Spacerowe wizytówki miast
Deptaki, promenady i bulwary są częścią salonu towarzyskiego miasta. Dlatego ważne jest, aby podczas ich projektowania czy rewitalizacji traktować je jako dzieła sztuki, które muszą zainteresować, zainspirować i zachęcić do poznawania pozostałych części miasta. W miejscach tych duże znaczenie ma zieleń i detal architektoniczny.
Projektowanie przestrzeni opiera się na tworzeniu koncepcji od podstaw i samodzielnym wykreowaniu mocnych elementów wnętrza lub ich poszukiwaniu w zniszczonej przestrzeni przeznaczonej do rewitalizacji.
Funkcje przestrzeni
Przy rewitalizacji najważniejsza jest autentyczność miejsc i wydarzeń, które tworzyły historię danego miejsca. Nie oznacza to jednak, że mają one pozostać skansenami. Mieszanie form i stylów, modyfikowanie funkcji budynków oraz nowoczesne akcenty odświeżają przestrzeń i są normalnym zjawiskiem nawarstwiania się kolejnych epok. Takim przykładem jest ul. Piotrkowska w Łodzi – „Pietryna”, reprezentacyjny bulwar miejski o długości ponad 4,5 km, spełniający funkcje rynku miejskiego i serca miasta. Tutaj odbywają się wszelkiego rodzaju imprezy, festiwale, koncerty i manifestacje oraz lokalizowane są eleganckie sklepy, bary i restauracje. Zrewitalizowana ulica zyskała nowe latarnie, ciekawe pomniki i odnowione, oświetlone nocą, fasady kamienic. Ciekawym pomysłem jest tu oś ulicy ułożona z „cegiełek” – wykupionych przez mieszkańców Łodzi (fot. 1).
Koncentrowanie usług wzdłuż reprezentacyjnych ciągów pieszych zwykle ożywia teren, a badania dowodzą, że to usługi zatrzymują turystów na dłużej, którzy obok zabytków i miejsc pięknych krajobrazowo przechodzą w sposób płynny (np. ul. Nowy Świat w Warszawie, Szeroka w Toruniu i Bohaterów Monte Cassino w Sopocie). Ponadto cennym uzupełnieniem programu oferowanego przez miasto są deptaki centrów handlowych, które często traktowane są jako publiczne. Ich minusem jest jednak to, że w konsekwencji powodują one silną komercjalizację wypoczynku.
Szczególną ofertą są „otwarte muzea” promenad, na których propagowana jest sztuka ulicy oraz montowane są nowoczesne instalacje i rzeźby. Podczas spaceru deptakiem przechodnie zapoznają się z najnowszymi zjawiskami w sztuce, której tajniki mogą pogłębiać, odwiedzając muzeum lub galerię.
Ważny jest detal
Istniejącym przestrzeniom nową jakość nadaje detal. Nawierzchnie, oświetlenie, zieleń i mała architektura, odpowiednio wymodelowane, stwarzają niepowtarzalny nastrój miejsca.
Nawierzchnia powinna być możliwie jednorodna i na jednym poziomie – ułatwiająca poruszanie się osobom mniej sprawnym. Każda zmiana wysokości, koloru i faktury powinna sygnalizować przeszkodę lub kolizję z ruchem kołowym bądź wzbudzać zainteresowanie i wzorem kierować wzrok na interesujący punkt, np. rzeźbę czy otwarcie widokowe.
Oświetlenie z kolei nie tylko zapewnia przechodniom bezpieczeństwo, lecz także oraz coraz częściej staje się elementem ozdobnym. Odpowiednio dobrane, wprowadza ciągłość przestrzenną i naprowadza uczestników na określony program. Dzięki wykorzystaniu nowych technologii można już sprawić, że oświetlenie staje się dziełem sztuki. Może być ciekawym akcentem nawiązującym do historii lub nowym symbolem miasta.
