Masowe wprowadzenie do rozliczeń wody indywidualnych wodomierzy mieszkaniowych stało się przyczyną problemów związanych z niedoborami, z którymi muszą borykać się zarządcy nieruchomości podczas rozliczania się z dostawcami wody. Co jest powodem tych niedoborów? Dlaczego suma pomiarów indywidualnych liczników mieszkaniowych nie jest zgodna ze wskazaniem wodomierza głównego?

Spadek zużycia wody, związany z rosnącym stopniem opomiarowania indywidualnego odbiorców w budownictwie wielorodzinnym, powoduje dążenie dostawców wody do zwiększenia dokładnej oceny jej zużycia. Skutkuje to pomiarem przez wodomierze główne rozbiorów wody wcześniej nierejestrowanych, rosnącą wartością rozbieżności bilansu zużycia wody w budynku, a końcowo również konfliktem na linii dostawca wody – zarządca nieruchomości. Dodatkowo konieczność jednostkowego rozliczenia kosztów mediów, wprowadzona przez nowelizację ustawy o spółdzielczości mieszkaniowej z 2007 r., powoduje, że nie można już uśredniać (zaniżać) rozbieżności, co również przyczynia się do zaostrzenia tego konfliktu.
Istnieje kilka podstawowych przyczyn rozbieżności bilansu wody w budynkach wielorodzinnych (patrz ramka).
 
Podstawowe przyczyny rozbieżności bilansu wody w budynkach wielorodzinnych:
  • bezkrytyczne stosowanie wskaźnika procentowych rozbieżności przy porównaniu różnych nieruchomości,
  • stosowanie ryczałtów – brak opomiarowania części mieszkańców,
  • przecieki w instalacjach wewnętrznych, niezmierzone przez wodomierze indywidualne, a mierzone przez wodomierz główny,
  • błędy pomiaru wodomierza głównego, wynikające zazwyczaj z jego niepoprawnego montażu,
·        błędy wskazań wodomierzy indywidualnych oraz pobory nieautoryzowane mieszkańców lub ingerencje mechaniczne/magnetyczne w metrologię wodomierzy.
 
Wskaźnik procentowy wody „niezbilansowanej” jest powszechnie używany przez zarządców nieruchomości do diagnozy stanu technicznego budynków – niestety, niesłusznie. Nie uwzględnia on bowiem liczby mieszkańców/mieszkań, oszczędnego korzystania z wody przez mieszkańców czy liczby potencjalnych nieszczelności.
Najczęściej stosowanym licznikiem indywidualnym jest wodomierz skrzydełkowy jednostrumieniowy, o przepływie nominalnym qn = 1,5 m3/h i progu rozruchu ok. 7 dm3/h przy montażu poziomym (tarczą licznika równolegle do powierzchni ziemi). Zakładając, że pojedynczy przeciek ma natężenie o wartości równej progowi rozruchu wodomierza, a sumaryczny czas racjonalnego zużycia wody wynosi do 4 h/d, sumaryczna ilość wody niezmierzonej wyniesie:
7 dm3/h*20 h/d = 140 dm3/d = 4,2 m3/miesiąc
 
Przyjmując pięć przecieków o takim samym natężeniu (przy których pracować będzie już większość wodomierzy głównych) dla zużycia jednostkowego 200 dm3/d*mieszkanie, budynki o liczbie mieszkań 10 i 40 wykażą odpowiednio 25,9% i 8% rozbieżności (tab. 1). Jednocześnie dla wyższego zużycia jednostkowego 300 dm3/d*mieszkanie wykazywane rozbieżności (przy tym samym stanie technicznym instalacji) spadną do odpowiednio 18,9% i 5,5% (tab. 2).
Obliczenia te pokazują wyraźnie, że wskaźnik procentowych rozbieżności będzie zawsze bardziej niekorzystny dla budynków o niskiej liczbie mieszkań i niewielkim zużyciu jednostkowym wody, spowodowanym np. mniejszą liczbą mieszkańców, przy tym samym stanie technicznym instalacji. Z tego powodu wskaźnik ten nie powinien być stosowany do technicznej oceny/porównań budynków.
Tab. 1. Wskaźnik procentowych rozbieżności zużycia wody w budynkach o zużyciu jednostkowym 200 dm3/d*mieszkanie
qrozr
[dm3/h]
Przeciek
dobowo
[m3]
Suma
przecieków
[m3/mies.]
Zużycie
jednost.
[dm3/d*M]
Liczba
mieszk.
Zużycie
miesięczne
wg indywid.
[m3]
Zużycie
miesięczne
wg głównego
[m3]
Różnica
[%]
7
0,14
21
200
10
60
81
25,9%
20
120
141
14,9%
30
180
201
10,4%
40
240
261
8,0%
 
