Możliwość stałego dostępu do zasobów wodnych niewątpliwie warunkuje przetrwanie społeczności. Wraz z rozwojem cywilizacji, obszary wodne zyskały również nową rolę ? rekreacyjną.

Korzystanie z zasobów wodnych z pewnością wpływa na poprawę komfortu życia. Woda może stanowić zarówno idealne miejsce dla wypoczynku, jak i element dekoracyjny w krajobrazie. Obszary wodne w aglomeracjach miejskich pełnią nie tylko określoną funkcję, ale też przyjmują daną rolę. Ponadto w zależności od pełnionej funkcji lub roli mają one przypisane konkretne znaczenie. Ten związek typu funkcja-rola-znaczenie jest zmienny i podlega modyfikacjom, w zależności od miejsca, okoliczności i odbiorcy.

Funkcja, rola i znaczenie

Funkcja to zadanie, które pełni woda, np. wpływa na poprawę warunków klimatycznych lub cyrkulację powietrza. Efekty wynikające ze zrealizowania zadań są wymierne (mierzalne) i zachodzą lub realizują się automatycznie, bez woli i działań człowieka. Przykładowo latem nad zbiornikami wodnymi odczuwamy większy komfort z uwagi na chłód, który zapewnia woda. Rola natomiast to zadania stawiane zbiornikom wodnym przez grupy decydentów, np. władze samorządowe lub osiedlowe. Mają one na celu osiągnięcie realnego zysku, m.in. poprawę warunków klimatycznych na danym terenie, np. poprzez podniesienie wilgotności powietrza. Zjawiska te zaliczane są do obiektywnych, czyli niezależnych od działań ludzkich. Inaczej jest ze znaczeniem elementów wodnych znajdujących się w miastach, bowiem wiążą się one z ich wartościowaniem, subiektywną oceną i odbiorem przez mieszkańców. Niektórzy preferują spacer wzdłuż rzeki, inni wolą odpocząć przy fontannie, są i tacy, którzy wybierają łowienie ryb lub rodzinny wyjazd na basen.

Najbardziej stała jest funkcja wody na terenach zieleni, a ich rola zależy od decyzji władz. Z kolei samo znaczenie zbiorników wodnych zmieniać się będzie wraz potrzebami i poglądami społeczeństwa. Dla człowieka jednak bez wątpienia największy poziom atrakcji zapewnia rekreacyjna rola i znaczenie jaką pełni woda. Odnosi się to zarówno do naturalnych, jak i  sztucznych zbiorników lub rozmaitych elementów wodnych.

Miejska oaza wypoczynku

Idealne miejsce do rekreacji stanowią m.in. plaże, zarówno przy pozornie statycznych jeziorach oraz płynących rzekach, jak i piaszczystych brzegach falujących mórz. Plażowanie jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych form odpoczynku biernego. Niemal nierozłączne z leżakowaniem na plaży jest spacerowanie wzdłuż linii morza, nad brzegiem rzeki lub jeziora. Dla preferujących ten rodzaj relaksu dodatkową atrakcją są wszelkie elementy komunikacyjne związane z wodą, tj. mosty, kładki, pomosty. Najdłuższym, drewnianym pomostem w Europie jest molo w Sopocie. Prowadzi spacerowiczów w głąb morza na odległość ponad pół kilometra. Dzięki niemu można zaobserwować wiele spektakli urządzonych przez przyrodę: wschody i zachody słońca, krzyk mew oraz podmuchy wiatru niosące morski pył. Jest to też miejsce kulturalnych imprez teatralnych i filmowych.

Innym rodzajem wypoczynku związanym z morzem lub jeziorem są sporty wodne, np. surfing ? ślizg po falach na specjalnej desce, unoszonej przez czoło fali morskiej. Niestety, w Polsce jest on wciąż rzadkością. Bardziej rozpowszechnione są ślizgi na desce z żaglem, tj. windsurfing, oraz na desce z latawcem, czyli kitesurfing. Nie są to jednak atrakcje dla każdego ? niezbędny jest wyczynowy sprzęt i przeszkolenie. Sportowcy, którzy preferują ten rodzaj wypoczynku przyjeżdżają na Mistrzostwa Polski windserferów, które odbywają się w Sopocie. Natomiast kiteserferów można spotkać w Juracie, na Półwyspie Helskim. Po naturalnych zbiornikach z przyjemnością można poruszać się też niewielkimi jednostkami pływającymi: rowerami wodnymi, łódkami oraz kajakiem. Przykładem jest poznańska Malta ? sztuczny zbiornik wodny, który powstał ze spiętrzenia wody Cybiny. Obok możliwości uprawiania sportów wodnych, Malta to również oaza zieleni i miejsce wypoczynku dla tych, którzy szukają wytchnienia w samym środku miasta.

Do innych, często praktykowanych form miejskiej rekreacji, połączonej z wykorzystaniem wody należą: pływanie, kąpiele wodne i pluskanie się w basenie. Warunki klimatyczne w Polsce pozwalają korzystać z basenów otwartych tylko w sezonie letnim, stąd (szczególnie w ostatnim okresie) znacznie więcej buduje się basenów krytych. Jedne i drugie zapewniają  odwiedzającym wiele form aktywnego wypoczynku. Zjeżdżalnie, baseny z nurtem rzecznym, sztuczna fala, miejsce do uprawiania sportów wodnych, wodny masaż ? to tylko niektóre z nich. Największy w Polsce kompleks basenów na otwartym powietrzu, o powierzchni 1500 m2 lustra wody, znajduje się w Jarosławiu. Z kolei halowy Aquapark, dorównujący wielkościom europejskim obiektom, działa w Krakowie. 

