnych projektów naukowo-badawczych będzie również stymulowanie badań pierwotnych oraz implementacja najlepszych i najbardziej efektywnych rozwiązań.

Dążenie do umocnienia znaczenia współpracy sektora przedsiębiorstw z nauką znajduje swoje odzwierciedlenie również na poziomie krajowych grantów na prowadzenie prac badawczo-rozwojowych.

 

W szczególności wskazać należy na programy strategiczne z punktu widzenia kraju (kierowane do poszczególnych branż, np. medycznej, bezpieczeństwa informacji czy też technologii poszukiwania i wydobycia gazu łupkowego), a także rządowe granty na prowadzenie prac badawczych w ramach projektów celowych. Jest to także jeden ze zgłoszonych przez polską stronę priorytetów nowego okresu programowania.

 

Sektor małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce stanowi przeważający odsetek wszystkich funkcjonujących podmiotów gospodarczych. Jednak procedury konkursowe, zasady oraz kryteria ubiegania się o dofinansowanie są zdecydowanie łatwiejsze do spełnienia przez duże firmy. Dlatego w polityce Unii Europejskiej dąży się do promowania podmiotów MŚP.

 

Efektem tego jest również kształt nowego okresu programowania, zarówno na poziomie funduszy europejskich, jak i grantów strukturalnych. Granty strukturalne – obok niezwykle istotnego wsparcia na prowadzenie prac badawczo-rozwojowych (również dla firm dużych) oraz rosnącego udziału instrumentów wsparcia w formie częściowo zwrotnej lub powiązanej z kredytowaniem zewnętrznym – nadal oferować będą przedsiębiorcom dofinansowanie do planowanych inwestycji, mających na celu ich rozwój, pozyskiwanie nowych rynków zbytu i dywersyfikację produkcji. W ramach programów regionalnych planuje się, by co najmniej 50% zakontraktowanego budżetu skierowane było na wsparcie małej i średniej przedsiębiorczości oraz realizację instrumentów ułatwiających takim przedsiębiorstwom prowadzenie innowacyjnej i konkurencyjnej działalności gospodarczej. Idea programów w poszczególnych regionach zakłada identyfikowanie szczególnych potrzeb, które wymagają istotnego wsparcia, jednakże to właśnie sektor MŚP będzie głównym beneficjentem kolejnej transzy pomocy. Wśród kierunków szczególnie uwzględnianych w ramach projektowanych programów wsparcia należy wymienić: innowacyjne inwestycje związane z wdrażaniem efektów prowadzonych prac badawczo-rozwojowych, wprowadzenie innowacyjnych technologii produkcji i świadczenia usług, których efektem będzie możliwość uzyskania nowych lub zasadniczo zmienionych produktów bądź usług, inwestycje o szczególnym znaczeniu dla gospodarki kraju lub regionu, inwestycje związane z odnawialnymi źródłami energii oraz projekty mające na celu promowanie gospodarki Polski i Europy na rynkach światowych. Zapowiadane wykluczenie dużych firm z możliwości ubiegania się o granty na inwestycje, znacząco ułatwi małym i średnim firmom osiągnięcie sukcesu.

 

Rozwój polskich partnerstw publiczno-prywatnych w obecnym okresie programowania jest jednym z tematów, który mimo znaczącej promocji nie zyskał zwolenników. Nie oznacza to jednak, iż polityka taka musi zostać zmieniona czy zaniechana. Wręcz przeciwnie, tego typu projekty i powiązania wymagają czasu, niezbędnego np. na zdobycie wzajemnego zaufania i nauczenie się nowej roli. Rozwijanie partnerstwa publiczno-prywatnego pozwoli dużym przedsiębiorstwom uczestniczyć w budżecie na lata 2014-2020. Z drugiej strony sektor publiczny zyska partnera zaangażowanego w osiąganie założonych wyników. Efekty takich działań przyniosą wymierne korzyści dla obu stron, więc podejmowane na obecnym etapie rozmowy i negocjacje dotyczące kształtu przyszłych budżetów również uwzględniają finansowanie tej współpracy. Temat ten jest dla Polski priorytetowy również dlatego, iż wiele podmiotów sektora publicznego, po obserwacji dokonań pionierów tego typu wsparcia, zapowiada starania o zawarcie porozumienia PPP, jak również o ubieganie się o pozyskanie publicznego wsparcia w tym zakresie.

 

Instrumenty finansowe stosowane na poziomie Unii Europejskiej przekładają się na wymierne rezultaty na poziomie poszczególnych gospodarek. Procedury siedmioletnich okresów programowania pozwalają na elastyczne reagowanie na pojawiające się potrzeby. Dla Polski to duża szansa na podniesienie poziomu konkurencyjności i innowacyjności. Dzięki dostępnym funduszom będziemy w stanie znacząco podwyższyć poziom finansowania nauki oraz rozwijać dobre praktyki partnerstwa publiczno-prywatnego. Środki przeznaczane na inwestycje przyczynią się do zwiększenia poziomu konkurencyjności sektora MŚP oraz wyznaczą kierunki wzrostu kluczowych branż. Środków finansowych w nowym okresie programowania będzie rekordowo dużo – budżet na prowadzenie prac badawczych w ramach HORIZON 2020 będzie najwyższy w historii. Czy polskie przedsiębiorstwa są gotowe partycypować w tych funduszach? Ostatnie siedem lat pokazało, że tak!

 

Magdalena Mróz, Action Line Manager R&D, PNO Consultants