Zieleń to element poprawiający mikroklimat i komfort wypoczynku. W przypadku szerokich alei i bulwarów nad wodą drzewa są podstawowym elementem przestrzeni. Dobór gatunkowy uzależniony jest od warunków siedliskowych, a gabaryty od szerokości deptaka. Szerokie i rozłożyste korony platanów, dębów czy kasztanowców wymagają więcej wolnej przestrzeni, zaś drzewa zwarte i strzeliste (takie jak lipy, klony czy jarzębiny) lepiej tolerują miejsca wzdłuż miejskiej zabudowy. Aby uniknąć wypadków nawet podczas silnych wiatrów, drzewa powinny mieć korony prowadzone powyżej 3 m wysokości (fot. 2). Misy drzew optymalnie powinny mieć średnicę równą połowie średnicy korony, zabezpieczone kratownicą o dość wąskich oczkach (ok. 2 cm), która zapobiega wpadaniu stopy, kół wózków i rowerów. Ostatnie nowości rynkowe pozwalają zrezygnować z mis przez zastosowanie sztucznych nawierzchni przepuszczalnych. W miejskim krajobrazie dość często wykorzystuje się niskie krzewy, byliny i jednoroczne kwiaty, które w centrum miast umieszczane są w stojących i wiszących donicach (fot. 3). Ze względu na bezpieczeństwo przechodniów powinno się unikać wysokich krzewów zasłaniających widoczność.
Mała architektura, czyli latarnie, kosze na śmieci, ławki, poidełka czy stojaki na rowery, wykonane z dobrych jakościowo i mocnych materiałów, proste i bez zbędnych ozdobników, świadczą o wysokiej jakości i estetyce przestrzeni. Funkcjonalne jest łączenie drobnych elementów wyposażenia w grupy, w miarę możliwości ustawianych równolegle do ciągu pieszego, aby uniknąć kolizji i wypadków (zwłaszcza w przypadku elementów drobnych lub umieszczonych poniżej wzroku przechodnia).
Ławki powinny być otaczane zielenią. Należy je ustawiać wzdłuż ulicy, ułatwiając tym samym wypoczynek szczególnie ludziom starszym i turystom, oraz w zgrupowaniach na placykach wzdłuż promenady jako miejsca spotkań towarzyskich. Dobrze jest również zastosować nietypowe formy i podział siedziska, co zapobiega nocowaniu osób bezdomnych (fot. 4). Stojaki na rowery najlepiej umieszczać w grupach dla 10-20 rowerów równolegle do ciągu lub prostopadle przy ławkach dla maksymalnie trzech rowerów. Poidełka, choć nieczęsto w Polsce stosowane, mogą być przydatne latem do odświeżenia, umycia owoców i ugaszenia pragnienia.
Dominanty przestrzenne
Niezbędnym elementem deptaków są również dominanty przestrzenne. Stają się one miejscami charakterystycznymi ciągów, przy których spotykają się ludzie. Architektonicznie stają się elementami, które wyznaczają zmianę, rozszerzenie w plac lub koniec deptaka. Takimi elementami są np. Kolumna Zygmunta na rewitalizowanym obecnie Trakcie Królewskim w Warszawie oraz Wielki Łuk La Defense w Paryżu. Dominanty górujące nad otoczeniem i widoczne z wielu miejsc ułatwiają orientację w terenie, co jest pomocne szczególnie turystom, np. „London Eye” w Londynie przy bulwarze wzdłuż Tamizy (fot. 5). Otwarcia widokowe z promenad świadczą o ich jakości i świadomym planowaniu miasta.
Katarzyna Pałubska
architekt krajobrazu
Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej
Źródła
Projektowanie przestrzeni opiera się na tworzeniu koncepcji od podstaw i samodzielnym wykreowaniu mocnych elementów wnętrza lub ich poszukiwaniu w zniszczonej przestrzeni przeznaczonej do rewitalizacji.
Fot. 1. Reprezentacyjny deptak „Pietryna” w Łodzi; część funduszów na rewitalizację pochodziła ze sprzedaży cegiełek – oryginalny element nawierzchni.
