Województwo śląskie wyróżnia się bardzo zróżnicowanymi formami krajobrazu. Można tu spotkać zarówno tereny o charakterze nizinnym, jak i wyżynnym oraz górskim, co stanowi rzadkość w skali kraju.

Teren ten, mimo swej „przemysłowej przeszłości”, charakteryzuje się także dużym nagromadzeniem walorów przyrodniczych i kulturowych, które zasługują na ochronę.
1 stycznia 2000 r. na mocy rozporządzenia wojewody śląskiego powstał Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. W jego skład wchodzi osiem parków krajobrazowych: Beskidu Małego, Beskidu Śląskiego, Żywiecki, „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”, „Lasy nad Górną Liswartą”, Orlich Gniazd, „Stawki” i Załęczański.



Wymienione parki wcześniej leżały w obrębie województw częstochowskiego, katowickiego i bielskiego, a po reformie administracyjnej znalazły się na obszarze województwa śląskiego, choć nie wszystkie w całości. Te, które leżą na jego terenie tylko w części, to Park Krajobrazowy Orlich Gniazd, Załęczański Park Krajobrazowy oraz Park Krajobrazowy Beskidu Małego.
Głównym celem działania Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego jest zachowanie najcenniejszych zasobów i cech środowiska.
Wielu z nas powiedziałoby zapewne, że nie jest ich winą obecny stan środowiska, jego zanieczyszczenie i postępująca degradacja. Jednak to właśnie od nas, wszystkich razem, w dużej mierze zależy to, jak nasz świat będzie wyglądał. Dlatego Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego zachęca do wspólnego działania na rzecz środowiska, prowadząc działalność popularyzatorską oraz edukację ekologiczną.

Baza edukacyjna
Bazę edukacyjną Zespołu stanowi sieć Ośrodków Edukacyjnych, zlokalizowanych w Będzinie, Kalinie, Złotym Potoku, Rudach i Żywcu oraz jeden Ośrodek Edukacyjno-Naukowy w Smoleniu.
Nasza działalność polega na zachęcaniu mieszkańców terenów przemysłowych do wdrażania zasad ekorozwoju i czynnych metod ochrony środowiska oraz do odwiedzania atrakcyjnych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym miejsc w województwie śląskim (choć nie tylko).
Pamiętając o zasadzie „słyszę – zapominam, widzę i pamiętam, czynię i rozumiem”, prowadzimy w Zespole edukację ekologiczną dla wszystkich grup wiekowych (od przedszkolaków do dorosłych). Na organizowanych przez nas spotkaniach (np. na wykładach czy pogadankach) wykorzystujemy aktywne metody edukacji i realizujemy je w trybie poszukującym, starając się, aby cała grupa była jak najbardziej zaangażowana i aktywna, wyciągała własne wnioski. Nie poprzestajemy na podaniu uczestnikom czystej wiedzy i suchych faktów. Staramy się, aby nasze spotkania z uczniami były wspaniałą przygodą, a nie lekcją szkolną, gdyż człowiek lepiej się uczy, gdy odbiera emocjonalnie przekazywaną mu naukę. Do tego służą nam różnego rodzaju quizy, zabawy, konkursy, gry itp.
Największą satysfakcję stanowi dla nas fakt, że grupy, które uczestniczą w spotkaniach, chcą brać w nich udział ponownie i często do nas wracają, uczestnicząc w całym cyklu zajęć.
Zdajemy sobie sprawę, że nasza działalność to jedynie kropla w morzu potrzeb. Ale czyż nie miał racji E. Burke, mówiąc: nikt nie robi większego błędu niż ten, który nie robi nic tylko dlatego, że może zrobić tylko trochę?
Każdy – od przedszkolaka do stulatka – znajdzie w Ośrodkach Edukacyjnych ZPKWŚ coś ciekawego dla siebie. W trakcie wakacji oraz ferii zimowych organizowane są zajęcia (m.in. tematyczne gry i zabawy oraz pokazy filmów przyrodniczych), a przez cały rok interesujące konkursy, pogadanki, spotkania oraz różnego rodzaju akcje (np. z okazji Dni Ziemi czy Sprzątania Świata).

Ośrodek Edukacyjny ZPKWŚ w Będzinie
Powstał głównie z myślą o mieszkańcach terenów zurbanizowanych – jego specyficzne położenie umożliwia prowadzenie edukacji ekologicznej na obszarach przemysłowych. Stanowi zaplecze organizacyjne i koordynacyjne dla całej sieci Ośrodków. Jednocześnie sam wdraża, doskonali i propaguje innowacyjne metody nauczania ekologii.
Stanowi także punkt konsultacyjny, w którym są opracowywane, wydawane i udostępniane informacje na temat atrakcyjnych pod względem przyrodniczym i kulturowym zakątków województwa, ze szczególnym uwzględnieniem parków krajobrazowych. Można tu zarówno pozyskać informacje służące celom naukowym czy popularno-naukowym, jak i zapoznać się z ofertą edukacyjną i specyfiką pozostałych Ośrodków ZPKWŚ.