Tryskające atrakcje

Dużą dawkę rozrywki dostarczają popularne fontanny kąpielowe. Stanowią one miejsce do wypoczynku w przestrzeniach publicznych nie tylko dla dzieci, ale i dorosłych. Zwykle budowane są na płaskim terenie, bez naziemnego zbiornika gromadzącego wodę. Nawierzchnię wykonuje się z antypoślizgowego materiału, podnoszącego bezpieczeństwo i przyjemność zabawy. Główną atrakcją fontann kąpielowych jest wytryskująca z nawierzchni woda, a służą one głównie do chłodzenia się ludzi w upalne dni.

Równie powszechnym miejscem, zapewniającym wysoki poziom atrakcji, są tzw. ?pluskowiska? ? wodne place zabaw (ang. splash pads). Na odpowiednio przygotowanej przestrzeni (bardzo niskim basenie o antypoślizgowej nawierzchni) znajdują się urządzenia zabawowe dla dzieci. Strumienie wody wytryskują z nawierzchni oraz z ustawionych na niej urządzeń zabawowych, dając dzieciom możliwość prowadzenia np. bitw morskich.  Mimo iż często projektanci proponują tego typu place zabaw o tematyce morskiej, to możliwa jest realizacja niemal każdego pomysłu, który zapewni dzieciom niezapomniane doznania. Fontanny, w synchronii z dźwiękiem i światłem, dostarczą godnych zapamiętania wrażeń artystycznych podczas oglądania tzw. wodnego spektaklu. Jego podstawą są ?tańczące? w rytm muzyki strumienie wody, połączone ze światłem. Na ekranie utworzonym z wodnej mgły wyświetlane są projekcje filmowe oraz laserowe. Tego typu wydarzenia najczęściej można oglądać wieczorem, gdyż po zmroku potęgują się wrażenia widza. W Polsce przedstawienie, w którym połączono światło, kolor i dźwięk można obejrzeć m.in. w Multimedialnym Parku Fontann w Warszawie oraz we Wrocławiu na fontannie przy Hali Stulecia.

Miasto zwrócone ku rzece

Coraz częściej w polskich miastach związanych z rzekami można zaobserwować tzw. zjawisko ?zwrotu ku rzece?. Często zaniedbane części miast, po wdrożonym procesie ich odnowy, stają się ich nowym centrum. Przykładem jest rewitalizacja Wyspy Młyńskiej wraz z otoczeniem w Bydgoszczy. Wypielęgnowana zieleń, trawniki przeznaczone do rekreacji oraz plac zabaw dla dzieci otoczone zostały rzeką Młynówką. Atrakcyjność tego miejsca podnosi sąsiedztwo staromiejskiego zespołu zabudowy, którego najciekawszy fragment to tzw. Wenecja Bydgoska. Panoramę miasta od strony rzeki można podziwiać dzięki rejsom Bydgoskim Tramwajem Wodnym.

Innym przykładem tzw. zwrócenia się miast w kierunku rzeki są działania podjęte przez związek gmin miejskich w celu rozwoju turystyki rzecznej. Tego typu inicjatywa została podjęta w województwie lubuskim, gdzie żeglugą rzeczną połączono jedenaście miast położonych nad Odrą. W ramach zrealizowanego projektu statki płynące po stronie należącej do Polski będą zatrzymywały się w portach w: Nowej Soli, Bytomiu Odrzańskim, Cigacicach, Krośnie Odrzańskim, Słubicach i Kostrzynie. Z kolei te płynące wzdłuż brzegu należącego do Niemiec przypłyną do: Ratzdorf, Eisenhüttenstadt, Frankfurtu nad Odrą, Lebus oraz Küstrin-Kietz. Koszt podjętego przez stronę polską i niemiecką projektu oszacowano na ok. 7 mln euro.

W ramach projektu ciekawa, dodatkowa inicjatywa została podjęta w Bytomiu Odrzańskim. Miasto wita gości ogrodem zbudowanym na skarpie odrzańskiej. Wspinając się po niej wśród kwitnących kwiatów dojść można do zabytkowego rynku z renesansowymi kamieniczkami. Równie blisko znajduje się miejska promenada, zbudowana na pozostałościach dawnego mostu. Prowadzi ona nad brzeg Odry, skąd rozciąga się panoramiczny widok na rzekę.

?Zaadoptuj rzekę?

Zainteresowanie się rzeką lub innym akwenem w najbliższej okolicy i otoczenie go opieką to nowatorski pomysł polskiej organizacji ekologicznej ? Klub Gaja. Jego głównym celem jest ?zaadoptowanie rzeki?. W ramach projektu zorganizowane są rozmaite wycieczki nad wodę w celu obserwacji rzek, potoków i jezior, połączone z licznymi atrakcjami. Ponadto każdy uczestnik może poznać właściwości spotkanej nad wodą flory i fauny, a także monitorować środowisko oraz zatroszczyć się o jego czystość. Inicjatywa została podjęta w ramach ogólnoeuropejskiej akcji Big Jump, której celem jest zwrócenie uwagi na stopień zanieczyszczenia wód w Europie.

dr inż. Monika Drozdek, Instytut Zarządzania i Inżynierii Rolnej, Kalsk, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Sulechów