Funkcje przestrzeni
Przy rewitalizacji najważniejsza jest autentyczność miejsc i wydarzeń, które tworzyły historię danego miejsca. Nie oznacza to jednak, że mają one pozostać skansenami. Mieszanie form i stylów, modyfikowanie funkcji budynków oraz nowoczesne akcenty odświeżają przestrzeń i są normalnym zjawiskiem nawarstwiania się kolejnych epok. Takim przykładem jest ul. Piotrkowska w Łodzi – „Pietryna”, reprezentacyjny bulwar miejski o długości ponad 4,5 km, spełniający funkcje rynku miejskiego i serca miasta. Tutaj odbywają się wszelkiego rodzaju imprezy, festiwale, koncerty i manifestacje oraz lokalizowane są eleganckie sklepy, bary i restauracje. Zrewitalizowana ulica zyskała nowe latarnie, ciekawe pomniki i odnowione, oświetlone nocą, fasady kamienic. Ciekawym pomysłem jest tu oś ulicy ułożona z „cegiełek” – wykupionych przez mieszkańców Łodzi (fot. 1).
Koncentrowanie usług wzdłuż reprezentacyjnych ciągów pieszych zwykle ożywia teren, a badania dowodzą, że to usługi zatrzymują turystów na dłużej, którzy obok zabytków i miejsc pięknych krajobrazowo przechodzą w sposób płynny (np. ul. Nowy Świat w Warszawie, Szeroka w Toruniu i Bohaterów Monte Cassino w Sopocie). Ponadto cennym uzupełnieniem programu oferowanego przez miasto są deptaki centrów handlowych, które często traktowane są jako publiczne. Ich minusem jest jednak to, że w konsekwencji powodują one silną komercjalizację wypoczynku.
Szczególną ofertą są „otwarte muzea” promenad, na których propagowana jest sztuka ulicy oraz montowane są nowoczesne instalacje i rzeźby. Podczas spaceru deptakiem przechodnie zapoznają się z najnowszymi zjawiskami w sztuce, której tajniki mogą pogłębiać, odwiedzając muzeum lub galerię.
Fot. 2. Bulwary nadrzeczne w Londynie, Wielka Brytania; aleja platanowa – jednolita, równa nawierzchnia, z podziałem na strefę ruchu i odpoczynku
Ważny jest detal
Istniejącym przestrzeniom nową jakość nadaje detal. Nawierzchnie, oświetlenie, zieleń i mała architektura, odpowiednio wymodelowane, stwarzają niepowtarzalny nastrój miejsca.
Nawierzchnia powinna być możliwie jednorodna i na jednym poziomie – ułatwiająca poruszanie się osobom mniej sprawnym. Każda zmiana wysokości, koloru i faktury powinna sygnalizować przeszkodę lub kolizję z ruchem kołowym bądź wzbudzać zainteresowanie i wzorem kierować wzrok na interesujący punkt, np. rzeźbę czy otwarcie widokowe.
Oświetlenie z kolei nie tylko zapewnia przechodniom bezpieczeństwo, lecz także oraz coraz częściej staje się elementem ozdobnym. Odpowiednio dobrane, wprowadza ciągłość przestrzenną i naprowadza uczestników na określony program. Dzięki wykorzystaniu nowych technologii można już sprawić, że oświetlenie staje się dziełem sztuki. Może być ciekawym akcentem nawiązującym do historii lub nowym symbolem miasta.
Fot. 3. Pasaż handlowo-usługowy w Ankarze, Turcja; małe drzewka dostosowane do skali wnętrza i liczne donice z kwiatami nadają uliczce kolorytu.
