Wniosek to nie jedyny dokument niezbędny do tego, by ubiegać się o dofinansowanie przedsięwzięcia inwestycyjnego ze środków unijnych lub krajowych. Na etapie wnioskowania bądź przy podpisywaniu umowy beneficjent jest zobowiązany dostarczyć szereg załączników, potwierdzających m.in. formę prawną, sytuację finansową, a także – dokumenty środowiskowe.
Rodzaj wymaganych dokumentów środowiskowych, a także etap, na którym należy je złożyć (przy aplikowaniu o dotację lub przy podpisywaniu umowy o dofinansowanie realizacji przedsięwzięcia), różnią się w zależności od programu operacyjnego, z jakiego chcemy skorzystać. Do najczęściej wymaganych dokumentów należą te dotyczące oddziaływania na środowisko. Zalicza się do nich m.in. zaświadczenie organu odpowiedzialnego za monitorowanie obszarów Natura 2000 (załącznik 1b do „Wytycznych w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięć współfinansowanych z krajowych lub regionalnych programów operacyjnych”1), decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, pełną dokumentację postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko projektu/raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko lub dokument potwierdzający, że dla danej inwestycji raport nie musi być sporządzany, oświadczenie beneficjenta o braku konieczności przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, a w przypadku wątpliwości – opinia właściwego organu. Równie często należy przedstawić dokumenty dotyczące ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska (oświadczenia o składanych sprawozdaniach, zaświadczenia właściwych organów o braku zaległości w opłatach).
 
Oczywiście o wszystkich wymaganych dla danego rodzaju przedsięwzięcia dokumentach środowiskowych potencjalny beneficjent jest informowany już na etapie aplikowania. Odpowiednie zapisy muszą znaleźć się w dokumentacji konkursowej i powinny zawierać informacje dotyczące organów, do jakich należy zwrócić się o wydanie stosownego zaświadczenia, a często także wzory wymaganych dokumentów.
 
Natura(2000)lne obowiązki
Obszary Natura 2000 to tereny ochrony określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków. Ich funkcjonowanie opiera się na trzech kluczowych obowiązkach: ocenie, zapobieganiu wszelkim pogorszeniom oraz ochronie. To właśnie z tego wynika konieczność ubiegania się o zaświadczenie organu odpowiedzialnego za monitorowanie obszaru Natura 2000 w przypadku przedsięwzięć inwestycyjnych.
 
Obowiązek oceny nakazuje, aby każdy plan lub przedsięwzięcie, które potencjalnie mogłoby wpływać na obszar Natura 2000, było – przed zezwoleniem na nie – ocenione pod kątem tego wpływu. Nie można pozwolić na realizację inwestycji, której oddziaływanie na obszar Natura 2000 byłoby znacząco negatywne. Obowiązuje przy tym zasada ostrożności – wszystkie wątpliwości muszą być interpretowane na korzyść ochrony obszaru, a przeciwko przedsięwzięciu. Oznacza to, że do zezwolenia na przedsięwzięcie konieczne jest uzyskanie pewności, że znaczący negatywny wpływ jest wykluczony. Jeśli pomimo negatywnej oceny skutków dla danego terenu oraz braku rozwiązań alternatywnych, inwestycja musi zostać zrealizowana z powodów o charakterze zasadniczym, wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, muszą zostać zastosowane wszelkie środki kompensujące. Obowiązek ten wywodzi się z art 6(3) i 6(4) dyrektywy siedliskowej2.
 
Organ sprawujący nadzór nad obszarem Natura 2000 musi zapobiegać wszelkim pogorszeniom stanu siedlisk i znaczącemu niepokojeniu gatunków, będących przedmiotami ochrony na danym obszarze. Dotyczy to także zapobieganiu pogorszeniom spowodowanym przez czynniki naturalne albo w wyniku legalnej, niewymagającej szczególnych zezwoleń działalności człowieka. Obowiązek ten wywodzi się z art. 6(2) dyrektywy siedliskowej.
 
