Projekt ACT CLEAN

W Unii Europejskiej (UE) 99% firm to małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), które wytwarzają 57% wartości dodanej (Economic Value Addend). Według danych opracowanych na podstawie Głównego Urzędu Statystycznego w raporcie² w 2007 r. w Polsce aktywnie działało na rynku 1 777 076 przedsiębiorstw. Z tego przedsiębiorstwa mikro stanowiły ok. 1,7 mln (zatrudniają one do dziewięciu osób), małe ok. 45 tys. (od 10-49 pracowników), średnie ok. 15,5 tys. (zatrudnienie na poziomie 50-249) oraz ok. 3246 duże, zatrudniające powyżej 249 pracowników.

Poziom zatrudnienia pozwala najłatwiej umiejscowić przedsiębiorstwo w odpowiedniej grupie. W rzeczywistości gospodarczej bierze się jednak jeszcze pod uwagę inne parametry, takie jak np. roczny obrót bilans. Udział sektora MŚP w tworzeniu Produktu Krajowego Brutto (PKB) w 2007 r. wyniósł 47,4%, a ich ilość to 81% ogółu przedsiębiorstw aktywnych w kraju. Nic więc dziwnego, że MŚP uznawane są za siłę napędową gospodarki zarówno polskiej, jak i europejskiej.

Działalność gospodarcza wiąże się zawsze z mniejszym lub większym wpływem na środowisko. To oznacza obowiązek dostosowywania jej do zmieniających się, najczęściej w kierunku zaostrzania, wymagań prawnych, zarówno dyrektyw unijnych, jak również transponujących ich wymagania przepisów krajowych w zakresie ochrony środowiska. Pojawia się więc istotny problem, który wskazują wyniki wielu badań, w tym m.in. komunikat Komisji Europejskiej³.

Konsekwencją tego jest niepodejmowanie żadnych działań w celu redukcji negatywnego wpływu, a tylko 6 % MŚP ma wdrożony system zarządzania środowiskowego.

 

Pomysł projektu ACT CLEAN narodził się w 2007 r. w niemieckim Federalnym Ministerstwie Środowiska, które zaprosiło do współpracy partnerów z Europy Centralnej, przodujących w zakresie wdrażania czystszej produkcji. Rolę lidera projektu przejęła niemiecka Federalna Agencja Ochrony Środowiska. Partnerzy ACT CLEAN to: Federal Environment Agency z Niemczech (lider projektu), Cleaner Production Center Austria, CENIA – Czech Environmental Information Agency, Federal Ministry for the Environment, Nature Conservation and Nuclear Safety (Niemcy) Corvinus University of Budapest, Hungarian Cleaner Production Centre – CPC Hungary (Węgry), Jozef Stefan Institute, (Słowenia), Italian National Agency for New Technologies, Energy and the Environment (Włochy), Główny Instytut Górnictwa (Polska) i Slovak Cleaner Production Centre (PROVENTUS n.o.)Projekt będzie trwał trzy lata (do końca listopada 2011 r.) i kosztować 2 900 960 euro.

ACT CLEAN finansowany jest w 85% przez Central Europe Programme (z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego) w ramach obszaru interwencji 3.4 Wspieranie technologii i działań przyjaznych środowisku. Pozostałe 15% budżetu dofinansowuje każdy z partnerów projektu z własnych lub pozyskanych środków z innych źródeł. W przypadku Głównego Instytutu Górnictwa (GIG) brakujące 15% zapewnia Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego ze środków na dofinansowanie udziału nauki w projektach międzynarodowych.

Projekt ACT CLEAN jest kolejnym etapem rozwoju ogólnopolskiego programu Czystszej Produkcji w GIG⁴, zapoczątkowanego w 1996 r. Jest on obecnie ukierunkowany na realizację działań UE na rzecz wdrażania innowacyjnych, ekoefektywnych technologii w ramach Krajowego Planu Działań na rzecz Technologii Środowiskowych ETAP5. Celem jest także aktywna współpraca międzynarodowa w obszarach budowanej sieci wokół Krajowego Punktu Kontaktowego Ekoefektywnych Technologii i Systemów Zarządzania, utworzonego dzięki wsparciu polskiego Ministerstwa Środowiska.

