Powrót do źródeł

Województwo mazowieckie dysponuje dużym, niewykorzystanym potencjałem zasobów energii odnawialnej, m.in. zasobami biomasy drzewnej, słomy czy też biogazu rolniczego. Rozwój sektora odnawialnych źródeł energii jest więc dla województwa wielkim wyzwaniem. Świat stopniowo odchodzi od energetyki konwencjonalnej, emitującej dwutlenek węgla. Także Unia Europejska nakłada w tym zakresie wysokie wymogi na Polskę, a co za tym idzie – na Mazowsze. Obecnie w kraju produkcja tzw. zielonej energii kształtuje się na poziomie około 3%, a do 2020 r. z odnawialnych źródeł ma pochodzić 15% energii. Ponadto musimy poszukać rozwiązań, które z jednej strony zmniejszają zanieczyszczenia, a z drugiej – zwiększają efektywność instalacji. Oznacza to, że należy pracować nad technologiami, które pozwolą uzyskać maksymalną ilość energii przy minimalnym zużyciu surowców. Takie możliwości daje właśnie inwestowanie w energetykę opartą o odnawialne źródła energii.

 

Według obowiązującego prawa rzeczywiste uprawnienia w kształtowaniu tego rodzaju polityki energetycznej mają gminy, co wcale nie znaczy, że samorząd województwa nic w tej materii nie może zrobić. Staramy się inicjować, kreować i promować działania związane z rozwojem odnawialnych źródeł energii. Głównie z myślą o potrzebie istnienia takiego koordynatora i inicjatora powołaliśmy spółkę Mazowiecka Agencja Energetyczna (MAE). Poza tym we wszystkich dokumentach województwa – począwszy od Planu Zagospodarowania Przestrzennego, poprzez Strategię Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2020 r., Program Ochrony Środowiska dla Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem perspektywy do 2014 r., a kończąc na Programie możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii dla Województwa Mazowieckiego – problematyka energii odnawialnej traktowana jest z najwyższą uwagą. Właśnie Program możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii, przyjęty w 2006 r., wskazuje na wysoki potencjał odnawialnych nośników energii na Mazowszu. Jednocześnie przedstawia obszary predestynowane do ich wykorzystania. Wyniki opracowania służą jako materiał pomocniczy dla samorządów terytorialnych, przyszłych inwestorów, jak również są pomocne w tworzeniu programów i planów związanych z energetyką w skali powiatu lub gminy.

 

Województwo mazowieckie posiada duży potencjał zasobów biomasy, który obecnie jest szacowany na ok. 60%. Największe możliwe do wykorzystania zasoby biomasy drzewnej znajdują się w powiatach: makowskim, ostrowskim, ostrołęckim, przasnyskim, wyszkowskim, grójeckim i garwolińskim. Obecne regulacje prawne ograniczają stosowanie biomasy drzewnej. Mimo to potrzebne jest wprowadzenie programów aktywizujących gospodarkę na wsi. Wówczas będzie rosła rola upraw energetycznych, dostarczających surowiec do instalacji biomasowych, w tym do biogazowni i produkcji biopaliw.

Rozwój małej energetyki wiatrowej jest najbardziej optymalny w środkowo-zachodniej części województwa mazowieckiego – w powiatach płockim, płońskim, mławskim, ciechanowskim, grójeckim i garwolińskim.

Najkorzystniejsze warunki dla energii geotermalnej występują w powiatach płockim, żuromińskim, płońskim, sierpeckim, sochaczewskim, żyrardowskim. Najbardziej zasobne zbiorniki wód geotermalnych związane są z niecką warszawską, przebiegającą przez zachodnią i południowo-zachodnią część województwa. Tamtejsze wody osiągają temperaturę od 30 do 80ºC. Barierą rozwoju głębokiej geotermii są wysokie koszty. Znacznie szybciej może rozwijać się na Mazowszu tzw. płytka geotermia, polegająca na wykorzystaniu pomp ciepła.

Jeśli chodzi o energetykę słoneczną, to na terenie całego województwa mazowieckiego są podobne warunki do jej rozwoju. Trzeba jednak zaznaczyć, że z roku na rok zwiększa się dostępność i atrakcyjność słonecznych instalacji kolektorowych.