Z koleiwymóg proaktywnej ochrony zobowiązuje do wprowadzenia specjalnych środków ochronnych (takich jak regulacje prawne, systemy umów, działania ochrony czynnej, ustanawianie i wdrażanie odpowiednich planów), gwarantujących docelowo zachowanie przedmiotów ochrony we właściwym stanie ochrony. Obowiązek ten dla obszarów siedliskowych wywodzi się z art 6(1) dyrektywy siedliskowej, a dla obszarów ptasich – z art. 4 dyrektywy ptasiej3.
 
Wniosek o wydanie zaświadczenia
W Polsce obowiązek oceny realizowany jest w formie postępowania administracyjnego. Organem właściwym do orzekania o możliwości wystąpienia znaczącego negatywnego wpływu przedsięwzięcia na obszar, a tym samym do rozstrzygania o możliwości realizacji przedsięwzięcia, jest regionalny dyrektor ochrony środowiska. W celu uzyskania zaświadczenia należy złożyć szereg dokumentów, w tym wniosek o wydanie zaświadczenia. Powinien on zawierać kilka informacji: nazwę programu (np. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny), z którego pozyskiwane będą środki, dokładny tytuł projektu/przedsięwzięcia, dla którego występuje się o dofinansowanie (zgodnie ze złożonym wnioskiem o dofinansowanie), a także lokalizację projektu/przedsięwzięcia (powiat, gmina, miejscowość, obręb ewidencyjny, działki ewidencyjne, ulica i nr posesji). Ponadto we wniosku winien się znaleźć syntetyczny opis projektu/przedsięwzięcia, uwzględniający zakres, rodzaj i jego skalę, charakterystykę oraz ocenę możliwości oddziaływania na środowisko. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko4, przedsięwzięcie powinno zostać także zaklasyfikowane. Wniosek winien także zawierać informację o przeprowadzonej/przeprowadzanej ocenie oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko obszaru Natura 2000 z załączeniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, zgody na realizację przedsięwzięcia wraz z opiniami i uzgodnieniami (jeśli zostały wydane).
 
Do zaświadczenia wydanego przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska należy załączyć mapę z zaznaczoną lokalizacją inwestycji na tle obszarów Natura 2000 w skali 1:100 000 lub skali najbardziej zbliżonej. Na stronach internetowych regionalnych dyrekcji ochrony środowiska właściwych dla danego województwa najczęściej udostępniane są mapy województw z zaznaczonymi obszarami Natura 2000 w odpowiedniej skali. Mapa jest integralną częścią zaświadczenia organu odpowiedzialnego za monitorowanie obszarów Natura 2000, który beneficjent załącza do wniosku o dofinansowanie projektu/przedsięwzięcia.
 
Ocena oddziaływania na środowisko
W przypadku większości przedsiębiorców realizujących projekty współfinansowane ze środków Unii Europejskiej wypełnienie formularza do wniosku o dofinansowanie w zakresie oceny oddziaływania na środowisko sprowadza się do zaznaczenia dwóch punktów informujących o tym, że projekt w przedstawionym zakresie nie będzie miał wpływu na środowisko.
 
Dzieje się tak m.in. w przypadku realizacji projektów szkoleniowych, a także polegających na udziale w imprezach targowych i misjach gospodarczych. Jednak, skoro już przedsiębiorcy są zobowiązani do wypełnienia takiego formularza, powinni wiedzieć, w jakim celu to robią.
Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia obejmuje w szczególności: weryfikację raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, uzyskanie wymaganych ustawą opinii i uzgodnień, a także zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu. Postępowanie przeprowadzane jest w ramach działania zmierzającego do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, czyli w stosunku do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko oraz mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, o ile taki obowiązek zostanie nałożony. W postępowaniu o.o.ś musi być zapewniona możliwość udziału społeczeństwa (zgodnie z konwencją z Aarhus). Jest to postępowanie administracyjne, przeprowadzane na podstawie przepisów ustawy Kodeks postępowania administracyjnego.
 
