Prawo a odprowadzanie ścieków opadowych

Stosownie do art. 3 pkt 38 lit. c) Prawa ochrony środowiska, do ścieków zalicza się m.in. wprowadzane do wód lub do lub do ziemi, wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni. W szczególności dotyczy to miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów. 

Każdy podmiot korzystający ze środowiska wprowadzający do wód lub do ziemi ścieki w rozumieniu przytoczonym powyżej jest zobowiązany do ponoszenia z tego tytułu stosownych opłat ekologicznych. O takim obowiązku rozstrzyga przepis art. 273 ust. 1 pkt 2) tej Ustawy stanowiąc, że opłata za korzystanie ze środowiska jest ponoszona za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi. Jeżeli, rozpatrywana w konkretnym przypadku powierzchnia mieści się w którejkolwiek z wymienionych kategorii, to należy przyjąć, że jest ona powierzchnia zanieczyszczoną, a wody opadowe pochodzące z tego terenu są ściekami.

Opłatę ponosi się wyłącznie za ścieki opadowe odprowadzone do systemu kanalizacji deszczowej, za wyjątkiem kanalizacji ogólnospławnej. Jednocześnie, wysokość tej opłaty jest uzależniona od wielkości i rodzaju powierzchni zanieczyszczonej, o czym głosi art. 274 ust. 4 pkt 1) zgodnie z którym, wysokość opłaty za wprowadzanie ścieków zależy od wielkości, rodzaju i sposobu zagospodarowania terenu, z którego te ścieki są odprowadzane, w odniesieniu do ścieków, o których mowa w art. 3 pkt 38) lit. c ustawy. Powierzchnie wymienione w tym przepisie są określane na podstawie ewidencji gruntów i budynków oraz innych danych wchodzących w skład państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego. Pod pojęciem powierzchni o trwałej nawierzchni należy rozumieć zarówno nawierzchnię szczelną jak i nieszczelną. Powierzchnią szczelną jest nawierzchnia wykonana z materiałów i w sposób zabezpieczający przed przenikaniem i wsiąkaniem wód opadowych w grunt. Przy naliczaniu opłat za wody opadowe lub roztopowe nie należy uwzględniać powierzchni dachów, gdyż nie są one nawierzchniami (nie znajdują się na powierzchni ziemi), w związku z czym nie podlegają opłatom za odprowadzanie wód opadowych i roztopowych. W sytuacji, gdy właścicielem kanalizacji deszczowej pozostaje gmina, jest ona podmiotem korzystającym ze środowiska, a zatem zobligowanym do ponoszenia stosowanych opłat ekologicznych.

Należy podkreślić, iż odrębnym zagadnieniem jest wprowadzanie do tej kanalizacji ścieków opadowych pochodzących z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, będących własnością innych podmiotów. Wówczas mamy do czynienia z sytuacją wprowadzania ścieków opadowych do cudzych urządzeń (np. gminnych lub przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego), co jednak wcale nie oznacza, że te podmioty nie maja obowiązku regulowania należności za taką usługę świadczoną na ich rzecz. O powyższym rozstrzygają przepisy ustawy o zbiorowym….

W myśl art. 1 ustawy o zbiorowym…, regulowane są m.in. zasady i warunki zbiorowego odprowadzania ścieków, w tym zasady działalności przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych oraz niezawodne odprowadzanie i oczyszczanie ścieków. Ściekiem (opadowym), zgodnie z art. 2 pkt 8) ustawy o zbiorowym… są wprowadzane do wód lub do ziemi; wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów.  Z kolei według art. 2 pkt 20), zbiorowe odprowadzanie ścieków oznacza przedmiotowo działalność polegającą na odprowadzaniu i oczyszczaniu ścieków, prowadzoną przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne. Jednocześnie, poprzez treść art. 5 ust. 1 tej Ustawy, ustawodawca określił obowiązki przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego w zakresie utrzymania urządzeń kanalizacyjnych, w tym również kanalizacji deszczowej, co zostało powiązane ze stanem posiadania przez przedsiębiorstwo takich urządzeń. Jest ono bowiem obciążone ustawowym obowiązkiem zapewnienia zdolności posiadanych m.in. urządzeń kanalizacyjnych do realizacji odprowadzania ścieków w sposób ciągły i niezawodny. Jak stanowi art. 6 ust.1 Ustawy, zbiorowe odprowadzanie ścieków opadowych może być przy tym realizowane na podstawie umowy o zbiorowe odprowadzanie ścieków.

Zatem, jeżeli przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne jest posiadaczem urządzeń kanalizacji deszczowej i prowadzi na podstawie umów zawartych z odbiorcami usług działalność polegającą na odprowadzaniu z ich nieruchomości ścieków opadowych do kanalizacji deszczowej, to w ten sposób realizuje zbiorowe odprowadzanie ścieków w rozumieniu przepisów Ustawy. 