 

Celem projektu ACT CLEAN jest promocja przyjaznych dla środowiska technologii i działań ukierunkowanych na zapewnienie ekoefektywnych procesów produkcyjnych, głównie w MŚP. Realizacja ACT CLEAN w Polsce będzie spójna z Programem wykonawczym do Krajowego Planu Działań na rzecz Technologii Środowiskowych (ETAP)⁵, którego koordynatorem w naszym kraju jest Ministerstwo Środowiska.

Dyrektywy UE i transponujące ich wymagania przepisy krajowe nakładają wymagania dotyczące ekoefektywnych procesów produkcyjnych, lecz wiele MŚP albo nie ma świadomości ich znaczenia³, albo też usiłuje, ale nie potrafi ich spełnić. W wielu przypadkach wynika to z braku dostępu do wiedzy i istniejących technologii oraz systemów zarządzania, rozwiniętych już w innych częściach UE.

Zarządzanie zrównoważonym dostępem do zasobów środowiska w okresie globalizacji nie może być adresowane do pojedynczych państw, dlatego ACT CLEAN wychodzi naprzeciw tym wyzwaniom. MŚP potrzebują dostępu do ekoefektywnych technologii w celu dostosowania się do aktualnych i przyszłych wymagań dyrektyw europejskich. Innym problemem jest brak powiązania pomiędzy zapotrzebowaniem a dostępnością na rynku rozwiązań i wiedzy z tego zakresu. Bardzo istotne jest ponadto udostępnianie i efektywne użytkowanie istniejących technologii. Niezbędna okazuje się identyfikacja i wymiana narzędzi czystszej produkcji pomiędzy MŚP. Inne wyzwanie to prowadzenie wspólnej polityki międzynarodowej w zakresie spójnego podejścia i zachęt, m.in. instrumentów prawnych, finansowych, organizacyjnych.

ACT CLEAN ułatwi MŚP dostosowanie się do istniejących lub spodziewanych wymagań poprzez skoncentrowanie się na wybranych dyrektywach, kluczowych z punktu widzenia interesariuszy w EU, oraz przygotowaniu zestawu narzędzi i bezpośrednich form udzielania pomocy przedsiębiorcom. Wesprze on ponadto zastosowanie istniejących w UE technologii i działań przyjaznych środowisku poprzez zidentyfikowanie najlepszych i zademonstrowanie MŚP ich ekonomicznych oraz ekologicznych walorów oraz kierunków rozwoju.

W okresie trwania projektu planowane jest nawiązanie kontaktu z ponad 2500 MŚP w całej UE, z akcentem na redukcję emisjiCO₂, zwiększenie efektywności wykorzystania materiałów, oraz zmniejszenie zużycia energii i uzależnienia od źródeł paliw.

Podjęte w ramach ACT CLEAN działania powinny przyczynić się do przekonania MŚP, że wydatkowanie środków na zastosowanie najlepszej wiedzy i technologii zwiększy ich konkurencyjność.

ACT CLEAN zgrupuje ok. 200 przodujących instytucji europejskich działających w zakresie czystszej produkcji oraz zgromadzi bazę danych z ponad 1000 praktycznymi przykładami przyjaznych dla środowiska technologii i działań. W ramach projektu opracowany i przetestowany zostanie międzynarodowy plan działań wspierający ekoefektywną produkcję w UE dzięki zaangażowaniu się osiem ministerstw środowiska z państw UE.

