Atrakcyjną alternatywę dla konwencjonalnych basenów kąpielowych mogą stanowić specjalnie zaprojektowane stawy. W tego typu obiektach wykorzystuje się naturalne procesy samooczyszczania wód, jednocześnie eliminując potrzebę zastosowania środków chemicznych likwidujących życie biologiczne.

Staw kąpielowy to sztucznie stworzony zbiornik, który został odizolowany od środowiska hydrogeologicznego nieprzepuszczalnym materiałem. Jego funkcjonowanie opiera się na wykorzystaniu i zintensyfikowaniu naturalnych procesów samooczyszczania wód. W skład stawu wchodzi część rekreacyjna (kąpielowa) oraz regeneracyjna, zasiedlona przez biorące udział w procesach samooczyszczania wody rośliny. Na cały system składa się również wiele urządzeń, zarówno mechanicznych, jak i specjalnie skonstruowanych bagiennych filtrów, które wykorzystuje się do utrzymania właściwego poziomu jakości wody.

W harmonii z otoczeniem

Stawy kąpielowe w Polsce najczęściej postrzegane są przez pryzmat niewielkich ogrodowych obiektów wodnych, służących kąpieli. Brakuje powszechnej świadomości, że mogą być to również popularne baseny publiczne. Tego typu kąpieliska, wykorzystujące naturalne sposoby oczyszczania wód, mogą zostać zbudowane jako zupełnie nowe obiekty lub powstać w ramach modernizacji istniejących już akwenów. Znajdują one zastosowanie (poza prywatnymi ogrodami) na terenach publicznych oraz przy hotelach, gospodarstwach agroturystycznych, na polach namiotowych itd. Mogą one bazować na wodach termalnych lub morskich, a także stanowić dostępne przez cały rok kąpieliska pod szkłem. Najczęściej stosowane w nich metody biologicznego uzdatniania wody mogą znaleźć zastosowanie nie tylko w zbiornikach przeznaczonych do kąpieli, ale też w zbiornikach ozdobnych, retencyjnych, zaporowych, hodowlanych, a także stosowane są do oczyszczania wód deszczowych lub nawet ścieków. Naturalny wygląd całego założenia powoduje harmonijną integrację stawu kąpielowego z otaczającym krajobrazem i tym samym wzrasta atrakcyjność wypoczynkowa obiektu.

Naturalny ekosystem

Celem naturalnych stawów kąpielowych jest stworzenie ekosystemu, w którym obciążenia wywołane przez kąpiących się są eliminowane w strefie regeneracyjnej, przy czym zdrowie i bezpieczeństwo użytkowników ma wartość nadrzędną. Najbardziej istotnym czynnikiem  staje się zatem wysoka jakość wód i utrzymanie jej czystości przez jak najdłuższy czas. W konwencjonalnych basenach zanieczyszczenia bakteryjne oraz glony likwidowane są przy użyciu np. chloru. Inaczej jest w stawie kąpielowym. W tym przypadku  stosuje się wydajne filtry roślinne (złoża bagienne) z dodatkiem specjalnie dobranej do parametrów wody warstwy minerałów, w tym wymieniaczy jonowych i absorbentów, które czyszczą krążącą w obiegu wodę. W efekcie występuje np. wysoki stopień redukcji bakterii typu Pseudomonas oraz Escherichia coli itd. Rośliny, które są wykorzystywane w celu biologicznego oczyszczania wód należą do grupy tzw. roślin repozycyjnych,  wysoce efektywnych  również przy usuwaniu toksyn, ochronie brzegów, rekultywacji, oczyszczeniu gleby lub wody. Przechwytują one zanieczyszczenia, patogeny, rozpuszczone w wodzie fosforany i jednocześnie dążą do ustabilizowania chemizmu wody. Wśród najczęściej wykorzystywanych w tym celu roślin stosuje się np. helofity (rośliny bagienne), emersyjne hydrofity oraz żyjące całkowicie pod wodą hydrofity submersyjne.

