Podejście dochodowe a wartość urządzeń wod-kan

 

Należność za przekazane urządzenia wodociągowe i urządzenia kanalizacyjne może być rozłożona na raty lub uwzględniona w rozliczeniach za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków. Tak stanowią przepisy art. 31 Ustawy z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (DzU z 2006 nr 123, poz. 858 ze zm.).

Przepis art. 31 ust. 1 znajduje również zastosowanie do faktów i skutków, które zaistniały w okresie przed wejściem w życie tej ustawy, bowiem w założeniu ustawodawcy przepis ten ma za zadanie uregulowanie stosunków finansowych i własnościowych, powstałych na wiele lat przed wejściem w życie tego aktu prawnego (takie stanowisko przyjął również Sąd Najwyższy – Izba Cywilna w wyroku z 9 grudnia 2004 r. – II CK 225/2004).

W doktrynie i judykaturze przyjmowany jest pogląd skłaniający do stwierdzenia, że powinno się to odbywać po cenie zapewniającej trwałą, ekonomicznie uzasadnioną eksploatację przekazanych urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych.

Kwestie związane z odpłatnym przekazywaniem przedsiębiorstwom urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych stanowią problem zarówno dla osób, które zgłaszają się z takim wnioskiem do przedsiębiorstw, jak i dla samych przedsiębiorstw wod-kan. Zapis ustawowy, obligujący przedsiębiorstwa wod-kan do odpłatnych przejęć urządzeń, nie precyzuje bowiem warunków finansowych (ceny), wg których urządzenie powinno być przekazane przedsiębiorstwu wodociągowemu. Bezsporne wydaje się natomiast to, że forma odpłatnego przekazania nie musi oznaczać wyłącznie transakcji kupna urządzeń przez przedsiębiorstwa wod-kan. Inną formą może być np. umowa dzierżawy, w przypadku której odpłatność będzie stanowić czynsz dzierżawny. Z uzasadnienia wyroku SN z 26 lutego 2003 r. wynika, iż odpłatne przejęcie nie jest jednoznaczne z zawarciem umowy przenoszącej prawo własności urządzenia. Po pierwsze, dlatego iż zgodnie ze stanowiskiem SN osoba wnioskująca o przekazanie niekoniecznie musi być właścicielem urządzenia. Po drugie, z tej przyczyny, że wg SN odpłatne przejęcie to również zawarcie umowy cywilnoprawnej pozwalającej na korzystanie z rzeczy jako posiadacz zależny (dzierżawca, użytkownik, leasingobiorca).

Niemniej jednak, pozostaje otwarta kwestia ustalenia ceny w transakcji odpłatnego przejęcia, niezależnie od jej konstrukcji prawnej. W tej materii, w doktrynie i judykaturze przyjmowany jest pogląd skłaniający do stwierdzenia, że powinno się to odbywać po ustaleniu ceny zapewniającej trwałą, ekonomicznie uzasadnioną eksploatację przekazanych urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych.

Takie podejście należy uznać za uzasadnione, szczególnie z uwagi na ograniczoność zasobów finansowych przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. Podmioty te, kierując się racjonalnością ekonomiczną, powinny stosować zobiektywizowaną procedurę wyceny wartości urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych, mającą na celu oszacowanie ceny wykupu tychże urządzeń, zapewniającej ekonomiczną opłacalność ich eksploatacji.

 