Potencjał rozwoju małej energetyki wodnej skupia się wzdłuż rzek. Dotyczy to w szczególności Radomki, Skrwy Prawej, Wkry, Jeziorki, Liwca i Iłżanki. W tym przypadku barierą jest jednak aspekt środowiskowy, związany ze swobodnym przemieszczaniem się ryb.

 

Nasze działania w ramach promocji odnawialnych źródeł energii w ostatnich latach koncentrowały się na organizacji i współorganizacji konferencji oraz seminariów przybierających niejednokrotnie formę szkoleń. Uczestnikami tych spotkań byli przede wszystkim samorządowcy, którzy mieli okazję dowiedzieć się więcej o możliwościach wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

Poza tym województwo było wielokrotnie organizatorem spotkań międzynarodowych w ramach współpracy z innymi regionami europejskimi, takimi jak Uusimaa z Finlandii, Sztokholm ze Szwecji, Saksonia-Anhalt, Brandenburgia z Niemiec, południowe Morawy, środkowe Czechy, region Zlin z Czech, woj. bratysławskie ze Słowacji, Győr-Moson-Sopron, Peszt, Vas, Fejér i Jász-Nagykun-Szolnok z Węgier. Była to świetna okazja do zapoznania się z potencjałem i wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii w wymienionych regionach, ale też do wymiany poglądów i doświadczeń przy realizacji porozumień międzynarodowych i dyrektyw unijnych, dotyczących energii odnawialnej.

Najważniejszym przedsięwzięciem na skalę międzynarodową była organizacja V Forum Regionów Państw Grupy Wyszehradzkiej, dotyczącego ochrony środowiska i odnawialnych źródeł energii, na którym została podpisana deklaracja odnośnie opracowania wspólnego stanowiska regionów wobec problemów zrównoważonego rozwoju i ograniczenia emisji gazów cieplarnianych poprzez racjonalne wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Podjęto wówczas decyzję o utworzeniu Panelu ekspertów w dziedzinie ochrony środowiska i odnawialnych źródeł energii, którego głównym celem jest wymiana informacji i doświadczeń pomiędzy ekspertami z Regionu Państw Grupy Wyszehradzkiej (V4), a także przygotowanie wspólnych projektów i inicjatyw. Do udziału w pracach panelu zgłosiło się 19 ekspertów krajowych i 7 zagranicznych, a my byliśmy w ubiegłym roku regionem koordynującym. Przedsięwzięcia te niejednokrotnie dofinansowano ze środków funduszy europejskich – wcześniej w ramach Regionalnego Programu Szkoleniowego TAIEX dla Polski, a obecnie z Funduszu Wyszehradzkiego.

Ponadto woj. mazowieckie uczestniczy w projekcie badawczym prowadzonym przez Polską Izbę Biomasy Nowoczesne technologie energetycznego wykorzystania biomasy i odpadów biodegradowalnych (BiOB) – konwersja BiOB do energetycznych paliw gazowych, którego celem jest teoretyczne i praktyczne zidentyfikowanie dobrych – w polskich warunkach – technologii energetycznego wykorzystania biomasy odpadów biodegradowalnych.

 

Tak, dostrzegając potrzebę istnienia na Mazowszu jednostki, która w sposób kompleksowy i profesjonalny zajęłaby się tematyką odnawialnych źródeł energii, we wrześniu 2007 r. Samorząd Województwa Mazowieckiego złożył do Komisji Europejskiej wniosek o grant na Tworzenie Lokalnych i Regionalnych Agencji Energetycznych z programu Inteligentna Energia dla Europy, realizowanego w ramach Programu Ramowego na rzecz Konkurencyjności i Innowacji (2007-2013). Mazowsze jako jedyny polski region w 2008 r. otrzymało grant z Unii Europejskiej w wysokości 250 tys. euro na realizację zadań. W ten sposób powstała Mazowiecka Agencja Energetyczna. Jej głównym udziałowcem jest Samorząd Województwa Mazowieckiego, który zaangażował kapitał w wysokości 1,5 mln zł, czyli 81%. MAE ma wspierać wykorzystanie odnawialnych źródeł energii oraz wdrażanie rozwiązań zwiększających efektywność energetyczną podczas produkcji, przesyłania i zużycia energii na Mazowszu.