Zieleń to element poprawiający mikroklimat i komfort wypoczynku. W przypadku szerokich alei i bulwarów nad wodą drzewa są podstawowym elementem przestrzeni. Dobór gatunkowy uzależniony jest od warunków siedliskowych, a gabaryty od szerokości deptaka. Szerokie i rozłożyste korony platanów, dębów czy kasztanowców wymagają więcej wolnej przestrzeni, zaś drzewa zwarte i strzeliste (takie jak lipy, klony czy jarzębiny) lepiej tolerują miejsca wzdłuż miejskiej zabudowy. Aby uniknąć wypadków nawet podczas silnych wiatrów, drzewa powinny mieć korony prowadzone powyżej 3 m wysokości (fot. 2). Misy drzew optymalnie powinny mieć średnicę równą połowie średnicy korony, zabezpieczone kratownicą o dość wąskich oczkach (ok. 2 cm), która zapobiega wpadaniu stopy, kół wózków i rowerów. Ostatnie nowości rynkowe pozwalają zrezygnować z mis przez zastosowanie sztucznych nawierzchni przepuszczalnych. W miejskim krajobrazie dość często wykorzystuje się niskie krzewy, byliny i jednoroczne kwiaty, które w centrum miast umieszczane są w stojących i wiszących donicach (fot. 3). Ze względu na bezpieczeństwo przechodniów powinno się unikać wysokich krzewów zasłaniających widoczność.
Fot. 4. Pasaż handlowy w Oxfordzie, Wielka Brytania; ławka z dzielonym siedziskiem, który w nocy jest podświetlany
Mała architektura, czyli latarnie, kosze na śmieci, ławki, poidełka czy stojaki na rowery, wykonane z dobrych jakościowo i mocnych materiałów, proste i bez zbędnych ozdobników, świadczą o wysokiej jakości i estetyce przestrzeni. Funkcjonalne jest łączenie drobnych elementów wyposażenia w grupy, w miarę możliwości ustawianych równolegle do ciągu pieszego, aby uniknąć kolizji i wypadków (zwłaszcza w przypadku elementów drobnych lub umieszczonych poniżej wzroku przechodnia).
Ławki powinny być otaczane zielenią. Należy je ustawiać wzdłuż ulicy, ułatwiając tym samym wypoczynek szczególnie ludziom starszym i turystom, oraz w zgrupowaniach na placykach wzdłuż promenady jako miejsca spotkań towarzyskich. Dobrze jest również zastosować nietypowe formy i podział siedziska, co zapobiega nocowaniu osób bezdomnych (fot. 4). Stojaki na rowery najlepiej umieszczać w grupach dla 10-20 rowerów równolegle do ciągu lub prostopadle przy ławkach dla maksymalnie trzech rowerów. Poidełka, choć nieczęsto w Polsce stosowane, mogą być przydatne latem do odświeżenia, umycia owoców i ugaszenia pragnienia.
Fot. 5. Bulwar nad Tamizą w Londynie, Wielka Brytania; „London Eye” – dominanta przestrzenna nie tylko dla deptaka, ale też całego miasta
Dominanty przestrzenne
Niezbędnym elementem deptaków są również dominanty przestrzenne. Stają się one miejscami charakterystycznymi ciągów, przy których spotykają się ludzie. Architektonicznie stają się elementami, które wyznaczają zmianę, rozszerzenie w plac lub koniec deptaka. Takimi elementami są np. Kolumna Zygmunta na rewitalizowanym obecnie Trakcie Królewskim w Warszawie oraz Wielki Łuk La Defense w Paryżu. Dominanty górujące nad otoczeniem i widoczne z wielu miejsc ułatwiają orientację w terenie, co jest pomocne szczególnie turystom, np. „London Eye” w Londynie przy bulwarze wzdłuż Tamizy (fot. 5). Otwarcia widokowe z promenad świadczą o ich jakości i świadomym planowaniu miasta.
Katarzyna Pałubska
architekt krajobrazu
Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej
Źródła
- Czarnecki B., Siemiński W.: Kształtowanie bezpiecznej przestrzeni publicznej. Warszawa 2004.
- Przestrzeń publiczna współczesnego miasta – materiały pokonferencyjne. „Czasopismo Techniczne” Kraków 2005.
- Giedych R., Szumański M.: Tereny zieleni jako przedmiot planowania miejscowego. Warszawa 2005.