Tab. 2. Wskaźnik procentowych rozbieżności zużycia wody w budynkach o zużyciu jednostkowym 300 dm3/d*mieszkanie
qrozr
[dm3/h]
Przeciek
dobowo
[m3]
Suma
przecieków
[m3/mies.]
Zużycie
jednost.
[dm3/d*M]
Liczba
mieszk.
Zużycie
miesięczne
wg indywid.
[m3]
Zużycie
miesięczne
wg głównego
[m3]
Różnica
[%]
7
0,14
21
300
10
90
111
18,9%
20
180
201
10,4%
30
270
291
7,2%
40
360
381
5,5%
 
Brak opomiarowania
Jednym z najpoważniejszych błędów popełnianych przy analizie zużycia wody w budownictwie wielorodzinnym jest stosowanie stałej, obliczonej najczęściej wg rozporządzenia1 wartości ryczałtowego zużycia wody. Niestety, brak opomiarowania powoduje zazwyczaj brak dbałości o stan instalacji w mieszkaniach i wysokie wartości przecieków, o natężeniach przekraczających często100 dm3/h. Przykład takiej sytuacji dla miasta A z centralnej Polski pokazuje tabela 3, porównująca wyniki pomiarów minimalnego zużycia wody z godzin nocnych z przewidywaną wartością przecieków wyliczoną z bilansu.
Tab. 3. Porównanie zużycia wody z godzin nocnych i prawdopodobnego poziomu przecieków wg bilansu
 
Zużycie minimalne godzinowe [m3/h]
Liczba mieszkańców
Liczba mieszkań nieopomiarowanych
wg pomiarów
wg bilansu
O 3
0,286
0,340
374
4
W 7
0,137
0,165
325
3
W 9
0,348
0,415
342
8
W 1
0,267
0,399
556
7
Jednak najbardziej spektakularnym przykładem wpływu braku opomiarowania na wartość rozbieżności bilansu jest budynek wielorodzinny w mieście B, zlokalizowany również w centralnej Polsce, gdzie tylko jedno mieszkanie bez wodomierza (pozostałe mieszkania wyposażono w wodomierze z odczytem radiowym) generowało przecieki o wartości od 120 dm3/h, dające miesięcznie średnio 100 m3 rozbieżności bilansu wody (rys. 1).



Rys. 1. Wartości minimalnych rozbiorów wody dla budynku wielorodzinnego miasta B
Powyższe przykłady wskazują, że nawet jedno nieopomiarowane mieszkanie może być przyczyną wysokiej wartości rozbieżności bilansu wody. Dlatego w wypadku mieszanego systemu rozliczenia zużycia wody odbiorcy opomiarowani powinni być rozliczani na podstawie wskazań licznika, a nieopomiarowani – proporcjonalnie do różnicy wskazań wodomierza głównego i sumy wodomierzy indywidualnych. Tylko takie podejście zmusza odbiorców do dbałości o stan instalacji w mieszkaniu.