Pozornie problematyczna może wydawać się kwestia ustalenia jakiemu podmiotowi przysługuje prawo własności do urządzeń kanalizacji deszczowej, które zostały posadowione w drogach publicznych. Dla oceny, czy w konkretnej sytuacji urządzenia kanalizacji deszczowej stanowią cześć składową nieruchomości, czy też są rzecz odrębną lub są częścią składową innych urządzeń do których zostały przyłączone zasadnicze znaczenie ma ocena trwałości połączenia takich urządzeń do gruntu lub innych urządzeń posadowionych poza gruntem. Skutki przyłączenia do sieci urządzeń, które wcześniej stanowiły, zgodnie z art. 48 i 191 k.c., część składową nieruchomości lub – w braku trwałego związania z nieruchomością czy przesłanek przewidzianych w art. 47 § 2 k.c. – odrębne rzeczy ruchome, są uzależnione od stopnia ich związania z instalacją. Jeżeli urządzenia te zostają tak dalece zintegrowane z instalacją należącą do sieci, że spełniają określone w art. 47 § 2 k.c. warunki do uznania ich za część składową, wówczas z chwilą połączenia uzyskują status części składowej tej instalacji. Jeżeli wspomniane urządzenia stają się częścią składową instalacji (sieci), dotychczasowy właściciel traci ich własność na rzecz właściciela instalacji, do której zostały one przyłączone, czyli na rzecz np. przedsiębiorcy sieciowego. Jeżeli natomiast nie dochodzi do tak ścisłego związania z instalacją, że przyłączane urządzenia uzyskują przymiot części składowej, wówczas (mimo połączenia z siecią należącą do przedsiębiorstwa) pozostają one własnością dotychczasowego właściciela.

Należy więc przyjąć, że urządzenia kanalizacji deszczowej posadowione w gruntach stanowiących drogi publiczne będą częścią składową tych nieruchomości jedynie wówczas, gdy nie zostaną przyłączone do innych urządzeń. Jeżeli jednak zostaną połączone do innych urządzeń kanalizacyjnych posadowionych poza tymi drogami, to będą częścią składową urządzeń do których zostały przyłączone – jeżeli spełnią się przesłanki z art. 47 § 2 k.c względnie będą stanowić rzeczy odrębne od gruntu.

Skoro obowiązki przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego w sferze utrzymania urządzeń kanalizacyjnych przeznaczonych do odprowadzania ścieków opadowych (kanalizacji deszczowej) wyznaczają stan posiadania tych urządzeń, o czym wprost przesądza przepis art. 5 ust. 1 ustawy o zbiorowym…, to wymaga ustalenia, w jaki sposób przedsiębiorstwo może zostać posiadaczem takich urządzeń. W tym celu należy zastosować art. 336 kc zgodnie z którym, posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny). Wobec tego, z jednej strony przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne może być posiadaczem kanalizacji deszczowej poprzez sam fakt jej posiadania, z innej, może władać taką infrastrukturą na podstawie stosownej umowy cywilnoprawnej zawartej z właścicielem urządzeń.

Fakt uzyskania przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne posiadania urządzeń kanalizacji deszczowej, względnie nabycie do nich prawa własności nie przesądza w żaden sposób, iż przedsiębiorstwo może realizować odprowadzanie ścieków opadowych na zasadach określonych przepisami ustawy o zbiorowym…. Przede wszystkim nie jest bowiem uprawnione -jako przedsiębiorstwo podejmujące nowy rodzaj działalności – do ustalenia wysokości taryfy. Tymczasem art. 26 ust.1 ustawy o zbiorowym (…) stanowi co do zasady, że rozliczenia za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków są prowadzone przez przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne z odbiorcami usług na podstawie określonych w taryfach cen i stawek opłat oraz ilości dostarczonej wody i odprowadzonych ścieków. Jednocześnie, według art. 20 ust.1 i ust. 2 tej ustawy,  przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne określa taryfę na 1 rok na podstawie niezbędnych przychodów po dokonaniu ich alokacji na poszczególne taryfowe grupy odbiorców usług. 

Szczegółowe zasady ustalania taryf określają przepisy rozporządzenia Ministra Budownictwa z 28 czerwca 2006 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków (Dz.U. Nr 127, poz.886), które zostało wydane w wykonaniu delegacji z art. 23 ustawy. Stosownie do § 6 i § 7 tego rozporządzenia, niezbędne przychody planuje się na podstawie kosztów poniesionych w roku obrachunkowym poprzedzającym rok, w którym wprowadzana jest taryfa, ustalonych na podstawie ewidencji księgowej kosztów sporządzonej zgodnie z przepisami o rachunkowości, z uwzględnieniem planowanych zmian warunków ekonomicznych wpływających na poziom kosztów w roku obowiązywania taryfy. Oznacza to, iż przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne może ustalić poziom niezbędnych przychodów, jeżeli w związku z prowadzoną działalnością poniosło koszty, w roku obrachunkowym poprzedzającym rok, w którym wprowadzana jest taryfa – tj. zgodnie z § 2 pkt 7) rozporządzenia – w ciągu 12 kolejnych pełnych miesięcy poprzedzających nie więcej niż o 2 miesiące dzień złożenia wniosku. A contrario, jeżeli przedsiębiorstwo nie poniosło kosztów działalności z zakresu zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków w roku obrachunkowym poprzedzającym rok, w którym wprowadzana jest taryfa, to nie ma ono podstaw „kosztowych” do ustalenia niezbędnych przychodów, a w następstwie także taryfy dla zbiorowego zaopatrzenia w wodę i (lub) zbiorowego odprowadzania ścieków.  

Jednakże, ustawodawca – poprzez treść art. 24 a ustawy o zbiorowym…- rozstrzyga problem prawny stosowania cen i stawek opłat przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, które  rozpocznie  prowadzenie nowego rodzaju działalności z zakresu zbiorowego odprowadzania ścieków. Przepis ten nakazuje przedsiębiorstwu rozpoczynającemu prowadzenie takiej działalności stosować w okresie pierwszych 18 miesięcy, ceny i stawki opłat uchwalone przez radę gminy, zapewniające pokrycie uzasadnionych kosztów zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków. Ceny i stawki opłat powinny być uchwalone przez radę gminy na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w terminie co najmniej 14 dni przed podjęciem przez istniejące przedsiębiorstwo nowego rodzaju działalności gospodarczej w zakresie zbiorowego odprowadzania ścieków.

Mirosław Krzyszczak
kancelaria Doradca Bojar&Krzyszczak, Lublin