Istotą procedury oceny oddziaływania na środowisko, jako instrumentu prewencyjnego, jest przewidywanie możliwych do wystąpienia zagrożeń dla środowiska lub czynników mogących wywierać na nie znaczący wpływ. Co istotne i charakterystyczne – następuje to jeszcze na etapie planowania inwestycji, aby móc podjąć skuteczne działania, mające na celu przeciwdziałanie lub ograniczanie potencjalnych zagrożeń dla środowiska przyrodniczego.
 
Dokumenty o.o.ś
Ocena oddziaływania na środowisko wiąże się z dwoma dokumentami. Jednym z nich jest raport o oddziaływaniu na środowisko (raport o.o.ś), który stanowi kluczowy element oceny. W raporcie zawiera się wszystkie informacje zgromadzone w trakcie prowadzanej oceny, dotyczące przewidywanych oddziaływań, jakie może powodować planowane przedsięwzięcie na etapie jego budowy, eksploatacji i likwidacji, na poszczególne elementy środowiska oraz ludzi. Dokument jest załączany do wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Raport załącza się do wniosku w trzech egzemplarzach wraz z ich zapisem na elektronicznych nośnikach danych. Co ważne, powinno się w nim także znaleźć streszczenie wszystkich zawartych informacji w języku nietechnicznym, informacje dotyczące autorów dokumentu oraz źródła danych stanowiących podstawę jego opracowania.
 
Innym ważnym dokumentem jest decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach. Określane są w niej warunki, po spełnieniu których może dojść do realizacji planowanego przedsięwzięcia. Decyzję taką wydaje właściwy organ gminy. Dla danego przedsięwzięcia uzyskuje się jedną decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach. Umożliwia ona otrzymanie więcej niż jednej decyzji inwestycyjnej (np. o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz pozwolenia na budowę) lub kilku takich samych decyzji (np. kilku pozwoleń na budowę).
 
Sprawozdania i opłaty
Wnioskodawca, starający się o dofinansowanie przedsięwzięcia ze środków Unii Europejskiej, musi także udokumentować, że składa sprawozdania dotyczące korzystania ze środowiska oraz uiszcza odpowiednie opłaty.
Obowiązek przedstawiania takich dokumentów jeszcze do końca ubiegłego roku istniał zazwyczaj dopiero na etapie podpisywania umowy o dofinansowanie. Obecnie coraz częściej wymaga się od potencjalnych beneficjentów, aby jednocześnie z wnioskiem o dofinansowanie składali odpowiednie oświadczenia, dotyczące korzystania ze środowiska i opłat z tym związanych. Prawdziwość tych oświadczeń weryfikowana jest na etapie podpisywania umowy – wtedy beneficjent musi przedstawić konkretne dokumenty.
 
Aby móc odpowiednio wypełnić (jeszcze na etapie wnioskowania) te oświadczenia, trzeba pamiętać, że opłaty za korzystanie ze środowiska ponosi podmiot za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, pobór wód podziemnych bądź powierzchniowych, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi (ścieki, wody chłodnicze, wody opadowe lub roztopowe, wody zasolone, wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb lub innych organizmów wodnych), a także składowanie odpadów. Obowiązek uiszczania opłat oznacza, że dane przedsiębiorstwo korzysta ze środowiska. Jeżeli podmiot korzystający ze środowiska nie przedłożył wykazu zawierającego informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat, marszałek województwa w drodze decyzji wymierza opłatę, na podstawie własnych ustaleń lub wyników kontroli wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.
Jeśli natomiast przedsiębiorstwo zamieściło w wykazie, zawierającym informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat, informacje lub dane rodzące zastrzeżenia – marszałek województwa wymierza, w drodze decyzji, na podstawie własnych ustaleń lub wyników kontroli wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, opłatę w wysokości stanowiącej różnicę pomiędzy opłatą należną a wynikającą z wykazu.
W przypadku, kiedy przedsiębiorstwo korzysta ze środowiska i winno wnieść opłatę kwartalną w wysokości nieprzekraczającej 200 zł, wówczas jest z poniesienia takiej opłaty zwolnione. Trzeba pamiętać, że zwolnienie z ponoszenia opłat nie zwalnia jednak z obowiązku przesyłania sprawozdań. Jest tak, tym bardziej że wnioskując o dofinansowanie przedsięwzięcia ze środków unijnych, oświadczamy, że nie tylko uiszczamy odpowiednie opłaty za korzystanie ze środowiska (lub jesteśmy z nich zwolnieni), ale przede wszystkim, że w odpowiednim terminie składamy sprawozdania.
 