Ośrodek Edukacyjno-Naukowy ZPKWŚ w Smoleniu
Ten zlokalizowany w Smoleniu k. Pilicy Ośrodek znajduje się na terenie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej (w jej wschodniej części – w Paśmie Smoleńsko-Niegowonickim). Położony jest w Dolinie Wodącej – jednym z bardziej malowniczych terenów Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd, w bliskim sąsiedztwie wielu atrakcyjnych obiektów, cennych zarówno pod względem przyrodniczym, jak i historyczno-kulturowym. Swoisty mikroklimat i urok tego terenu sprawiają, iż jest to idealne miejsce do pracy naukowej, edukacji ekologicznej i wypoczynku. Otoczenie Ośrodka urozmaicają liczne ostańce jurajskie oraz jaskinie, a także ruiny średniowiecznego zamku. Usytuowanie Ośrodka na skraju lasu gwarantuje ciszę oraz stwarza doskonałe warunki do prowadzenia zajęć terenowych, na co kładzie się tutaj główny nacisk. Jego atrakcyjność podnosi ekspozycja przyrodniczo-historyczna oraz pracownia mikroskopowa.
Na terenie Ośrodka istnieje możliwość noclegu.

Ośrodek Edukacyjny ZPKWŚ w Kalinie
Znajduje się on na terenie Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą”. Bogactwo tego Parku stanowi piękno dorzecza górnej Liswarty, wraz z jej bogatą siecią dopływów i wieloma towarzyszącymi im zbiornikami wodnymi. Stąd też oferta zajęć Ośrodka w Kalinie dotyczy przede wszystkim fauny i flory obszarów wodno-błotnych. Jako baza do zajęć terenowych wykorzystywane są trzy główne ścieżki dydaktyczne biegnące w Parku: „Kierzkowskie Bagna” (z sześcioma przystankami z tablicami opisującymi środowisko wodne), „Na brzozę” (z dziesięcioma przystankami oraz wieżą i pomostem widokowym; ścieżka w sposób obrazowy prezentuje ekosystem lasu) oraz „Cisy nad Liswartą” (z sześcioma przystankami z tablicami informującymi o rezerwacie przyrody).

Ośrodek Edukacyjny ZPKWŚ w Złotym Potoku
Ośrodek Edukacyjny „Jurajska Kraina” znajduje się w Złotym Potoku w wybudowanym przez Wincentego Krasińskiego Zespole Pałacowo-Parkowym z połowy XIX w. Położony w malowniczej dolinie rzeki Wiercicy, przy szlakach turystycznych – pieszych i rowerowych – stanowi doskonały przystanek w wędrówce po Parku Krajobrazowym Orlich Gniazd. Okolice Ośrodka stwarzają wspaniałe warunki do prowadzenia zajęć historyczno-regionalnych oraz przyrodniczych. Spotykamy tutaj ciekawą kompozycję rzeźby terenu, łagodne wzgórza z malowniczymi skałkami, piękne ostańce skalne o przedziwnych formach, wąwozy, jaskinie, schroniska skalne, bogatą szatę roślinną i zwierzęcą oraz ruiny słynnych warowni – „Orlich Gniazd”. W Ośrodku znajduje się ekspozycja historyczno-przyrodnicza oraz pasieka dydaktyczna, której atrakcyjność podnosi szklany ul. Złoty Potok i otaczające go tereny stanowią wizytówkę „Jurajskiej Krainy” i są doskonałą bazą wypadową turystycznych wojaży.

Ośrodek Edukacyjny ZPKWŚ w Rudach
Ten Ośrodek im. Juliusza Rogera w Rudach znajduje się w samym centrum Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. Mieści się w zabytkowym budynku o nazwie „Szpitalik Rogera”. Fenomenem tego Parku jest harmonijne współistnienie i przenikanie wartości historycznych, kulturowych i przyrodniczych. Dlatego w ofercie rudzkiego Ośrodka znajdziemy szeroki „asortyment” zajęć, w których aspekty historyczne łączą się z zagadnieniami zrównoważonego rozwoju (ekologia) i wiedzy typowo przyrodniczej. Siedziba Ośrodka położona jest w sąsiedztwie głównego węzła komunikacyjnego Rud i zespołu klasztorno-pałacowego wraz z bogatym w liczne okazy przyrodnicze parkiem przypałacowym oraz blisko uroczysk „Buk” i „Pod Dębem”, a także Alei Husarii Polskiej (jest to szlak leżący na terenie rezerwatu „Łężczok”, upamiętniający przejście wojsk króla Jana III Sobieskiego) i rezerwatu przyrody „Łężczok”. Ta lokalizacja predysponuje Ośrodek do roli głównego centrum edukacji ekologicznej i turystycznej w południowo-zachodniej części województwa. Bazę dydaktyczną Ośrodka wzbogaca Mały Skansen Górnictwa i Hutnictwa Rud Żelaza oraz ekspozycja przyrodniczo-historyczna.

Ośrodek Edukacyjny ZPKWŚ w Żywcu
Zasięg działania Ośrodka Edukacyjnego w Żywcu obejmuje trzy parki beskidzkie: Żywiecki Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Beskidu Małego i Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego. Szczególnego uroku wymienionych parków nie trzeba reklamować. Stanowią one ulubiony cel weekendowej i urlopowej turystyki mieszkańców Górnego Śląska i nie tylko. Wokół roztaczają się malownicze Beskidy. W pobliżu Ośrodka przepływa główna rzeka Żywiecczyzny – Soła. Edukacja prowadzona przez Ośrodek koncentruje się na zajęciach terenowych, dzięki którym uczestnicy zajęć mogą lepiej poznać ten pełen uroku i piękna obszar. Na bazę edukacyjną Ośrodka składa się również pasieka dydaktyczna.

Anna Mulewicz
Barbara Ławrów
Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego

Tytuł od redakcji