MAE powstała też, aby opracować kompleksową regionalną politykę energetyczną, koordynować działania energetyczne w regionie oraz promować tego typu rozwiązania wśród gmin, gospodarstw domowych, gospodarstw rolnych oraz przedsiębiorców, w szczególności MŚP.

 

Jedną z możliwości finansowania tego rodzaju przedsięwzięć jest Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007-2013 (RPO WM). W ramach działania 4.3 Ochrona powietrza, energetyka samorządzarezerwował prawie 50 mln euro ze środków unijnych na projekty energetyczne.

Traktując jako priorytetowe przedsięwzięcia z zakresu wykorzystania odnawialnych źródeł energii, Zarząd Województwa Mazowieckiego umieścił na liście projektów kluczowych w indykatywnym planie inwestycyjnym dla RPO WM projekt Termy Gostynińskie. Obejmuje on utworzenie Ponadregionalnego Centrum Turystyki, Balneologii, Wypoczynku i Rekreacji w Gostyninie, które powstanie na 17 hektarach, a na obiekt złożą się m.in. baseny lecznicze i rehabilitacyjne, park wodny, tężnia i pijalnia wód mineralnych.

Jesteśmy też jednostką wdrażającą Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW) i w ramach tego programu dysponujemy kwotą 3 mln zł na projekty w zakresie wytwarzania lub dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych w ramach działania Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej.

 

 Doświadczenia są bardzo zróżnicowane. Są gminy bardzo aktywne i takie, które się dopiero wdrażają w te zagadnienia. Mamy też osiągnięcia na skalę europejską, takie jak geotermalna inwestycja w Mszczonowie, polegająca na wykorzystaniu wód z ciepłych podziemnych źródeł do celów grzewczych. Ciepłownia geotermalna zastąpiła działające do niedawna trzy miejskie kotłownie węglowe, które co roku emitowały do atmosfery 15 ton związków azotu, 60 ton związków siarki, 9700 ton dwutlenku węgla oraz 145 ton pyłów. Po zastosowaniu zasilania geotermalnego i współdziałającego z nim dodatkowego systemu gazowego emisja pyłów spadła do zera, znikły również związki siarki, ilość azotu spadła do poziomu zaledwie jednej tony, a dwutlenku węgla wydziela się teraz czterokrotnie mniej. Te liczby najlepiej ilustrują, jakie znaczenie ma dla Mszczonowa eksploatacja gorących źródeł. Ciepło z podmszczonowskich wód geotermalnych o temperaturze 42°C, pozyskiwanych z głębokości 1700 m jest w stanie skutecznie ogrzać Mszczonów, jeśli temperatura powietrza nie spadnie poniżej -5°C. W przeciwnym razie stosuje się wspomagające podgrzewanie gazem. Woda, po jej schłodzeniu w instalacji grzewczej, jest następnie wykorzystywana do celów pitnych. Mszczonowska geotermia dysponuje wodą słodką, co jest ewenementem w skali światowej. W Europie podobna instalacja działa tylko w podmonachijskim Erding.

Nowatorską inwestycją zrealizowaną przez Zakład Energetyki Cieplnej w Wołominie jest instalacja wykorzystująca kolektory słoneczne do podnoszenia temperatury wody w sieci ciepłowniczej. Dzięki temu osiąga się wyższą efektywność pracy w porównaniu z podobnymi inwestycjami w kraju. Zamontowana instalacja solarna składa się z 208 kolektorów słonecznych.

Kolejną istotną inwestycją jest modernizacja systemu ciepłowniczego Płońska, co stanowi przykład modelowego rozwiązania, mającego na celu ograniczenie emisji do atmosfery dwutlenku węgła, pyłów oraz innych gazów. Zastosowano nowatorską w skali Polski instalację skojarzonej produkcji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o spalanie biomasy. W wyniku inwestycji 67% energii cieplnej wytwarzanej w Płońsku uzyskiwane jest z biomasy, co spełnia wymogi Unii Europejskiej przyjęte przez Polskę. Instalacja ta stanowi rozwiązanie pilotażowe – jest jednym z nielicznych projektów tego typu w kraju.