Ustawa o zbiorowym… (tak jak i rozporządzenie taryfowe) jest skonstruowana w taki sposób, by działalność przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego była działalnością planową, racjonalną i w zasadzie samofinansującą się. Podejście to jest w pełni zgodne z jedną z podstawowych reguł wynikających z Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE, tj. zasadą „zanieczyszczający płaci”. Wprowadzenie przepisu pozwalającego osobom trzecim, które w dowolnym czasie wybudowały urządzenia, wysuwać pod adresem przedsiębiorstwa roszczenia majątkowe o przejęcie tych urządzeń, niewątpliwie zakłóca ustawowy mechanizm wyznaczający zasady inwestowania na podstawie wieloletniego planu oraz zasady stanowienia taryf za usługi. Wysunięcie w stosunku do przedsiębiorstwa roszczeń o przejęcie urządzeń w sytuacji, gdy koszty te nie zostały uwzględnione w taryfie, może zachwiać kondycją finansową przedsiębiorstwa. Ponadto trzeba pamiętać, że koszty, jakie poniosły na budowę urządzeń osoby przekazujące, są przeważnie poza jakąkolwiek kontrolą przedsiębiorstwa, co często skutkuje znacznie wyższymi wartościami kosztów jednostkowych budowy urządzeń w porównaniu do tych, które są dostępne dla przedsiębiorstwa wod-kan. Oczywiste jest, że w dalszej perspektywie powyższe ma wpływ na poziom taryf za wodę i ścieki. Osoby składające wnioski o przejęcie urządzeń wod-kan, które wybudowały z własnych środków, oczekują w większości wynagrodzenia w wysokości wartości księgowej tychże urządzeń (fakturowej wartości ich budowy). W wielu przypadkach wartość ta z ekonomicznego punktu widzenia jest nieracjonalna, gdyż koszt budowy urządzenia będącego przedmiotem odpłatnego przejęcia jest nieadekwatny do popytu, jaki generują odbiorcy korzystający z tego urządzenia (np. długość sieci kanalizacyjnej w korelacji do ilości ścieków odprowadzanych tą siecią).

W związku z tym stosowana obecnie w kraju praktyka przejmowania urządzeń wod-kan z tytułu obowiązków wynikających z art. 31 ustawy, polegająca często na arbitralnym ustalaniu ceny, nie zapewnia racjonalności ekonomicznej działalności przedsiębiorstw wod-kan oraz porównywalności i przejrzystości zasad.

Rozwiązaniem zgodnym z obowiązującym porządkiem prawnym byłoby wdrożenie procedur i modelu wyceny, które są oparte o metodę dochodową, tzn. analizę opłacalności. Ma ona w założeniu dać odpowiedź na pytanie, jaka jest maksymalna graniczna wartość wykupu urządzenia wodociągowego/kanalizacyjnego, pozwalająca przy osiąganych przychodach i ponoszonych kosztach uzyskać wartość teraźniejszą netto (NPV) na poziomie „0” w zdefiniowanym okresie. Wartość wykupu traktowana byłaby więc jako zmienna decyzyjna, określana na podstawie wyników analizy efektywności finansowej, uwzględniającej zmienną wartość pieniądza w czasie.

Podejście dochodowe do wyceny wartości jest szeroko opisane w teorii finansów, powszechnie stosowane w praktyce i aktualnie uznawane za jedno z najrzetelniej odzwierciedlających wartość przedsiębiorstw. Dochodowe podejście do wyceny przedsiębiorstwa generalnie opiera się na powiązaniu wartości przedsiębiorstwa (inwestycji) z osiąganymi przez nie dochodami. Istnieje wiele wariantów (w ramach podejścia dochodowego) określania powiązań między dochodami, a wartością przedsiębiorstwa. Jednakże poszczególne sposoby możemy przyporządkować do dwóch grup, a mianowicie: grupy metod wyceny opartej na zdyskontowanym dochodzie oraz grupy metod mnożnikowych (oparte na podejściu porównawczym, zwane inaczej metodami wyceny wielokrotnej).

Wielkością kreującą wartość urządzenia wod-kan w metodyce DCF będzie zdyskontowany wolny strumień gotówki, który możemy opisać równaniem:

 

FCF = Zo*(1-rp)+A-dKO-I

 

gdzie:

Zo – zysk operacyjny,

Rp – stopa podatku dochodowego,

A – amortyzacja,

dKO – przyrost kapitału obrotowego netto,

I – nakłady odtworzeniowe.