Osiągnięcie zamierzonych w projekcie rezultatów gwarantuje struktura partnerów projektu z ośmiu krajów UE, a bezpośrednie zaangażowanie się ministerstw środowiska oraz UNIDO  zapewnia trwałość i dostępność rezultatów projektu ACT CLEAN.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Realizacja projektu wymaga odpowiedniego zarządzania. Każdy z partnerów jest reprezentowany w Komitecie Sterującym, który śledzi postępy projektu i podejmuje wiążące decyzje. Sekretariatem projektu jest zewnętrzne biuro finansowane przez wszystkich partnerów. Koordynuje ono realizację prac, prowadzi raportowanie oraz stanowi punkt kontaktowy. Organizowane w ramach tego zadania spotkania robocze partnerów ukierunkowują realizację projektu.

Działania w ramach poszczególnych zadań są planowane i koordynowane na podstawie przygotowanego przez partnerów planu komunikacji. Następnie są one szeroko upowszechniane, m.in. poprzez zamieszczanie informacji na stronach internetowych partnerów i linki do innych stron, przekazywanie prasie informacji i organizowanie konferencji prasowych, publikacje artykułów w czasopismach o profilu ekologicznym, a także za pomocą czynnego udziału w ekologicznych imprezach branżowych. Komunikacja realizowana jest również w ramach krajowych sieci grupujących MŚP, poprzez stowarzyszenia przedsiębiorców, władze lokalne i regionalne oraz z wykorzystaniem istniejących sieci międzynarodowych. W wybranych tematach, np. dotyczących roli UE, rozpowszechniane informacje z zastosowaniem odpowiednich technik adresowane będą możliwie do całego społeczeństwa. Planowane działania w ramach ACT CLEAN są anonsowane w Polsce na stronie internetowej www.actclean.gig.eu. Tutaj przewidziano miejsce również na relacje z wydarzeń, raporty oraz zakładki poświęcone ekotechnologiom i ekozarządzaniu. Strona zawiera ponadto linki do współpracujących z ACT CLEAN sieci krajowych i zagranicznych, a także do innych projektów i programów.

Bardzo istotne jest ukierunkowane ACT CLEAN na ułatwianie MŚP dotarcia do technologii i działań przyjaznych dla środowiska. Będzie to realizowane poprzez rozpoznanie i wspieranie obecnego oraz przyszłego zapotrzebowania na nie i działania w kierunku zorganizowania w ramach UE zwartego systemu zarządzania, który kojarzyć będzie popyt na technologie środowiskowe z jego skutecznym zaspokajaniem. Tutaj potrzeba wykreowania zestawu narzędzi wspierających wdrażanie ekoefektywnych technologii, takich jak: systemy zarządzania środowiskowego, zarządzanie cyklem życia wyrobów (LCA), zintegrowane zapobieganie i ograniczanie zanieczyszczeń (IPPC), ekoprojektowanie, certyfikaty ekologiczne, a także innych promujących najlepsze praktyki postępowania w UE w zakresie czystszej produkcji.

Dostarczenie technologii środowiskowych i innych narzędzi w ramach projektu promować będzie potencjał UE w zakresie technologii środowiskowych, w tym czystszej produkcji. Ich osiągnięcia identyfikuje każdy z partnerów na podstawie oceny dokonanej przez ekspertów oraz istniejących informacji w odniesieniu do odpowiednich dyrektyw Komisji Europejskiej. Osiągnięcia te zostaną udokumentowane i porównane w ramach sieci ACT CLEAN, a najlepsze będą upowszechniane podczas zorganizowanych warsztatów dla MŚP. Oferowane rozwiązania stanowić muszą odpowiedź na zapotrzebowanie, które zidentyfikowane zostanie w ramach badania zapotrzebowania na technologie i działania środowiskowe.

