Ocena akceptacji społecznej dla ZTPOK

Przedmiotem badań były dwa projekty planowane na terenie Szczecina oraz Bydgoszczy. W obu przypadkach badania sondażowe zrealizowano wśród mieszkańców dzielnic, które rozpatrywane były jako warianty lokalizacyjne dla spalarni. Metodologia badawcza zakładała realizację badań ilościowych na próbie celowej wybieranej metodą doboru proporcjonalnego tak, aby uzyskać próbę jak najbardziej zbliżoną pod względem cech społeczno-demograficznych do zbiorowości generalnej. Łącznie zebrano 630 ankiet – 395 w Szczecinie oraz 235 w Bydgoszczy.

Generalny cel badań stanowiło stworzenie mapy społecznej konfliktu terenów znajdujących się wokół potencjalnych lokalizacji instalacji TPOK. Uzupełnieniem danych zebranych za pomocą kwestionariusza ankiety były: analiza danych urzędowych i wypowiedzi na forach internetowych (technika prospectingu) oraz monitoring prasy lokalnej.

Problem badawczy obejmował następujące kwestie: jakiego rodzaju czynniki społeczne warunkują poparcie lub sprzeciw dla projektu budowy ZTPOK, jaki jest poziom poparcia dla projektowanej inwestycji, jak zdaniem mieszkańców powinien przebiegać proces decyzyjny, w jaki sposób prowadzić konsultacje z mieszkańcami.

 

Na podstawie zebranych informacji określono deklarowany poziom poparcia społecznego dla planowanych inwestycji (rys. 1).

Wśród ogółu badanych 57% osób zadeklarowało poparcie dla planowanej na terenie ich miasta inwestycji w postaci budowy ZTPOK. Przeciwnicy stanowili 31% ogółu badanych, a 12% respondentów nie potrafiło wypowiedzieć się w tej sprawie.

Zmienną różnicującą deklarowany poziom poparcia dla projektu była m.in. płeć badanych (rys. 2). Mężczyźni częściej niż kobiety (34,8%) deklarowali poparcie dla inwestycji i mniejszy odsetek z nich wyrażał sprzeciw dla projektu (27,5%). Wśród kobiet sprzeciw dla inwestycji deklarowało nieco więcej badanych (33%).

Kolejną zmienną różnicującą poziom poparcia dla projektu był wiek badanych (rys. 3). Znaczący odsetek respondentów (59%) w wieku 40-59 lat deklarowało największe poparcie dla budowy spalarni w swoim mieście. Poziom poparcia spadał w starszej grupie wiekowej (60 lat i więcej). Wśród osób najstarszych największy był również odsetek radykalnych przeciwników projektu, którzy wybrali odpowiedź „zdecydowanie nie” dla spalarni (24%).

Pewne różnice w poziomie poparcia dla budowy ZTPOK ujawniły się także po przeanalizowaniu danych pod kątem wykształcenia badanych. Największe poparcie dla inwestycji deklarowały osoby z najniższym wykształceniem (60,8%) (rys. 4). Osoby z wykształceniem podstawowym charakteryzowały się także największą polaryzacją odpowiedzi – w tej grupie było najwięcej radykalnych przeciwników inwestycji. Najmniej zwolenników budowy spalarni znalazło się w grupie osób z wyższym wykształceniem (23%). Równocześnie jednak wśród tych badanych było także najmniej radykalnych przeciwników projektu (15%).

 

Poziom poparcia dla projektu sprawdzało również pytanie dotyczące preferowanych sposobów utylizacji odpadów komunalnych (rys. 5). Wśród ogółu badanych aż 58,3% zadeklarowało, że preferuje odzysk i recykling jako najlepszy sposób rozwiązania problemu odpadowego w ich mieście. Jednakże stosunkowo wysoki odsetek badanych (28,1%) wskazał także na metody termicznego unieszkodliwiania. Wynik ten skłania do ostrożnego optymizmu w kwestii poziomu akceptacji społecznej dla tak „trudnej” inwestycji.

Różnice we wspomnianych preferencjach dotyczących sposobów utylizacji odpadów ujawniły się w odniesieniu do dwóch cech społeczno-demograficznych: wieku oraz wykształcenia badanych (rys. 6 i 7).

Osoby starsze w wieku 60 lat i więcej zadeklarowały bardzo podobny poziom preferencji zarówno dla odzysku i recyklingu, jak i spalania (ok. 40%). W przypadku pozostałych grup wiekowych zróżnicowanie to było dużo bardziej widoczne (z wyraźną przewagą dla odzysku i recyklingu). Najwyższy poziom preferencji dla odzysku i recyklingu ujawniły osoby z grupy wiekowej poniżej 39 lat (76,3%), które równocześnie najrzadziej wybierały spalanie jako pożądany sposób utylizacji odpadów komunalnych (16,5%).

W grupie osób z wyższym wykształceniem najwięcej było zwolenników tzw. ekologicznych w odbiorze społecznym metod utylizacji, tj. odzysku i recyklingu – aż (78%), które też najrzadziej deklarowały preferencje związane ze spalaniem (16%). Nieco mniejszą polaryzację w odpowiedziach związanych z metodami utylizacji ujawniły osoby ze średnim oraz podstawowym wykształceniem.

