Zmiany klimatu stały się faktem, potwierdzonym przez wiele uznanych ośrodków badawczych. Analiza skutków zmian klimatu jest w centrum uwagi nie tylko naukowców, ale również gremiów zarządzających gospodarką oraz polityków ? ze względu na ogromny wpływ wszystkich składowych klimatu na różne sektory życia i gospodarki.

Szczególną uwagą należy objąć gęsto zaludnione tereny zagrożone powodzią, tereny wysoko zurbanizowane, ale także obszary przybrzeżne. W tym ostatnim wypadku czynnikami stwarzającymi największe zagrożenie są:

  • udokumentowany, poparty badaniami wzrost średniego poziomu morza w ostatnich dziesięcioleciach,
  • trend rosnący średniego poziomu morza,
  • trend rosnący maksymalnych poziomów morza,
  • zwiększająca się liczba niebezpiecznych wezbrań sztormowych w porównaniu do okresów poprzednich,
  • wzrost częstości występowania bardzo silnych wiatrów z sektora dolądowego, powodującego wezbrania sztormowe oraz piętrzenie wody w odcinkach rzek uchodzących do morza,
  • nieodpowiedni nadzór nad planowaniem przestrzennym, dopuszczanie do nadmiernego i czasami niekontrolowanego inwestowania na obszarach wydmowych oraz na zapleczu brzegów klifowych.

W konsekwencji występuje erozja wybrzeża oraz wysokie ryzyko powodziowe, zwężanie plaż i przesunięcie się linii brzegowej na obszar obecnego lądu, co znacznie ogranicza możliwości rozwojowe tego obszaru. A także prowadzi do podniesienia poziomu wody w zalewach i jeziorach przymorskich, zwiększenia zasięgu cofek w rzekach oraz podniesienia się poziomu wód gruntowych i ich zasolenia.

Należy zwrócić uwagę, że przy prowadzeniu analiz trendów zmian poziomów morza w wieloleciu konieczne jest posiadanie zweryfikowanej i stale aktualizowanej bazy danych poziomów morza, jaką dysponuje np. IMGW-PIB.

Od czego zależy adaptacja do zmian klimatu?

Zdolność przeciwdziałania zagrożeniom strefy przybrzeżnej, czyli adaptacja do zmian klimatu, w przypadku wybrzeża zależy m.in. od:

  • stanu infrastruktury przeciwpowodziowej,
  • środków przeznaczanych na ten sektor gospodarki (ochrona brzegów, strategie zarządzania strefą brzegową, budowa i modernizacja urządzeń hydrotechnicznych takich jak nabrzeża, falochrony, wrota przeciwsztormowe),
  • świadomości społeczeństwa, w tym służb ratowniczych, w zakresie oceny zagrożenia i ewentualnego przeciwdziałania skutkom powodzi.

Ze względu na fakt, że skutki zmian klimatu obejmą obszar całego wybrzeża, niezbędna jest współpraca państw bałtyckich w tym zakresie, co znajduje wyraz w wielu wspólnych projektach naukowo-badawczych. Przykładem jest projekt Theseus (Innovative coastal technologies for safer European coasts in changing climate), realizowany pod egidą 7. Programu Ramowego UE przez ponad 30 europejskich ośrodków naukowych (w Polsce przez Oddział Morski IMGW-PIB oraz Instytut Budownictwa Wodnego PAN).

Erozja morska na Półwyspie Helskim

Dla krajów takich jak Polska, gdzie dominują brzegi piaszczyste o dużej podatności na erozję, przyspieszone tempo erozji brzegów jest obserwowane już obecnie i w najbardziej podatnych miejscach wynosi ono nawet do 1,5 m/rok. Przykładowym odcinkiem polskiego wybrzeża najbardziej narażonym na erozję morską jest Półwysep Helski. Ten właśnie obszar stał się tematem analiz w projekcie. Na rysunku pokazano hipotetyczne zmiany linii brzegowej na Półwyspie Helskim w rejonie Władysławowo-Chałupy w przypadku wystąpienia powodzi stuletniej, z uwzględnieniem efektu spiętrzenia z falą sztormową. W latach 2020-2050 łączne spiętrzenie może wynieść 722 cm. Choć jest to ciągle poniżej 2,5 m ? czyli wartości przyjętej za krytyczną ponad obecny normalny poziom morza (500 cm) i wyznaczającej linię graniczną obszarów zagrożonych powodzią morską ? skutki powodzi mogą być dramatyczne, szczególnie u samej nasady Półwyspu, gdyż przy prognozowanym poziomie morza ulegnie on przerwaniu. Ponadto wzmożone falowanie spowoduje katastrofalne rozmywanie wydm nadbrzeżnych, które nie będą miały możliwości wystarczająco szybkiej odbudowy, by w dalszym ciągu pełnić funkcje ochronne przed erozją brzegu. W przypadku niedostatecznego przeciwdziałania będzie to prowadzić do trudno odwracalnej fragmentacji nasadowej części Półwyspu.

Kontekst społeczny powodzi

Zarządzanie ryzykiem wymaga zrozumienia systemu powodziowego, sposobu reagowania na różne planowane i nieplanowane działania. Obok aspektów hydrologicznych (takich jak wpływ zmian klimatycznych na przyszłe powodzie) oraz roli ekosystemów zrozumienie kontekstu społecznego powodzi (istniejącego zarządzania i percepcji lokalnej społeczności) umożliwia ocenę rodzaju, skali i znaczenia powodzi na tym obszarze, a także określenie dopuszczalnych poziomów ryzyka i sposobów przeciwdziałania skutkom zagrożeń.

Zarządzanie wybrzeżem i jego ochrona w Polsce jest obowiązkiem administracji państwowej, reprezentowanej w regionach przez trzy urzędy morskie: w Gdyni, Słupsku i Szczecinie, które w zakresie wydawania decyzji dotyczących wszelkich inwestycji w strefie przybrzeżnej współpracują z odpowiednią administracją lokalną i regionalną. Urzędy morskie mają również pewne kompetencje w planowaniu przestrzennym lądowym i morskim oraz w zakresie ochrony środowiska morskiego.

Halina Burakowska
IMGW-PIB