Cele ACT CLEAN realizowane będą również poprzez utworzenie międzynarodowego planu działań. W ramach tego zadania stworzone zostaną warunki funkcjonowania sieci wspierającej czystszą produkcję w Europie Centralnej. Będzie to możliwe poprzez wprowadzenie czynników zapotrzebowania i podaży w tym zakresie do międzynarodowego unijnego planu działań. Szczegółowe modele dla wszystkich regionów UE zostaną zidentyfikowane, a przyczyny rozbieżności będą podlegać analizie z udziałem kreatorów polityki. Natomiast wnioski skierowane zostaną do Komisji Europejskiej.

Niezbędne w projekcie jest zbudowanie sieci powiązań. Dostęp do technologii i wiedzy dotyczącej przedmiotu projektu następować będzie w ramach trwałej struktury powołanych Krajowych Punktów Kontaktowych (KPK), aktywnych również po zakończeniu projektu. KPK pełnią funkcję międzynarodowego miejsca spotkań zainteresowanych stron, zarówno tych poszukujących technologii środowiskowych, jak i tych, które takimi rozwiązaniami dysponują i chciałyby je w ramach sieci ACT CLEAN promować, aby móc je później udostępnić na wzajemnie uzgodnionych z zainteresowanymi warunkach. Spotkania partnerów projektu ACT CLEAN stanowią ważny element budowania międzynarodowej sieci.

Docelowy profil budowanej w ramach ACT CLEAN sieci (rys.) tworzą KPK z ośmiu krajów Europy Centralnej. Współpracują one z przedsiębiorcami w każdym z państw, ich organizacjami oraz stowarzyszeniami wspierającymi rozwój MŚP. Kooperują one ponadto z władzami regionalnymi i samorządami lokalnymi, agencjami rozwoju regionalnego i funduszami celowymi, a także jednostkami naukowo-badawczymi.

Przedsiębiorcy, zwłaszcza mali i średni, oraz inne organizacje chcące wnieść wkład w realizację celów projektu lub będące zainteresowane wynikami ACT CLEAN, zapraszane są do współpracy, w ramach wolnej od opłat sieci na rzecz dostępu do technologii środowiskowych i wiedzy z tego zakresu. Obejmuje ona m.in. wskazywanie barier ze strony istniejących lub brakujących instrumentów (unijnych i krajowych) – prawnych, finansowych, organizacyjnych lub innych, które wiążą się z dostosowaniem przedsiębiorstw do wymagań dyrektyw unijnych lub warunkujących ich rozwój, w tym przezwyciężanie kryzysu. Bardzo wartościowe jest również zgłaszanie zapotrzebowania na ekoefektywne technologie, narzędzia i wiedzę z tego zakresu. Ponadto za pośrednictwem ACT CLEAN istnieje możliwość oferowania i promowania posiadanych technologii oraz doświadczeń. Projekt, o którym mowa, oferuje ponadto udział w warsztatach, konferencjach i konsultacjach, które organizowane będą przez GIG lub przez partnerów sieci. W ramach ACT CLEAN można również przygotowywać wnioski o dofinansowanie wspólnych projektów ze środków UE. Projekt umożliwia też promocję własnych osiągnięć dotyczących ekotechnologii i ekozarządzania m.in. poprzez link na stronie internetowej Krajowego Punktu Kontaktowego oraz inne działania zbieżne z celami ACT CLEAN/ETAP oraz wspierające innowacje.

 

 

1. Project ACT CLEAN (1CE002P3). Access to technologies and know-how in cleaner

2. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2007-2008. PARP. Warszawa 2009.

3. Com (2007) 379 final. Communication from the commission to the council, the European

comply with environmental legislation. Brussels 2007.

5. Program wykonawczy do Krajowego Planu Działań na rzecz Technologii Środowiskowych

na lata 2007-2009 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2010-2012. Ministerstwo Środowiska. Warszawa 2007.

 

 

 

 

 

dr inż. Włodzimierz A. Sokół,

dyrektor Krajowego Punktu Kontaktowego Ekoefektywnych Technologii i Systemów Zarządzania,

kierownik projektu ACT CLEAN w Głównym Instytucie Górnictwa