 

W trakcie badań zapytano respondentów o prawo do protestu wobec inwestycji w sytuacji braku zgody na daną lokalizację. Uzyskane wyniki potwierdziły hipotezy badawcze w tym względzie. Zdecydowana większość, bo aż 91% ogółu badanych, odpowiedziała na to pytanie twierdząco (rys. 8).

Analiza odpowiedzi pod kątem różnic związanych z cechami społeczno-demograficznymi pokazała, iż pewne różnice w deklaracjach na temat prawa do protestu wynikają z wieku badanych (rys. 9). Osoby młodsze i w średnim wieku zdecydowanie najczęściej (ponad 90% pozytywnych odpowiedzi) deklarowały prawo mieszkańców do podejmowania akcji protestacyjnych.

Pytając badanych o to, kto ich zdaniem powinien w pierwszej kolejności podejmować decyzje w sprawie budowy ZTPOK w ich mieście, uzyskano wyniki podnoszące kwestię udziału społeczeństwa w projekcie (rys. 10).

Na podstawie tych odpowiedzi można stwierdzić, że większość badanych oczekuje szerokiego udziału mieszkańców w procesie decyzyjnym. Najczęściej deklarowano, iż decyzję w sprawie budowy spalarni powinni przede wszystkim podejmować sami mieszkańcy (ok. 35%). W drugiej kolejności wskazywano na specjalistów i ekspertów (13,1%), a dopiero potem na radnych (9,4%) oraz prezydenta miasta (7,8%). Taki rozkład odpowiedzi wskazuje z jednej strony na nierealistyczne oczekiwania względem samego procesu decyzyjnego, które wyraźnie skłaniają się ku demokracji bezpośredniej. Z drugiej strony pokazują brak wiedzy ankietowanych na temat zakresu oraz formalnych aspektów procedury konsultacji społecznych. Jest to znaczący sygnał dla inwestorów, którzy powinni pomyśleć o organizacji jak najszerszej kampanii informacyjno-konsultacyjnej, uwzględniającej różne formy partycypacji społecznej. Bez zapewnienia odpowiedniego poziomu udziału społecznego w procesie decyzyjnym (w szczególności na etapie wyboru wariantów lokalizacyjnych dla projektu) plany budowy ZTPOK spotykać się będą z dużym oporem ze strony mieszkańców.

Pewne zróżnicowanie badanych w tej kwestii ujawnił poziom wykształcenia (rys. 11). Osoby z wyższym wykształceniem częściej niż osoby z wykształceniem średnim i podstawowym deklarowały, że specjaliści i eksperci powinni brać udział w procesie decyzyjnym dotyczącym budowy spalarni (17,9%). Równocześnie ta grupa ankietowanych wykazała największy sceptycyzm w sprawie udziału prezydenta oraz rady miasta w tego typu decyzjach. Wynika to prawdopodobnie z wiedzy badanych na temat kontekstu politycznego dużych projektów inwestycyjnych. Największe zaufanie do kompetencji prezydenta i rady miasta zadeklarowały osoby z wykształceniem podstawowym (18,5%). Różnice w wykształceniu badanych nie miały znaczącego wpływu na deklaracje związane z oczekiwaniem szerokiego udziału samych mieszkańców w procesie decyzyjnym (ok. 70%).

 

Na podstawie przytoczonych wyników badań należy stwierdzić, że akceptacja społeczna dla projektów budowy ZTPOK kształtuje się na poziomie niższym niż średni. Mieszkańcy ujawniają wyraźne deficyty wiedzy w dziedzinie gospodarki odpadami, szczególnie w kwestii najlepszych technologii zagospodarowania odpadów. Równie niski jest poziom wiedzy ankietowanych na temat formalnych aspektów procesu decyzyjnego związanego z realizacją tego typu projektów. Konsultacje społeczne kojarzone są raczej z podejmowaniem decyzji „za lub przeciw” budowie niż z udziałem społecznym w rozumieniu ustawowym.

Dodatkowy problem to również stosunkowo niska świadomość ekologiczna społeczeństwa w odniesieniu do obowiązujących w Unii Europejskiej standardów oraz norm w zakresie funkcjonowania zintegrowanych systemów gospodarki odpadami.

Dlatego też pozyskanie akceptacji społecznej dla projektów inwestycyjnych z wykorzystaniem termicznych metod przekształcania odpadów wymagać będzie prowadzenia intensywnych działań o charakterze komunikacyjnym, z wykorzystaniem metod marketingu społecznego oraz public relations. Dobrze przygotowane i profesjonalnie przeprowadzone kampanie informacyjno-konsultacyjne mogą pozyskać tzw. neutralną większość społeczeństwa lub przynajmniej doprowadzić do sytuacji kompromisu społecznego w wyborze określonej lokalizacji. Szerokie spektrum działań informacyjnych z wykorzystaniem profesjonalnych materiałów edukacyjnych daje szanse na poprawę obecnej sytuacji. Jeśli wspomniane działania zostaną efektywnie skoordynowane z procedurą konsultacji społecznych, realizowanych w ramach postępowania OOŚ, to pozyskanie akceptacji społecznej dla projektów ZTPOK wydaje się możliwe.

 

Elżbieta Olędzka-Koprowska, O.K.E.J. Pracownia