Nieprawidłowy pomiar zużycia
Najczęstszym powodem w wypadku nieprawidłowych wskazań wodomierza głównego jest jego niepoprawny montaż: gwałtowne redukcje średnicy przed wodomierzem jednostrumieniowym czy śrubowym bez zachowania odcinków prostych, montaż bezpośrednio za kolanem/filtrem/reduktorem ciśnienia czy przesunięta uszczelka przed wodomierzem. Przykład zawyżania wskazań dla takiego przypadku (montaż wodomierza śrubowego zaraz za zaworem grzybkowym, budynek P17) pokazuje tabela 4.
Tab. 4. Błędy wskazań wodomierza głównego, spowodowane nieprawidłowym montażem
Adres
Urządzenie pomiarowe
zużycie
[m3]
różnica
[m3]
różnica
[%]
P 17
wodomierz główny śrubowy
448,720
119,99
36,50%
przepływomierz
328,730
 
 
wodomierz wolumetryczny
329,400
-0,67
-0,20%
P 13
wodomierz główny śrubowy
336,690
-2,973
-0,88%
przepływomierz
339,663
 
 
wodomierz wolumetryczny
339,829
-0,166
-0,05%
 
Potwierdzenie błędnego montażu jako przyczyny rozbieżności dały pomiary w bliźniaczym budynku P13 – błąd identycznego wodomierza z odcinkiem prostym o odpowiedniej długości wynosił poniżej 1% względem wskazań urządzeń kontrolnych.
Należy jednak podkreślić, że miejsca, gdzie wodomierz główny był przyczyną rozbieżności, nie przekroczyły 5% wszystkich analizowanych przypadków, a często wodomierz główny zaniżał wskazania2.
Dodatkowo należy przypomnieć, że nawet stwierdzenie rozbieżności w trakcie pomiarów kontrolnych nie upoważnia odbiorcy wody do żądania wymiany wodomierza – jedyną podstawą są zapisy rozporządzenia z 2007 r.3, chyba że szczegółowe zapisy umowy pomiędzy dostawcą i odbiorcą stanowią inaczej.

Pobory nieautoryzowane
W przypadku, kiedy porównanie wskazań wodomierza głównego i kontrolnego nie wykazuje uszkodzenia tego pierwszego, a poziom przecieków jest niski, powodem rozbieżności bilansu są liczniki indywidualne lub pobory nieautoryzowane. Przykład takich budynków pokazuje tabela 5.
Tab. 5. Błędy wodomierzy mieszkaniowych jako przyczyna rozbieżności bilansu
Budynek
Zużycie minimalne godzinowe [m3/h]
wg pomiarów
rozbieżności wg bilansu
N 5
< 0,010
0,020
N 11
0,030
0,047
P 13
< 0,010
0,168
S 3
0,030-0,060
0,248
 
Uzyskane wyniki z okresu badań warto porównać z bilansem za poprzedni okres (okresy) rozliczeniowy – w wypadku obniżenia zużycia wg wskazań wodomierza głównego najbardziej prawdopodobną przyczyną rozbieżności była usunięta nieszczelność instalacji wewnętrznej (tab. 6).
Tab. 6. Porównanie wielkości zużycia jednostkowego – z bilansu półrocznego i z okresu badań
Adres
Zużycie półroczne
Zużycie z okresu badań
zużycie
[m3]
LM
zużycie
[m3/d]
zużycie
[dm3/d*LM]
zużycie
[m3]
zużycie [m3/d]
zużycie [dm3/d*LM]
S 3
3333
115
26,45
230
247,675
16,69
145
 
Podsumowując należy stwierdzić, że  analiza poziomu rozbiorów minimalnych w godzinach nocnych, ich porównanie z prawdopodobnym poziomem przecieków, wynikającym z bilansu, oraz kontrola wskazań wodomierza głównego są najszybszym sposobem jednoznacznego określenia przyczyn rozbieżności bilansu wody w budynku wielorodzinnym.
 
Źródła
  1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 14 stycznia 2002 r. w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody (DzU z 2002 r. nr 8, poz. 70)
  2. Koral W.: Badania wodomierzy eksploatowanych w aspekcie strat pozornych wody. II Konferencja Naukowo-Techniczna „Instalacje wodociągowe i kanalizacyjne. Projektowanie – wykonawstwo eksploatacja”. Seidel-Przywecki. Warszawa-Dębe maj 2007. „Instal” 7/8 2007.
  3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 28 czerwca 2006 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków (DzU z 2006 r. nr 127, poz. 886)
dr inż. Wojciech Koral
Instytut Inżynierii Wody i Ścieków, Politechnika Śląska, Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji, Gliwice