W nowoczesnych kąpieliskach publicznych stosuje się wysoce zaawansowane metody automatycznego monitoringu parametrów wody oraz elektroniczne systemy kierujące procesami uzdatniania. Dzięki temu publiczne stawy kąpielowe stały się doskonałymi laboratoriami pozwalającymi na dokładne poznanie procesów samooczyszczania i metod ich optymalizacji. Powstające coraz wydajniejsze rozwiązania technologiczne pozwalają na stosowanie coraz bardziej  efektywnych  metod sanacji wszelkich akwenów, w tym otwartych kąpielisk, zbiorników hodowlanych, jezior itp.  

W wielu krajach od wielu lat istnieją normy i wytyczne dotyczące budowy kąpielisk uzdatnianych naturalnymi sposobami. Obok współczynników sanitarnych i fizyczno-chemicznych i wytycznych projektowych opracowano modele matematyczne oraz programy komputerowe wspomagające projektowanie.

Koszty i zyski

Innowacyjna technologia, stosowana przy realizacji stawów kąpielowych otwiera interesującą finansowo możliwość budowy kąpielisk publicznych dla wielu zainteresowanych, np. samorządów. Służy ona także modernizacji istniejących lecz zaniedbanych kąpielisk, którym grozi zamknięcie. Jednak projektowanie i budowa, a także eksploatacja stawia szereg wyzwań. Niezbędna jest przede wszystkim wiedza pochodząca z wielu dziedzin, a w szczególności: ekologii, inżynierii środowiskowej, informatyki oraz hydrauliki. Istotna jest też znajomość procesów rozkładu i filtracji w biotopach bagiennych oraz zagadnienia związane z higieną człowieka.

Jak pokazują doświadczenia niemieckie koszt budowy stawów kąpielowych jest zwykle niższy już na etapie budowy, a także znacząco obniżony podczas samej eksploatacji, w porównaniu do rozwiązań konwencjonalnych. Przykład stanowi naturalne kąpielisko w  Meisenheim (Niemcy). Powstały obiekt zajmuje powierzchnię 25 tys. m2, z czego na część kąpielową przypada 3600 m2, 90 m2 na brodzik dla dzieci, a 50 m zajmuje wydzielony pas pływacki. Ponadto zaprojektowano skocznię oraz plażę. Cały obiekt otaczają łąki, stanowiące doskonałe miejsce dla wypoczynku. Zimą obiekt może służyć np. jako lodowisko.

Przed przystąpieniem do prac porównano koszty budowy całego kompleksu kąpielowego. Analizie poddano zarówno pomysł przebudowy istniejącego w tym miejscu obiektu z uzdatnianiem  konwencjonalnym, jak i przebudowie go na stawy kąpielowe. Tradycyjna metoda okazała sie dwukrotnie droższa niż w przypadku stawu kąpielowego. Badania całej inwestycji przeprowadzono uwzględniając okres dwudziestu lat. W przypadku wariantu konwencjonalnego wyniósłby on 320 tys. euro rocznie (w tym 145 tys. euro eksploatacja). Z kolei w wariancie alternatywnym (staw kąpielowy) koszty stanowiły już tylko 153 tys. euro rocznie w (tym 50 tys. sama eksploatacja.) Porównując: staw kąpielowy posiadałby powierzchnię 3600 m2 w wariancie alternatywnym, a w konwencjonalnym zająłby zaledwie 800 m2. Poza ekonomiczną korzyścią przedsięwzięcia istotny jest też pozytywny wpływ na środowisko naturalne samego stawu kąpielowego. Z jednej strony będzie miało miejsce radykalne zmniejszenie zużycia wody oraz energii elektrycznej, z kolei z drugiej nastąpi rezygnacja z niebezpiecznych środków chemicznych. Stawy kąpielowy doskonale też komponuje się ze środowiskiem naturalnym, stanowiąc jego niemalże integralny element. Woda uzdatniana biologicznie nie wywołuje alergii lub podrażnień skóry

Marcin Gąsiorowski, architekt krajobrazu