Realizacja zadań własnych gminy, oparta na współpracy podmiotów publicznych i prywatnych, to typ współpracy nazwany partnerstwem publiczno-prywatnym. Od wielu miesięcy w Sejmie toczy się dyskusja nad kształtem ustawy o PPP.

Nie ma ona jeszcze kształtu ostatecznego, a mimo to otaczająca nas rzeczywistość gospodarcza, wypełniając istniejącą niszę, wykreowała już sprawnie funkcjonujący model współpracy pomiędzy podmiotami publicznymi i prywatnymi. Pozwala on realizować zadania własne gminy w sektorze komunalnym. Nie pierwszy to przykład, kiedy doświadczenie, praktyka i wrażliwość menedżerów naszej gospodarki, wyrażona w konkretnych projektach, i otwartość na zmiany samorządowych decydentów wyprzedziły działania legislacyjne.
Spektakularnym przykładem PPP, będącym jednocześnie pierwszym tego typu projektem w Europie Środkowo-Wschodniej, jest powołanie do życia działającej do dziś z sukcesem polsko-francuskiej spółki wodociągowej Saur Neptun Gdańsk (SNG).
1 lipca 1992 r. na mocy uchwały Rady Miasta Gdańska została utworzona spółka wodociągowa, w której gmina Gdańsk otrzymała 49% udziałów, zaś francuska Grupa Saur została posiadaczem 51% akcji. Akcjonariusze wnieśli stosowny aport – Gdańsk aport rzeczowy, w postaci bazy i zaplecza logistycznego byłego Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Gdańsku, a SAUR ekwiwalentny aport finansowy z przeznaczeniem na podniesienie jakości pracy nowego przedsiębiorstwa. Nowy podmiot przejął też wszystkich pracowników.

Umowa z miastem
W następnej kolejności miasto Gdańsk, pozostające właścicielem infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej, podpisało 30-letni kontrakt dzierżawny z SNG na eksploatację infrastruktury. Zawiera on bardzo szczegółowy podział obowiązków i kompetencji stron. Zgodnie z kontraktem SNG odpowiada za kompleksową eksploatację, która obejmuje utrzymanie i remonty bieżące infrastruktury, jakość usługi usuwania awarii, relacje z klientami oraz fakturowanie i windykację. Ponadto z mocy kontraktu jest doradcą miasta w sprawach inwestycji. Ma też obowiązek comiesięcznego przekazywania do budżetu miasta uzgodnionej kwoty czynszu dzierżawnego, który z kolei ekwiwalentnie miasto przeznacza na finansowanie inwestycji i remontów kapitalnych (zgodnie z zasadą, że woda finansuje wodę). Miasto Gdańsk, jako właściciel infrastruktury, decyduje o inwestycjach i remontach kapitalnych i o taryfach za wodę i ścieki, a także kontroluje jakość usługi. Równolegle podpisano też kontrakt dzierżawny z miastem Sopot, z tą jednak różnicą, że jest to umowa bezterminowa. Należy zaznaczyć, że kontrakt musiał być – zgodnie z wolą stron – dostosowany do zmieniającej się sytuacji, głównie prawnej, co w Gdańsku od 1992 r. miało miejsce trzykrotnie.
Od tamtego czasu minęło ponad 12 lat i projekt gdański, jako powszechnie znany, jest bacznie obserwowany i często rekomendowany przez międzynarodowe instytucje finansowe oraz zajmujące się PPP jako rozwiązanie wyjątkowo skuteczne.