Wymogi dodatkowe
Pewnym wyjątkiem, jeśli chodzi o zakres wymaganych dokumentów środowiskowych, jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W przypadku programów przez niego finansowanych konieczne jest dostarczenie dodatkowych dokumentów, co wynika ze specyfiki przedsięwzięć finansowanych przez NFOŚiGW. Przykład stanowi opinia właściwego urzędu marszałkowskiego o zgodności danego przedsięwzięcia z miejscowym planem gospodarki odpadami (w przypadku programu priorytetowego Ochrona ziemi) oraz o możliwości osiągnięcia zakładanego efektu ekologicznego.
Jest ono swoistym wskaźnikiem realizacji projektu w przypadku przedsięwzięć dofinansowanych z NFOŚiGW. Na etapie wnioskowania należy przedstawić odpowiednią opinię, że dany efekt ekologiczny jest realny do osiągnięcia. Z kolei na etapie rozliczania projektu konieczne jest dostarczenie potwierdzenia z właściwej instytucji, że zakładany efekt ekologiczny realizacji projektu został osiągnięty. Taki jest bowiem cel każdego niemal dofinansowania ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Od jego wykazania uzależniona jest możliwość umorzenia pożyczki (w przypadku udzielania zamiast bezzwrotnych dotacji niskooprocentowanych pożyczek).
 
Innym dokumentem, wymaganym przez NFOŚiGW, są różnego rodzaju pozwolenia na prowadzenie danego rodzaju działalności. Przykładowo, jeśli staramy się o dofinansowanie budowy stacji demontażu pojazdów, to musimy wykazać, że mamy pozwolenie na prowadzenie takiej działalności oraz że figurujemy we właściwym rejestrze. Podobnie jest w przypadku innych działalności związanych z recyklingiem, składowaniem czy wytwarzaniem odpadów. Dodatkowo urząd marszałkowski właściwy miejscowo dla siedziby firmy musi potwierdzić, że planowane przedsięwzięcie pozostaje zgodne z miejscowymi dokumentami oraz właściwymi ustawami i rozporządzeniami, określającymi sposób prowadzenia wybranej przez nas działalności.
 
Instytucja finansująca weryfikuje nie tylko wspomniane dokumenty środowiskowe. Potencjalny beneficjent zostanie także sprawdzony pod kątem odprowadzania podatków (przede wszystkim dochodowego), niezalegania z podatkami i opłatami lokalnymi, a nawet zweryfikowana zostanie poprawność wpisanego kodu PKD, jaki znajduje się we właściwym rejestrze, czy prawidłowość zawartej umowy spółki. Przygotowując się do złożenia wniosku aplikacyjnego, warto wcześniej zadbać o to, aby zebrać wszelkie niezbędne dokumenty i sprawdzić ich poprawność.
 
Źródła
1. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013. Wytyczne w zakresie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięć współfinansowanych z krajowych lub regionalnych programów operacyjnych. Warszawa, 3 czerwca 2008 r.
2. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. Urz. UE z 27 lipca 1992 r., L 206).
3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (Dz. Urz. UE z 26 stycznia 2010 r., L 020).
4. Rozporządzenie Rady Ministrów z 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (DzU z 2010 nr 213, poz. 1397).