Przemysł gumowy jest ważną gałęzią gospodarki narodowej. Znaczący udział jego produkcji stanowią opony, które po zużyciu stają się największą grupą poeksploatacyjnych wyrobów gumowych, a ich recykling nastręcza więcej trudności niż innych wyrobów przemysłowych. Jest to pierwszy z trzech artykułów poświęconych tematyce zużytych opon. Następne dotyczyć będą technologii recyklingu oraz zagospodarowania produktów uzyskanych z przerobu.

Ogólnie można rozróżnić dwie kategorie opon używanych w zależności od ich przeznaczenia. Pierwsza to takie, których można użyć zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem, ponieważ mają zachowaną określoną minimalną geometrię bieżnika oraz nie posiadają żadnych innych dyskwalifikujących wad. Druga to te nadające się do dalszej eksploatacji po nacięciu bieżnika lub po bieżnikowaniu tj. po trwałym naniesieniu nowego bieżnika poprzez wulkanizację. Trzecia to opony zużyte, które nie nadają się do dalszego użytkowania. W zależności od stanu kierowane są do innych miejsc ich przerobu. I tak opony używane sprzedawane są w punktach zbiórki opon, a te częściowo zużyte trafiają do zakładów nacinających bieżniki lub do wulkanizacji bieżnika. Nacinanie (pogłębianie) rowków bieżnika jest możliwe tylko w przypadku opon samochodów ciężarowych. Opony zużyte traktowane są jako odpad i nadają się do zagospodarowania poprzez: recykling produktowy, recykling materiałowy oraz odzysk energii.

Zbiórka
Zbiórka opon używanych (szczególnie tych z samochodów osobowych) jest trudna do realizacji ze względu na ich duże rozproszenie. Na koszt zbiórki ma wpływ również to, że ze względu na dużą objętość opon w stosunku do ich masy, do ich transportu wymagane są pojazdy o znacznej ładowności.
Opony używane z samochodów osobowych zbierane są nieodpłatnie przez sprzedawców, warsztaty samochodowe, zakłady wulkanizacyjne, autozłomy itp. Właściciele tych zakładów podpisują odpowiednie umowy albo z firmami transportowymi, albo z odbiorcami końcowymi na cykliczny odbiór zużytych opon. W ten sposób głównie zbierane są te od użytkowników indywidualnych oraz firm, które w ciągu roku gromadzą ich niewielką ilość.
Do takich firm na terenie woj. łódzkiego należą przedsiębiorstwa, podmioty gospodarcze prowadzące działalność w zakresie zbierania odpadów niebezpiecznych oraz branżowe stacje.
W 2007 r. funkcjonowało 38 stacji demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji. Działały też cztery punkty zbierania pojazdów.
W ramach działalności w zakresie zbierania odpadów niebezpiecznych niektóre podmioty gospodarcze zajmujące się zbieraniem odpadów motoryzacyjnych gromadzą również opony.
Natomiast z niektórymi stacjami obsługi samochodów – głównie z autoryzowanymi – podpisują umowy zakłady ubezpieczeń w zakresie napraw pojazdów pochodzących z wypadków, a więc również dystrybucji części i opon samochodowych. Jeden z zakładów podpisał takie umowy z ponad dwudziestoma zakładami na terenie Łodzi i województwa.
Są trzy branżowe stacje wymiany opon w Łodzi, przekazujące zużyte opony do bazy za pomocą transportu, którym dostarczane są do stacji nowe opony do sprzedaży i montażu.
Baza, po nagromadzeniu odpowiedniej ilości opon przekazuje je do odpowiedniego zakładu utylizacji opon.
Duża ilość opon, w tym te pochodzące od samochodów ciężarowych, zbierane są przez firmy transportowe, które same dostarczają opony używane do bieżnikowania, a te zużyte do spalania i przetwarzania. Większość cementowni zaopatrywana jest w opony poprzez organizację odzysku.

Transport
Najbardziej kosztowną operacją w procesie zbiórki opon jest transport całych zużytych opon. Do ich przewozu wykorzystuje się głównie samochody. Jednym z takich znanych pojazdów do przewożenia zużytych opon może być ciągnik drogowy z naczepą 10 m x 2,6 m x 2,5 m. Ładowność jego w przeliczeniu na opony wynosi: osobowe 1000-1600 szt. (11-13 ton), a ciężarowe 200-600 szt.
Mniejsze ilości przewozi się mniejszymi samochodami o ładowności do 5 ton. W krajach Unii Europejskiej stosuje się ciągniki o dużej ładowności z naczepami, jak również ciągniki kontenerowe o pojemności 50, 80, a nawet 120 m3.
Zużyte opony nie są odpadem niebezpiecznym i dlatego ich transport nie wymaga specjalnych zabezpieczeń.