Rys. 1. Podział kompetencji pomiędzy wspólnikami

Dwanaście lat działalności
Po 12 latach działalności spółka SNG obsługuje 457 tys. mieszkańców Gdańska, będąc jednocześnie operatorem i eksploatatorem 1097,5 km sieci wodociągowej, 33 ujęć wgłębnych, jednego ujęcia powierzchniowego i jednego drenażowego, 949 km sieci kanalizacyjnej, 57 przepompowni ścieków, dwóch oczyszczalni (w tym oczyszczalni „Wschód” – największej w regionie Morza Bałtyckiego) oraz 33 201 przyłączy. SNG obsługuje także 41 tys. mieszkańców sąsiadującego z Gdańskiem Sopotu, świadcząc pełen zakres usług. Ogółem Saur Neptun Gdańsk obsługuje w całej aglomeracji 510 tys. mieszkańców.
W 2004 r. spółka sprzedała 25 363 tys. m3 wody i odprowadziła 27 882 tys. m3 ścieków. Wartość sprzedaży osiągnęła poziom 140,604 mln zł.
Wskaźniki jakościowe spółki ewaluowały na przestrzeni lat. Przykładowo wydajność pracy liczona jako liczba kilometrów sieci na jednego zatrudnionego zwiększyła się z 1,7 w 1992 r. do 3,2 w 2003 r., a wskaźnik windykacji za 2003 r. wyniósł 95,1%. Udział wody spełniającej normy UE, który w 1992 r. kształtował się na poziomie 8%, w 2003 r. wzrósł aż do 87%. Ponadto zmniejszyły się też straty wody (z 25% w 1992 r. do 15% w 2003 r.) i awarie na sieci (z 763 w 1992 r. do 366 w 2003 r.). Wskaźniki BHP wyniosły: TF 2004 – 3,1 i TG 2004 – 0,17.
Realizując równolegle z PPP ideę zrównoważonego rozwoju, SNG od początku działalności regularnie prowadzi badania opinii publicznej, tzw. pomiar satysfakcji klientów. Początkowo odbywało się to co trzy lata, a obecnie co dwa lata. W walce o jakość spółka w ciągu swojego istnienia uzyskała certyfikaty ISO: ISO/IEC 17025 (dla Laboratorium centralnego), ISO 9001:2000 (dla całej firmy), ISO 14001:1996 (53% wody i oczyszczalnia „Wschód”) oraz PN-N-18001:2004 (również dla całej firmy), co – uwzględniając sumę posiadanych certyfikatów ISO – lokuje przedsiębiorstwo w czołówce firm wodociągowych w Europie.
Obecnie, wobec nowych potrzeb i możliwości, gdański model uległ modyfikacji. Miasto Gdańsk postanowiło ubiegać się o środki z Funduszu Spójności na sfinansowanie projektu wodno-kanalizacyjnego o łącznej wartości kosztów kwalifikowanych 490 mln zł. W celu optymalizacji ekonomii procesów inwestycyjnych miasto Gdańsk powołało spółkę gminną: Gdańską Infrastrukturę Wodociągowo-Kanalizacyjną, do której 31 grudnia 2004 r. przekazało infrastrukturę wodno-kanalizacyjną o wartości 660 mln zł.


Rys. 2. Funkcjonowanie kontraktu po modyfikacji modelu PPP

Kontrakt w nowych realiach
Realizacja przez GIWK projektu wodno-kanalizacyjnego o wartości 500 mln zł obejmuje w latach 2005-2008 cztery główne kierunki inwestowania: oczyszczalnia ścieków „Wschód” – gospodarka osadowa, oczyszczalnia ścieków „Zaspa” – zamknięcie i przełączenie zlewni, gospodarka wodna i sieć kanalizacyjna. Ze względu na korzyści, jakie to rozwiązanie niesie dla miasta, m.in. poprzez optymalizację ekonomiki procesów inwestycyjnych oraz możliwość odzyskiwania VAT-u, SNG razem z partnerem publicznym – Gdańskiem – musiało dostosować model wzajemnych relacji do tej sytuacji. W efekcie powstał nowy model relacji publiczno-prywatnych, przekładający się bezpośrednio na sposób zarządzania usługą komunalną. Dotychczasowy kontrakt dzierżawy SNG – Gdańsk został podzielony na dwa.
Do obowiązującej dotychczas umowy między SNG i Gdańskiem został wprowadzony aneks sprecyzowany jako kontrakt na usługę (delegowane zadania własnego gminy). Gdańsk decyduje o taryfie oraz nadzoruje jakość wykonanych usług. Z GIWK jako właścicielem infrastruktury SNG zawarła umowę dzierżawy. Każdego miesiąca SNG przekazuje do GIWK uzgodniony czynsz dzierżawy, który służy do finansowania inwestycji. Tak jak dotychczas Gdańsk będzie realizował zasadę „woda płaci za wodę”. Kontynuując dotychczasowe zobowiązania (m.in. pełną obsługę klienta, windykację, eksploatację i utrzymanie urządzeń), SNG przejęła finansowanie i zarządzanie remontami kapitalnymi w swoich kosztach.
Powstanie nowego modelu wymagało dobrej woli i pełnej współpracy obu stron. Fakt ten jest też świadectwem rzeczywistego partnerstwa między stroną publiczną a prywatną.


