Do podstawowych cech wyróżniających wolnorynkowy system społeczno-gospodarczy należy prawo do posiadania i poszanowania prywatnego majątku. W polskim ustawodawstwie ogólne założenia tej zasady odzwierciedla zapis art. 21 Konstytucji RP gwarantujący ochronę własności wraz z jej dziedzicznością. Jednocześnie stwierdza się, że wywłaszczenie dopuszczalne jest jedynie na cele publiczne za słusznym odszkodowaniem.
Powyższe uregulowanie posiada szczególne znaczenie w stosunku do nieruchomości, które ze względu na swoje niepowtarzalne walory przestrzennej lokalizacji mogą stanowić przedmiot zainteresowania organów administracji publicznej. Stosowane w okresie PRL metody wywłaszczeń utwierdzają w przekonaniu właścicieli gruntów i budynków o konieczności zachowania dużej ostrożności lub wręcz nieufności w kontaktach z państwem i samorządem terytorialnym. Konstrukcja skutecznych narzędzi administracyjno-prawnych zabezpieczających interes władających nieruchomościami stanowi zatem o charakterze wzajemnych relacji władzy ze społeczeństwem. Podstawowe przepisy będące podstawą wszelkich działań zawierać muszą jasno sformułowane nakazy i zakazy wzbudzające powszechne zaufanie do obowiązującego systemu legislacyjnego.
Główny akt prawny regulujący sferę gospodarki przestrzennej stanowi aktualnie Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (DzU nr 80 poz. 717), która zastąpiła swoją poprzedniczkę z 1994 r. (Ustawa z 7 lipca 1994 r. o zagospodarowa...