Ilość zużytych opon w Polsce
Dokładne określenie ilości zużytych opon powstałych w Polsce jest trudne, gdyż nie prowadzono dotychczas ewidencji tych odpadów.
W celu oszacowania tej wartości zgodnie z Wojewódzkim Planem Gospodarki Odpadami przyjmuje się, że ilość odpadów determinowana jest liczebnością zarejestrowanych samochodów oraz średnim czasem użytkowania opon.
Jak wynika z raportu GUS, 31 grudnia 2005 r. w Polsce zarejestrowanych było łącznie 19 mln pojazdów (motocykle, samochody osobowe, ciężarowe i ciągniki oraz autobusy). Największą liczbę z tych pojazdów stanowią samochody osobowe i ciężarowe (w tym dostawcze).
Zarejestrowanych samochodów osobowych pod koniec 2005 r. było 12 339 353 sztuk, co w przeliczeniu na 1000 mieszkańców daje 323 auta, a samochodów ciężarowych (w tym dostawczych) zarejestrowano 2 305 580, czyli w przeliczeniu na 1000 mieszkańców 60 pojazdów.
Dla tych dwóch grup samochodów przeprowadzono analizę przy założeniu, iż ilość opon na pojazd stanowi 4 sztuki, wymiana następuje średnio co cztery lata, średni ciężar opon to 7 kg dla samochodów osobowych, 20 kg dla ciężarowych.
Określeniu ilości zgromadzonych opon w Polsce posłuży iloczyn opon w zarejestrowanych pojazdach, czyli w samochodach osobowych będzie to 49 357 000 szt. (12 339 353 x 4), a w ciężarowych 222 300 szt. (305 580 x 4). Odpowiednio ciężar opon w samochodach osobowych wynosi 345 500 ton (49 357 000 x 7 kg/szt.), a w ciężarowych 184 446 ton (9 222 300 x 20 kg/szt.). Razem uzyskuje się 529 946 ton.
Następnie obliczono masę opon podlegających wymianie co roku (licząc, iż zachodzi ona co cztery lata), która wyniosła 135 486,5 ton/rok (529 946 ton/4 lata).
Uwzględniając ok. 10% masy opon z pozostałych pojazdów, otrzymamy do zagospodarowania 145 734 ton/rok, czyli stan, jaki odnotowano w Polsce na koniec 2005 r.
Według badań Instytutu Gumowego w Warszawie, roczny przyrost opon w kraju wynosi ok. 1,5%.
Biorąc pod uwagę ilość opon w kraju na koniec 2007 r., czyli ok. 150 106 ton, do 2013 r. będzie to już ok. 163 tys. ton.

Sytuacja regionalna
Dokonano również analiz ilości zużytych opon w woj. łódzkim, które określą, jaką część zużytych opon w Polsce stanowią opony z tego regionu.
Dane wyjściowe to liczba mieszkańców województwa – 2,65 mln (6,9% całego kraju), obszar województwa: 18,2 tys. km2, co daje 5,8% kraju. Ponadto wzięto również pod uwagę ilość samochodów osobowych na 1000 mieszkańców – średnio 323 auta i ciężarowych na 1000 mieszkańców – średnio 60 pojazdów.
Analizę przeprowadzono przy założeniach podobnych dla całej Polski. Według tych kryteriów otrzymano następujące masy opon w zarejestrowanych samochodach: osobowe – 23 966 ton, ciężarowe – 12 720 ton. Po zsumowaniu tych liczb uzyskano 36 686 ton. Ciężar opon podlegających wymianie co roku (licząc wymianę co cztery lata) to 9171,5 ton/rok, a uwzględniając ok. 10% masy opon z pozostałych pojazdów, otrzymano łącznie ok. 10 088 ton/rok.
Analizując uzyskane wyniki, określono, iż w województwie łódzkim ilość opon zużytych wynosi ok. 10 088 ton/rok, co daje 6,9% w skali kraju. Ich zagospodarowanie stanowi poważne wyzwanie dla władz wojewódzkich zajmujących się gospodarką odpadami.
 
Źródła
1. Parasiewicz W., Pyskło L., Magryta J.: Recykling opon samochodowych. Instytut Przemysłu Gumowego. Piastów k. Warszawy. Zlecenie Komitetu Badań Naukowych. Poradnik 2005.
2. www.samar.pl.
 
 
Referat został wygłoszony 24 kwietnia 2008 r. w Łodzi podczas VIII Festiwalu nauki, techniki i sztuki w bloku tematycznym „Technika i technologia w życiu człowieka” o recyklingu opon samochodowych. Organizatorem festiwalu była Łódzka Rada Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT.


Tadeusz Robaczyński
Regionalne Centrum Czystszej Produkcji, Łódź