Rys. 3. Struktura powiązań po utworzeniu GIWK

Pierwsi, ale nie ostatni
SNG nie tylko zapoczątkował realizację projektów PPP w Polsce, ale także, co należy z satysfakcją podkreślić, znalazł naśladowców. Kolejno powstały spółki w Bielsku-Białej, Szprotawie, Tarnowskich Górach, Głogowie i Dąbrowie Górniczej, które obecnie z sukcesem prowadzą swoją działalność.
Podejmowano również próby realizacji podobnych projektów w Szczecinie (1994 r.), Grudziądzu (1997 r.), Rudzie Śląskiej (2001 r.) oraz Poznaniu (2001 r.). Niestety, z różnych przyczyn (najczęściej braku woli politycznej) zostały one przerwane.
Patrząc na ilość projektów prywatyzacyjnych w innych sektorach, takich jak choćby gospodarka odpadami (70% rynku), produkcja i dystrybucja ciepła (30%) czy transport miejski (20%), sektor wodociągowy pozostaje zdecydowanie w tyle.
Obecnie szacuje się, że nieco ponad 90% firm wodociągowych w Polsce są to firmy „samorządowe”, z reguły będące właścicielami infrastruktury, 6% to przedsiębiorstwa państwowe, a tylko 2-3% działa na zasadzie PPP.

Izabela Szoll-Czapczyk
Saur Neptun Gdańsk

Śródtytuły od redakcji

Paweł Adamowicz
prezydent Gdańska
Na początku lat 90. powstało pierwsze nie tylko w Polsce, ale także w Europie Środkowo-Wschodniej partnerstwo publiczno-prywatne, czyli Saur Neptun Gdańsk. Stworzono prywatnego operatora na sieci, razem z partnerem francuskim.
Z perspektywy czasu widzę, że to rozwiązanie bardzo nam się powiodło. Nastąpiła pełna racjonalizacja zarządzania i odpolitycznienie (…). Bez wątpienia mamy tu do czynienia z udanym przykładem racjonalizacji i ekonomizacji systemu zarządzania wodą i ściekami.


Jacek Karnowski
prezydent Sopotu
Sopot od wielu lat korzysta ze sprywatyzowanego modelu zarządzania. Tak się dzieje w przypadku gospodarki wodno-ściekowej, którą zarządza Saur Neptun Gdańsk (…). Jest ono efektywniejsze i tańsze niż zarządzanie poprzez pracowników i urzędników miejskich. Firmom prywatnym działającym na podstawie rachunku ekonomicznego zależy na wysokiej wydajności, ponieważ mieszkańcy miast to przecież ich klienci (…). Wydaje się, że partnerstwo publiczno-prywatne powinno być w Polsce rozwijane, szczególnie w przypadku wspólnych projektów inwestycyjnych.


Zbigniew Maksymiuk
prezes/dyrektor generalny Saur Neptun Gdańsk
Na fali poszukiwania nowych rozwiązań, przede wszystkim ekonomicznych, ale też związanych z podnoszeniem jakości usług, miasta Gdańsk i Sopot zdecydowały się powierzyć zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków komunalnych spółce Saur Neptun Gdańsk. Partnerstwo publiczno-prywatne to zupełnie inny, nowy rodzaj relacji. Trudno jest je nawet porównywać z sytuacją, kiedy miasto realizuje usługi użyteczności publicznej przez spółkę komunalną. My odpowiedzialność mamy zapisaną w umowie handlowej, precyzyjnie określającej wymagania, jakość usług, system kontroli i oczywiście możliwe sankcje. W ramach takiego modelu jest możliwe dobre zabezpieczenie interesów miasta i jego mieszkańców. Inne korzyści to odpolitycznienie zarządzania i pozyskanie środków finansowych, a także know-how, co gwarantuje stabilną i długofalową politykę zarządzania infrastrukturą.