Analizę dochodowości urządzenia wykonujemy dla zdefiniowanego wcześniej okresu. Horyzont analizy powinien uwzględniać takie czynniki jak możliwości rzetelnego prognozowania przepływów pieniężnych, techniczny czas eksploatacji urządzenia, a także trwałość popytu. Można więc uznać, iż okresem spełniającym powyższe wytyczne dla urządzeń wod-kan będzie 10-15 lat. Z uwagi na fakt, iż okres 10-15 lat często nie wyczerpuje faktycznego okresu eksploatacji, konieczne jest skorygowanie oszacowanych DCF o wartość rezydualną. Wartość ta nie może jednakże odzwierciedlać wartości księgowej netto w ostatnim roku prognozy, a powinna być oparta na założeniu o kontynuacji eksploatacji urządzenia po okresie szczegółowej prognozy. Wartość rezydualna będzie zatem reprezentować skapitalizowany i zdyskontowany na ostatni rok szczegółowej prognozy dochód (faktycznie wolny strumień gotówki), generowany w wyniku eksploatacji urządzenia. Wartość rezydualna będzie stanowić zdyskontowaną rosnącą rentę wieczystą.

W celu wdrożenia procedury wyceny wartości urządzeń wod-kan, opartej na podejściu dochodowym (przy wykorzystaniu metodyki DCF), należy określić zasady szacunku kilku podstawowych parametrów, mających największy wpływ na uzyskiwany wynik (patrz: ramka).

 

Istotne parametry w metodzie dochodowej

Podejście do określania wartości przejmowanych urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych, bazujące na zastosowaniu metody dochodowej, może przyczynić się do zracjonalizowania wydatków związanych z wypełnianiem postanowień art. 31 ustawy o zbiorowym… Opisywane podejście umożliwia wdrożenie standardu wycen wartości urządzeń, opartego na jednakowych, rzetelnych założeniach. Metody dochodowe nie uwzględniają wartości księgowej majątku, który jest potrzebny do uzyskania tychże dochodów. Urządzenia wod-kan, które posiadają różną wartość majątku, mogą mieć taką samą wartość w przypadku, gdy prognozy generowanych przez nie przepływów pieniężnych są podobne. Wynika to z ich odmiennej produktywności. Co ważne, odnosząc się do wspomnianego na początku artykułu zagadnienia dowolności form odpłatnego przejmowania urządzeń, metoda DCF poprzez mechanizm dyskontowania uwzględnia zróżnicowanie warunków finansowych dla odmiennych form prawnych przejmowania urządzeń (dla tego samego urządzenia inna będzie wartość w przypadku kupna i jednorazowej zapłaty ceny, a inna w przypadku dzierżawy).

Zastosowanie metody dochodowej przyczynia się również do większej świadomości osób i podmiotów zwracających się z wnioskiem o odpłatne przejęcie urządzeń, pokazując im, jaka jest realna wartość tychże urządzeń w korelacji do wartości księgowej. Rzetelna prezentacja metodyki i wyników wyceny wartości dochodowej może uzmysłowić, jakie są rzeczywiste efekty finansowe transakcji odpłatnego przejęcia urządzeń, jaki jest wpływ na finanse przedsiębiorstw wod-kan i stosowane taryfy.

Na koniec warto również zauważyć, iż wdrażanie standardu wyceny wartości i przyjęcie jej jako wyznacznika dla cen umownych stosowanych w transakcjach odpłatnego przejęcia urządzeń jest dla przedsiębiorstw wod-kan korzystne z punktu widzenia aspektów antymonopolowych. W związku z brakiem precyzyjnych zapisów odnoszących się do warunków finansowych realizacji obowiązków wynikających z art. 31 ustawy przedsiębiorstwom wod-kan mogą być stawiane zarzuty stosowania praktyki określonej w art. 9 ust. 2 pkt 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, tj. nadużywania pozycji dominującej na rynku poprzez narzucanie uciążliwych warunków umów przekazania urządzeń, które przynoszą przedsiębiorstwu wod-kan nieuzasadnione korzyści. Procedura wyceny opartej o podejście dochodowe, zapewniająca finansową racjonalność oraz ekwiwalentność ceny, niweluje takie ryzyko.

Metoda wyceny wartości dochodowej nie jest obecnie powszechnie stosowana przez przedsiębiorstwa wod-kan, ale można wskazać przykłady, gdzie dzieje się inaczej (MWiK w Chodzieży, Aquanet w Poznaniu, GiWK w Gdańsku).

 

Grontmij Polska, Poznań